Belangrijke ontwikkelingen in 2023 en 2024
Dit hoofdstuk behandelt enkele relevante en actuele economische ontwikkelingen. We starten met een blik op China. Steeds meer grote bedrijven overwegen om hun productie of leveranties van goederen te verplaatsen van China naar omliggende landen in Azië. We onderzoeken of deze voornemens terug te zien zijn in de economische statistieken. In de tweede paragraaf focussen we ons op producten met kritieke grondstoffen; een thema waarbij grote goederenexporteur China ook weer aan bod komt. De import van producten met kritieke grondstoffen geeft samen met de import van kritieke grondstoffen zelf een complementair beeld van de grondstofafhankelijkheid van andere landen. In de derde en laatste paragraaf wordt gekeken naar de Nederlandse handel met het Verenigd Koninkrijk, vier jaar na Brexit. Met het ontbreken van uitgebreid recent onderzoek naar de effecten van Brexit, is het nuttig om de ontwikkelingen in de handel met het VK nogmaals onder de loep te nemen.
2.1Belangrijkste bevindingen
Goederenhandel met China en andere Aziatische landen
- China is voor Nederland met afstand het grootste herkomstland van goederen uit Azië. Het belang van China en andere landen in Zuid-, Oost-, en Zuidoost-Azië in de Nederlandse goederenhandel is sinds 2015 weinig veranderd. Wel is het Chinese aandeel in de waarde van de Nederlandse goederenimport de laatste jaren licht afgenomen. Dat heeft deels te maken met lagere prijzen voor in China gefabriceerde producten in 2023. De waarde van de import van Chinese telefoons, computers, kantoormachines of TV’s uit China heeft zich de laatste jaren minder positief ontwikkeld dan uit andere Aziatische landen samen.
- Aan de exportkant is het zichtbaar dat China de laatste jaren in belang heeft gewonnen, maar dat heeft vooral te maken met één productgroep, te weten gespecialiseerde machines. Zonder deze productgroep is de export naar China in de periode 2021–2023 juist minder hard gegroeid dan naar de overige landen in Zuid-, Oost- en Zuidoost-Azië.
- China is de grootste afnemer van Nederlandse goederen in de regio Zuid-, Oost- en Zuidoost-Azië, maar het verschil met de andere Aziatische landen is kleiner dan bij de Nederlandse import en het gaat bij de export om een veel kleiner bedrag dan bij de import.
- Het aantal Nederlandse goederenhandelaren met China is duidelijk groter dan met andere landen in de regio en in China zijn ook de meeste bedrijven onder Nederlands zeggenschap. Het aantal goederenimporteurs en -exporteurs met India en Vietnam is sterk gegroeid in de periode 2015–2021.
- Bedrijven kunnen om diverse redenen wijzigingen aanbrengen wat betreft de landen waarmee ze handelen. Dat kan zijn vanwege geopolitieke risico’s, of een heel andere reden zoals een toenemend loonverschil tussen China en andere Aziatische landen. Het kan ook dat handelsroutes verlegd worden waarbij het herkomstland in de statistiek verandert zonder fundamentele aanpassing in de productieketen. In dit onderzoek is niet gekeken naar specifieke motivaties van bedrijven bij nieuwe keuzes.
Invoer van producten met kritieke grondstoffen
- Nederland is een grote importeur van kritieke en strategische grondstoffen, maar het overgrote deel van de import komt uiteindelijk weer in het buitenland terecht. Het betreft dan vooral doorvoer of wederuitvoer, een kleiner deel is export na verwerking in Nederland. De import van producten met kritieke grondstoffen erin verwerkt is relatief vaker voor de Nederlandse markt bestemd. Het gaat hier bovendien om veel grotere importwaarden dan bij de import van onbewerkte grondstoffen.
- Aluminium, nikkel, cokeskolen en koper worden het meest als grondstof door Nederland ingevoerd. Producten met aluminium, nikkel en koper worden daarnaast ook veel ingevoerd. Dat geldt niet voor cokeskolen, dat is nauwelijks te vinden in andere goederen. Voor zeldzame aardmetalen en scandium geldt juist dat ze nauwelijks als grondstof Nederland binnenkomen, maar wel veel in productvorm.
- China is de negende leverancier van kritieke en strategische grondstoffen voor Nederland, maar wel de nummer één als het gaat om de import van producten met kritieke grondstoffen.
