Voorwoord

Bij internationale handel wordt vaak aan de goederenhandel gedacht, maar ook de in- en uitvoer van diensten – zoals vervoersdiensten, financiële diensten, informatiediensten, R&D en het gebruik van intellectueel eigendom – zijn belangrijk voor de Nederlandse economie. Aan de export van diensten verdiende ons land in 2018 bijna 105 miljard euro, circa 14 procent van het bbp. De export van diensten speelt een centrale rol in de wereldwijde productienetwerken en globale waardeketens. In deze editie van de Internationaliseringsmonitor staat de internationale handel in diensten centraal.

Diensten zijn in tegenstelling tot goederen niet tastbaar en minder zichtbaar. Bij de internationale handel in goederen gaat het in principe over fysieke grensoverschrijding van goederen, maar bij de internationale handel in diensten ligt dat diffuser. Als een ingenieur in naam van een Nederlands bouwbedrijf naar China vliegt om daar te adviseren over bouwwerkzaamheden dan spreken we over een Nederlandse export van ingenieursdiensten naar China. Als een Nederlands IT-bedrijf de hulp inroept van een callcenter uit India, dan spreken we van Nederlandse import van zakelijke diensten.

Door de opgelegde noodmaatregelen om de verspreiding van het coronavirus in te dammen, krompen wereldwijd veel economieën in het tweede kwartaal van 2020 ongekend sterk. Volgens cijfers van de OESO noteerden de OESO-landen tijdens het tweede kwartaal van dit jaar een economische krimp van 9,8 procent (OECD, 2020). Het CBS rapporteerde voor Nederland een daling van 8,5 procent. Door de coronacrisis wordt ook de internationale handel flink geraakt. Zo kromp de totale Nederlandse export in het tweede kwartaal van 2020 met 10,9 procent en de export van diensten specifiek met 14,2 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2019. Hoewel eerder onderzoek van o.a. Borchert & Mattoo (2010) en Ariu (2016) aantoonde dat de internationale dienstenhandel beter bestand was tegen de globale financiële crisis van 2008 dan de goederenhandel, heeft de coronapandemie de dienstenhandel in heel wat sectoren hard getroffen. Desalniettemin ervaren bepaalde sectoren, zoals verzekeringsdiensten, financiële diensten en computerdiensten in mindere mate negatieve effecten van het coronavirus bij het internationaal verhandelen van diensten (Shingal, 2020). Voor de meeste van deze diensten is er namelijk geen fysiek contact nodig tussen koper en verkoper. Uit CBS-onderzoek blijkt dat bij 90 procent van de internationale handel geleverd wordt zonder overdracht tussen koper en verkoper (CBS, 2019).

Om bedrijven te kunnen ondersteunen en stimuleren bij het bereiken van de internationale markt is het cruciaal te weten welke factoren voor bedrijven een rol spelen bij de overweging om al dan niet de stap over de grens te zetten. En deze kunnen anders zijn voor bedrijven die diensten verhandelen dan voor bedrijven die goederen in het buitenland afzetten. Inzicht in wat de kans beïnvloedt dat een bedrijf over de grens gaat opereren, en kennis van de verschillende gedragspatronen van goederen- en dienstenhandelaren zijn daarbij van wezenlijk belang. Bedrijven met internationale goederenhandel doen relatief vaak aan R&D en omgekeerd. De beslissing om te exporteren en de beslissing om te investeren in R&D gaan vaak hand in hand. In hoeverre dit ook opgaat voor dienstenhandel is in deze editie nader onderzocht.

In het dossier Globalisering staan het laatste nieuws en rapporten op het gebied van internationale handel en globalisering alsook eerdere edities van de Internationaliseringsmonitor.

Angelique Berg

Directeur-Generaal

Den Haag, Heerlen, Bonaire, september 2020

Literatuur

Open literatuurlijst