- Onder andere telefoons, geneesmiddelen, laptops/tablets, medische hulpmiddelen en zonnepanelen zijn toonaangevend als het gaat om de invoer van producten met kritieke grondstoffen. Bij de import uit China gaat het in de eerste plaats om laptops/tablets, zonnepanelen en telefoons.
Goederenhandel met het VK vier jaar na Brexit
- De export van goederen naar het Verenigd Koninkrijk bleef sinds de Brexit achter. Dit komt vooral doordat de wederuitvoer daalde. Ook de quasi-doorvoer van goederen naar het VK daalde flink. De Nederlandse wederuitvoer en quasi-doorvoer naar andere landen steeg juist flink.
- De waarde van de uitvoer van producten van Nederlandse makelij steeg in de periode 2015–2023, ook van 2022 op 2023. Het gaat dan bijvoorbeeld om voeding en dranken en om minerale brandstoffen. In het 1e kwartaal van 2024 is de waarde weer iets gedaald.
- Na de Brexit is de verhouding in de export tussen wederuitvoer en uitvoer van goederen van Nederlandse makelij verschoven, ten faveure van de laatste.
- De import vanuit het VK loopt redelijk gelijk op met de import uit andere landen, maar in 2023 daalde de importwaarde sterk. Dit komt waarschijnlijk door sterke prijsdalingen van minerale bandstoffen.
- Uit Britse cijfers blijkt dat de Britse handel met Nederland niet méér afnam in vergelijking met andere (EU-)landen.
Leeswijzer
De tweede paragraaf van dit hoofdstuk behandelt de ontwikkeling van de Nederlandse goederenhandel met China en andere landen in Zuid-, Oost- en Zuidoost-Azië. Daarna volgt paragraaf 2.3 met een beschrijving van de ontwikkeling van de Nederlandse import van producten met kritieke en strategische grondstoffen. Paragraaf 2.4 gaat in op de ontwikkeling van de Nederlandse goederenhandel met het Verenigd Koninkrijk vier jaar na het effectief worden van Brexit.
2.2Goederenhandel met China en andere Aziatische landen
China is al decennialang een belangrijke speler in de wereldeconomie en internationale productieketens. Dat komt onder andere tot uiting in de statistieken van de goederenhandel, waar deze paragraaf over gaat. Nederland is door de goederenhandel sterk verweven met de Chinese economie (Freeman et al., 2022). De toegenomen handel tussen Nederland en China levert Nederland verschillende voordelen op: toegang tot een grotere afzetmarkt, meer diversiteit in producten, (flink) lagere prijzen en het levert extra werkgelegenheid op. Aan de exportkant verdient Nederland daarnaast aan China, dat was in 2022 7,1 miljard euro oftewel 0,7 procent van het bbp (CBS, 2023a).
De toegenomen economische verwevenheid tussen Nederland en China is echter niet zonder risico. We zijn afhankelijker van China geworden. Zo is China bijvoorbeeld verantwoordelijk voor 15 procent van de importafhankelijkheid van OECD-landen in strategische producten in de jaren 2020 en 2021 en dat was 4 procent in de periode 1997–1999. Daar staat tegenover dat China nog steeds meer afhankelijk is van alle OECD-landen samen dan vice versa (Arriola et al., 2024). Nederland behoort samen met Oost-Europa, Finland en Zweden tot de landen in de EU die het sterkst met Chinese productieketens zijn verweven (Freeman et al., 2022).
Indien internationale bedrijven (deels) uit China vertrekken of dat van plan zijn om te doen, wordt dit ook wel de ‘China plus one-strategie’ genoemd, waarbij bijvoorbeeld economieën in Zuidoost-Azië profiteren van een bewuste beperking van geopolitieke en economische risico’s door bedrijven (Jongsma & Lalkens, 2024). Het verplaatsen of terughalen van productie kan verschillende redenen hebben zoals oplopende geopolitieke spanningen, te hoge loon- of transportkosten, oplopende importtarieven vanwege een handelsconflict, stroom- of personeelstekorten in het beoogde productieland of angst voor logistieke disrupties en een te grote afhankelijkheid van een bepaald land zoals tijdens de coronapandemie (FD, 2024; Hijink et al., 2022).
Productieverplaatsing gebeurde ook al voor de coronaperiode, zoals in 2019, bij de start van nieuwe spanningen tussen de VS en China en ook al eerder vanwege oplopende lonen in China. Bedrijven die China gebruiken als hub voor productie zullen eerder geneigd zijn om hun activiteiten te verplaatsen dan bedrijven die er zijn voor de grote consumentenmarkt in China (Middeldorp, 2019). CBS-onderzoek van 2022 liet zien dat India populairder was dan China als het gaat om het outsourcen van bedrijfsonderdelen vanuit Nederland. Daarbij zat het verschil vooral bij diensten, zoals ICT-diensten. Maar India was ook een geliefder land voor het laten maken van goederen en materialen (CBS, 2022). Meer recent, eind 2023, ondervroeg de Europese Centrale Bank 65 grote multinationals over dit thema. 40 procent van deze bedrijven haalt kritieke productie uit China en twee derde benoemt China als risico als het gaat om toekomstige leveringszekerheid. Bijna 40 procent denkt na over het verplaatsen van productie van het huidige herkomstland – vaak China – naar andere landen buiten de EU (Grazia Attinasi, 2023).
In deze paragraaf onderzoeken we of er sprake is van een verschil in ontwikkeling tussen de Nederlandse goederenhandel met China en de handel met andere Aziatische handelspartners.noot1 Tevens kijken we naar het aantal bedrijven in Nederland dat handelt met Aziatische handelspartners en het aantal dochterbedrijven van Nederlandse multinationals in Azië. Over de Nederlandse goederenhandel met Aziatische landen is de meeste en de meest actuele informatie beschikbaar en is daarom de kern van deze paragraaf.
Lichte daling Chinees aandeel in waarde Nederlandse goederenimport
In de periode 2015–2023 is de Nederlandse goederenimport uit Oost- en Zuid-Azië ongeveer even hard gegroeid als de totale Nederlandse goederenimport, wat resulteert in een stabiel marktaandeel. Ook specifiek voor China geldt een gelijk aandeel in 2023 in vergelijking met 2015 (ruim 8 procent), maar het is wel zo dat China in 2020, 2021 en 2022 een iets groter aandeel had (9 tot 10 procent). Dit kan deels worden verklaard door lagere Chinese exportprijzen in 2023. Chinese exportgoederen zoals telefoon, laptops of zonnepanelen worden goedkoper aangeboden in een poging om de exportmotor te laten draaien in een periode van afnemende binnenlandse vraag in China (Nieuwsuur, 2024). Het aandeel van de overige 26 landen in Zuid- en Oost Azië samen in de totale Nederlandse goederenimport is sinds 2015 stabiel gebleven (10 tot 11 procent).
In het eerste kwartaal van 2024 heeft de afname van het Chinese aandeel in de totale Nederlandse import zich doorgezet met een teruggang van 8,3 procent marktaandeel (eerste kwartaal 2023) tot 7,6 procent. Tegelijkertijd is het aandeel van de overige Aziatische landen in het eerste kwartaal gestegen van 9,9 procent tot 10,8 procent doordat de invoerwaarde uit deze regio in een jaar tijd naar verhouding minder is afgenomen. De invoerwaarde uit China nam in vergelijking met het eerste kwartaal van 2023 met 21 procent af en die uit de overige landen met 5 procent. In het geval van China kwam de forse importdaling voor ongeveer de helft door prijsdalingen en de andere helft door volumedalingen, bijvoorbeeld omdat er minder zonnepanelen zijn ingevoerd. Naast China is ook de invoer uit Japan, Singapore, Maleisië en Zuid-Korea in absolute zin fors afgenomen. Daar staat tegenover dat de import uit Taiwan en Thailand juist flink toenam in het eerste kwartaal van 2024, in vergelijking met dezelfde periode in 2023.
| jaar | China | Overige landen |
|---|---|---|
| 2015 | 8,2 | 10,4 |
| 2016 | 8,3 | 10,9 |
| 2017 | 8,4 | 10,7 |
| 2018 | 8,3 | 10,3 |
| 2019 | 8,7 | 10,7 |
| 2020 | 9,8 | 11,1 |
| 2021 | 9,3 | 10,1 |
| 2022 | 9,5 | 10,2 |
| 2023 | 8,4 | 10,1 |
China met afstand grootste leverancier in Zuid- en Oost-Azië
Nederland importeerde in 2023 voor 51 miljard euro uit China (exclusief quasi-doorvoer) en dat is veel meer dan uit de andere individuele landen of gebieden in Zuid- en Oost-Azië. Na China volgen op grote afstand Japan, Vietnam, Taiwan, India en Maleisië als grootste leveranciers voor Nederland. De top 10 wordt gecompleteerd door Hong Kong, Zuid-Korea, Singapore en Thailand. De 10 leveranciers zijn samen goed voor 92 procent van de totale import uit Zuid- en Oost-Azië.
Sinds 2015 is de Nederlandse importwaarde uit Taiwan, India, Zuid-Korea, Singapore en Vietnam procentueel sneller gegroeid dan uit China. Kijken we puur naar de laatste jarennoot2 (2021–2023) dan steken er maar twee landen echt bovenuit en dat zijn India (+55 procent) en Vietnam (+53 procent). China zit daar fors onder met een groei van 12 procent. Tussen 2022 en 2023 is de waarde van de import uit China zelfs afgenomen, voor het eerst in zeven jaar tijd. Dit heeft deels te maken met goedkopere producten uit China, zoals eerder beschreven. Landen als Vietnam of Maleisië worden door experts genoemd als aantrekkelijk alternatief voor China met voldoende arbeidskrachten, lage lonen, inzet op technologie en goed onderwijs. Een land als India kan met name bogen op een groot en groeiend arbeidspotentieel (Jongsma & Lalkens, 2024).
| land | 2023 | 2022 | 2021 | 2015 |
|---|---|---|---|---|
| China | 51,5 | 64,2 | 46,0 | 29,1 |
| Japan | 8,6 | 9,0 | 7,4 | 6,9 |
| Vietnam | 7,7 | 7,2 | 5,0 | 4,1 |
| Taiwan | 7,3 | 7,1 | 5,8 | 2,5 |
| India | 6,1 | 6,8 | 3,9 | 2,6 |
| Maleisië | 5,3 | 6,1 | 4,3 | 5,6 |
| Hongkong | 5,2 | 6,2 | 4,7 | 3,4 |
| Zuid-Korea | 4,9 | 6,4 | 4,5 | 2,3 |
| Singapore | 4,5 | 5,1 | 3,7 | 2,4 |
| Thailand | 3,8 | 4,0 | 3,3 | 2,2 |
Per saldo verschuiving bij import telefoons, computers, kantoormachines en tv’s
Wat valt er te zien op productniveau? Voor de door Nederland meest ingevoerde goederen uit de gehele regio zien we een wisselend beeld met veelal een afnemend belang van China. In figuur 2.2.3 zien we de ontwikkeling van de import uit China minus de ontwikkeling van de import uit de overige Aziatische landen. Zo was in de periode 2021–2023 de importwaarde van telefoons uit China minder hard gegroeid dan uit de overige landen. Datzelfde geldt voor computers, aardolieproducten, kantoormachines, televisies, apparaten voor huishoudelijk gebruik en schoenen. Daarbij hoort wel de eerdergenoemde kanttekening dat een daling van de exportprijzen in de Chinese maakindustrie de verschillen deels verklaart en dat het niet noodzakelijkerwijs iets zegt over een verschuiving van importvolumes. Zo laat een analyse van de CBS-cijfers zien dat de Chinese exportprijzen in alle kwartalen van 2023 lager lagen dan in dezelfde kwartalen in 2022. Dat geldt onder andere voor gefabriceerde en chemische producten. De prijsdaling van producten uit China was groter (–8,8 procent) dan de algehele prijsdaling van geïmporteerde goederen in 2023 (–5,5 procent, zie hoofdstuk 3).
Tussen 2021 en 2023 is onder andere de importwaarde van telefoons uit Taiwan, Hong Kong en Vietnam sterk toegenomen en hetzelfde geldt voor computers, kantoormachines en televisies uit Vietnam en aardolieproducten uit India, Maleisië en Singapore. Er is ook een opvallende toename van halfgeleiderelementen en apparaten voor huishoudelijk gebruik uit de Filipijnen. Voor specifiek de periode 2022–2023 geldt dat de importwaarde van computers, laptops en tablets uit Taiwan is verdrievoudigd, en tegelijkertijd uit China met 30 procent afnam. Hier lijkt het te gaan om een importverschuiving van China naar Taiwan (CBS, 2024a).
Aan de andere kant zijn er ook belangrijke importgoederen waarbij de import uit China tussen 2021 en 2023 harder is gegroeid dan de import uit de overige 26 Aziatische landen samen. Dat geldt met name voor halfgeleiderelementen, elektrische apparaten en toestellen en elektrische krachtwerktuigen en in mindere mate ook voor speelgoed en sportartikelen. Voor de periode 2022–2023 was de harde groei van de import van elektrische auto’s uit China opvallend. De invoerwaarde hiervan is in een jaar tijd verdertienvoudigd (CBS, 2024b).
| goederen | Netto ontwikkeling China |
|---|---|
| Telefoontoestellen | -2,64 |
| Computers | -1,06 |
| Halfgeleiderelementen | 0,78 |
| Aardolieproducten | -0,41 |
| Elektrische apparaten en toestellen |
0,68 |
| Kantoormachines | -0,55 |
| Elektrische krachtwerktuigen |
0,60 |
| Speelgoed en sportartikelen |
0,15 |
| TV-toestellen | -0,68 |
| Babykleding | -0,10 |
| Apparaten voor huishoudelijk gebruik |
-0,40 |
| Schoenen | -0,26 |
| Noot: Het gaat hier om de absolute ontwikkeling van de importwaarde uit China tussen 2023 en 2021 minus de absolute ontwikkeling van de importwaarde uit de overige 26 landen. Een positief getal duidt op een per saldo verschuiving naar China en een negatief getal duidt op een per saldo verschuiving naar de overige 26 landen. | |
Chinees aandeel in Nederlandse goederenexport iets gestegen
De Nederlandse goederenexport naar Azië heeft een veel geringere omvang dan de import uit Azië. Een overeenkomst met de import is dat we ook hier een stabiel beeld zien als het gaat om het Aziatische aandeel in de totale Nederlandse goederenhandel. Het Chinees aandeel is wel iets gegroeid tot 2,6 procent in 2023, zowel in vergelijking met 2015 als in vergelijking met recentere jaren. Het is wel iets lager dan in het topjaar 2020 (3,0 procent). De som van de export naar alle overige Zuid- en Oost-Aziatische landen was in 2023 ruim het dubbele van de export naar China, maar hier is juist sprake van een licht dalende trend in de laatste jaren. Het aandeel is met 5,6 procent wel gelijk aan 2015.
| jaar | China | Overige landen |
|---|---|---|
| 2015 | 2,0 | 5,6 |
| 2016 | 2,3 | 5,8 |
| 2017 | 2,4 | 6,3 |
| 2018 | 2,3 | 6,2 |
| 2019 | 2,4 | 6,1 |
| 2020 | 2,9 | 6,3 |
| 2021 | 2,4 | 6,3 |
| 2022 | 2,0 | 5,7 |
| 2023 | 2,6 | 5,6 |
Top tien bestemmingen dichter bij China dan top tien leveranciers
Nederland exporteerde in 2023 voor 18 miljard euro naar China (exclusief quasi-doorvoer) en was daarmee de belangrijkste bestemming in Zuid- en Oost-Azië. De verschillen tussen China en de overige landen zijn wel kleiner dan we eerder zagen bij de import. Na China volgen Zuid-Korea (10 miljard), Taiwan (8 miljard) en Japan (5 miljard). De top tien wordt verder aangevuld door Singapore, India, Hong Kong, Vietnam, Indonesië en Thailand. De tien bestemmingen zijn samen goed voor 95 procent van de Nederlandse export naar Zuid- en Oost-Azië.
Van de tien genoemde landen is de Nederlandse exportwaarde sinds 2015 procentueel het snelst gegroeid bij de export naar Taiwan, Zuid-Korea en China. Kijken we naar een actuelere periode (2021–2023) dan zijn het naast China twee andere landen die als afzetmarkt snel groeien: Vietnam en Indonesië. Jaarlijks investeert Nederland 1,5 miljard euro in Indonesië en is daarmee de grootste investeerder in dat land. Het is een grote afzetmarkt met 270 miljoen inwoners. Indonesië behoort samen met Vietnam, Thailand, Singapore en Maleisië tot de vijf prioritaire Aziatische handelspartners van de Nederlandse overheid (Rijksoverheid, 2022).
Met economische groeicijfers van 4 tot 5 procent voor de regio als geheel in 2023 was dit nog steeds boven het wereldgemiddelde, maar wel laag voor de regio zelf in vergelijking met eerdere jaren. De Wereldbank wijst op lage investeringen in infrastructuur en vastgoed en lage consumptie in China en voor de hele regio oplopende schulden van huishoudens, bedrijven en overheden en een achterblijvende productiviteitsgroei (Wereldbank, 2024). Deze ontwikkelingen kunnen de verdere groei van de Nederlandse export naar deze landen belemmeren.
| land | 2023 | 2022 | 2021 | 2015 |
|---|---|---|---|---|
| China | 18,1123 | 14,6791 | 13,2075 | 8,1824 |
| Zuid-Korea | 10,1675 | 9,3195 | 8,5145 | 4,0677 |
| Taiwan | 7,9876 | 11,2939 | 9,6493 | 2,6823 |
| Japan | 5,0949 | 5,2203 | 4,2504 | 3,4585 |
| Singapore | 3,4084 | 3,4773 | 3,0575 | 3,9646 |
| India | 2,7803 | 3,2646 | 2,3043 | 1,8163 |
| Hongkong | 1,976 | 1,9287 | 1,7805 | 2,1377 |
| Vietnam | 1,3075 | 1,1665 | 0,9058 | 0,7436 |
| Indonesië | 1,2936 | 0,9856 | 0,8631 | 0,7027 |
| Thailand | 1,2575 | 1,2787 | 1,011 | 1,0164 |
Zonder machines en apparaten grotere groei buiten China
De eerder getoonde grotere absolute groei van de exportwaarde naar China in de periode 2021–2023, vergeleken met de export naar de overige Aziatische handelspartners, is te verklaren. Deze kwam volledig op conto van de sterker gestegen export van machines en apparaten naar China in die periode. Daarbij ging het bijna volledig om gespecialiseerde machines zoals chipmachines.
Zonder de productgroep machines en apparaten was er per saldo juist sprake van verschuiving van de export naar de overige 26 landen in Zuid- en Oost-Azië. De grootste netto verschuiving betrof industriële producten (fabricaten), gevolgd door vervoermaterieel, grondstoffen en natuurproducten en chemische producten. Voorbeelden van sterk toenemende export buiten China waren medische instrumenten en apparaten naar Indonesië, luchtvaartuigen (of onderdelen) naar Vietnam en medicinale en farmaceutische producten naar Zuid-Korea en Japan.
| categorie | Netto ontwikkeling China |
|---|---|
| Totaal excl. machines en apparaten |
-2,33 |
| Totaal | 1,758 |
| . | |
| Machines en apparaten | 4,087 |
| Minerale brandstoffen | 0,163 |
| Voeding en dranken | -0,073 |
| Chemische producten | -0,39 |
| Grondstoffen en natuurproducten | -0,477 |
| Vervoermaterieel | -0,591 |
| Fabricaten | -0,961 |
| Noot: Het gaat hier om de absolute ontwikkeling van de exportwaarde naar China tussen 2023 en 2021 minus de absolute ontwikkeling van de exportwaarde naar de overige 26 landen. Een positief getal duidt op een per saldo verschuiving naar China en een negatief getal duidt op een per saldo verschuiving naar de overige 26 landen. | |
Verreweg meeste handelaren met China, grote groei bij India en Vietnam
Voor de periode 2015–2021 kan tevens een goede vergelijking worden gemaakt van het aantal importeurs en exporteurs met handelspartners in Azië. Het is een indicatie van de bereidheid om meer of minder met bepaalde landen te handelen. Voor 2022 zijn er ook data beschikbaar, maar deze zijn vanwege methodebreuken helaas niet goed vergelijkbaar met eerdere jaren. Met bijna 22 duizend Nederlandse bedrijven die importeerden uit China en met bijna 5 duizend exporteurs, was China in 2021 de Aziatische handelspartner waar het grootste aantal Nederlandse bedrijven mee handelde. Op enige afstand volgden India, Japan, Taiwan en Zuid-Korea. In de periode 2015–2021 was enkel het aantal importeurs van goederen uit Vietnam en India procentueel harder gegroeid dan het aantal importeurs gelinkt aan China (+11 procent). Aan de exportkant was het aantal exporteurs gegroeid voor alle belangrijke handelspartners. De grootste groei van het aantal exporteurs was bij vijf bestemmingen iets hoger dan bij China (+17 procent) en dat waren Taiwan, Japan, India, Zuid-Korea en Vietnam.
| land | Importeurs | Exporteurs |
|---|---|---|
| China | 11,4 | 17,1 |
| India | 15,5 | 22,2 |
| Japan | 2,6 | 23,7 |
| Taiwan | -9,8 | 27,5 |
| Zuid-Korea | 5,7 | 20,6 |
| Singapore | 1,7 | 8,7 |
| Maleisië | -2,6 | 5,1 |
| Thailand | -15,3 | 4,8 |
| Vietnam | 23,0 | 18,3 |
| Indonesië | -4,4 | 2,5 |
| Noot: Enkel importeurs en exporteurs met een import- of exportwaarde van minimaal 5000 euro. | ||
Ook buitenlandse dochterbedrijven onder Nederlands zeggenschap vooral in China
Met de statistiek Outward Foreign Affiliate Statistics (OFATS) van het CBS zien we het aantal dochterbedrijven in het buitenland onder Nederlands zeggenschap. Enkel voor de jaren 2021 en 2022 zijn hier data beschikbaar die onderling vergelijkbaar zijn. In 2022 was bijna de helft van de buitenlandse dochters van Nederlandse multinationals in Zuid- en Oost-Azië te vinden in China. Tussen 2021 en 2022 is het aantal bedrijven in China vrijwel gelijk gebleven, maar zien we wel een daling van 8 procent bij het aantal bedrijven in de overige landen. De grootste procentuele groei is te zien bij Taiwan, Bangladesh en Myanmar, maar het gaat hier wel om kleine aantallen. Van Vietnam zijn geen gegevens beschikbaar.
| land | 2022 | 2021 |
|---|---|---|
| China | 688 | 681 |
| India | 225 | 249 |
| Maleisië | 155 | 179 |
| Indonesië | 98 | 128 |
| Thailand | 75 | 84 |
| Taiwan | 71 | 51 |
| Bangladesh | 23 | 10 |
| Myanmar | 20 | 9 |
| Sri Lanka | 12 | 23 |
| Cambodja | 9 | 7 |
| Macau | 4 | 6 |
| Brunei | 1 | 6 |
2.3Invoer van producten met kritieke grondstoffen
Kritieke en strategische grondstoffen (zie leeskader) krijgen wereldwijd veel en steeds meer aandacht. Ze zijn namelijk essentieel voor het functioneren van onze economie en onze samenleving. Ze zijn belangrijk in het kader van de groene en digitale ambities van Nederland en Europa en ook voor belangrijke sectoren zoals de zorg en defensie. Een grote afhankelijkheid van kritieke grondstoffen uit landen buiten Europa, zoals China, maakt ons kwetsbaar. Landen kunnen bijvoorbeeld hun machtspositie in een grondstofketen misbruiken om andere landen economisch onder druk te zetten (Rijksoverheid, 2023).
Kritische én strategische grondstoffen
Er zijn volgens de actuele lijst van de Europese Commissie 34 kritieke en/of strategische grondstoffen, waarbij zeventien kritiek/niet-strategisch, vijftien kritiek/strategisch en twee niet-kritiek/strategisch (koper en nikkel). Kritieke grondstoffen hebben een grote economische impact en zijn gelinkt aan een groot leveringsrisico en weinig substitutiemogelijkheden. Strategische grondstoffen zijn daarnaast cruciaal voor onze groene en digitale ambities en voor sectoren zoals ruimtevaart en defensie (Europese Commissie, 2023a). Voor de leesbaarheid zal de gehele groep als geheel hier veelal worden aangeduid als ‘kritieke grondstoffen’.
In maart 2024 heeft de Raad van de EU een Europese verordening aangenomen om de afhankelijkheid van kritieke grondstoffen van derde landen te verminderen; in 2030 moet minstens 10 procent van het jaarlijkse verbruik in de EU zelf worden gewonnen, minstens 40 procent in de EU verwerkt worden, minstens 25 procent afkomstig zijn van gerecyclede materialen en mag maximaal 65 procent uit een derde land komen in elk stadium van de verwerking (Raad van de EU, 2024). Naast leveringszekerheid is ook de groene agenda van Europa gelinkt aan deze doelstellingen. Zo wil de EU in 2050 volledig circulair en klimaatneutraal zijn. Voor het laatste is technologie nodig, zoals windturbines, zonnepanelen en elektrische auto’s, en de productie daarvan is weer afhankelijk van kritieke grondstoffen (CBS, 2024c). Daarnaast zijn er ook zorgen over de impact van mijnbouw buiten Europa, voor onze consumptie, op mens, klimaat, natuur en milieu. Zo zijn er Congolese kobaltmijnen waar hele families voor een laag loon en met grote gezondheidsrisico’s aan het werk zijn voor het mijnen van kobalt voor bijvoorbeeld telefoonbatterijen (Delbert, 2023).
Rijke landen dragen een extra grote verantwoordelijkheid als het gaat om het gebruik van grondstoffen. Ze gebruiken zes keer meer grondstoffen dan arme landen en hun impact op het klimaat is zelfs tien keer groter, veel meer dan dat de aarde aankan (Verenigde Naties, 2024). Het Europees Milieu Agentschap benadrukt het belang van circulariteit – producten die langer meegaan en hergebruik, recycling en terugwinning commercieel aantrekkelijker maken – een rechtvaardige transitie en een reductie van de grondstoffenvraag (EEA, 2024). Voor meer informatie over de voetafdruk van de Nederlandse invoer, zie hoofdstuk 8 van deze publicatie.
Kritieke grondstoffen kunnen grofweg op twee manieren ons land binnenkomen. Ze arriveren enerzijds onverwerkt of nauwelijks verwerkt, ter verdere verwerking in Nederland of andere landen in Europa. Anderzijds kunnen ze Nederland binnenkomen als onderdeel van halffabricaten en eindproducten. In 2023 werd er voor ruim 17 miljard euro aan onverwerkte of nauwelijks verwerkte kritieke of strategische grondstoffen ingevoerdnoot3 en dat is bijna een verviervoudiging ten opzichte van twintig jaar eerder. Echter, dat betrof voor het overgrote deel een prijsstijging gezien de meer beperkte groei in invoergewicht van circa 20 procent. Als het gaat om producten met kritieke grondstoffen dan is de waarde vele malen hoger dan bij de onbewerkte kritieke grondstoffen, omdat hier de gehele productwaarde telt. In 2023 werd voor maar liefst 322 miljard euro aan producten ingevoerd en dat is drie keer meer dan in 2003. Ook hier is het invoergewicht met circa 20 procent toegenomen sinds 2003. Onderliggend zijn er echter wel grote verschuivingen, met technologieën die langzaam uit-faseren, zoals bijvoorbeeld de benzineauto, en relatief nieuwe technologieën die snel in opkomst zijn, zoals bijvoorbeeld de elektrische auto. Tussen 2018 en 2022 is de import van zonnepanelen in waarde bijna vervijfvoudigd en was Nederland in 2022 zelfs de grootste importeur ter wereld, met de aantekening dat het overgrote deel naar het buitenland wordt doorgevoerd (CBS, 2023b). Daarnaast importeert Nederland ook steeds meer multifunctionele technologie voor de energietransitie zoals schakelborden, automatische regelaars en warmtewisselaars (CBS, 2024c).
Zeldzame aardmetalen vaak ingevoerd in productvorm
In tabel 2.3.1 wordt een vergelijking gemaakt tussen enerzijds de invoer van kritieke en strategische grondstoffen (links) en producten met kritieke en strategische grondstoffen (rechts). Aan de grondstoffenkant zijn het aluminium, nikkel, cokeskolen en koper die in waarde met afstand het meest worden ingevoerd. Ze zijn goed voor 87 procent van de totale invoerwaarde van kritieke en strategische grondstoffen. Aan de productenkant staan aluminium, koper en nikkel ook hoog genoteerd, omdat het in heel veel producten zit. Cokeskolen valt hier echter volledig weg, omdat het niet of nauwelijks in andere goederen zit, maar vrijwel uitsluitend als grondstof wordt ingezet, vooral als brandstof bij het smelten van metalen in hoogovens.
Zeldzame aardmetalennoot4, scandium, magnesium, antimoon en platinametalen worden juist veel in productvorm ingevoerd en nauwelijks in onbewerkte vorm. Zo is het zeldzame aardmetaal neodymium bijvoorbeeld van belang voor magneten in computers, elektrische auto’s of windturbines. China is goed voor 93 procent van de productie van permanente magneten van zeldzame aardmetalen (Europese Commissie, 2022). De Verenigde Staten en Europa zijn daarom beiden naarstig op zoek om hun afhankelijkheid van Chinese aardmetalen te reduceren. Zo is in de VS recentelijk ontdekt dat deze relatief eenvoudig gewonnen kunnen worden met de hulp van bestaande kolenmijnen in Utah en Colorado (Schonebeek, 2024). Ook is recent de grootste voorraad van zeldzame aardmetalen van Europa in Noorwegen ontdekt, maar de ontginning kan pas in 2030 beginnen en zal bij de start al bijna een miljard euro kosten (De Maeseneer, 2024).
| Grondstoffen | Producten | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| incl. quasi-doorvoer | excl. quasi-doorvoer | incl. quasi-doorvoer | excl. quasi-doorvoer | ||||
| mld. euro grondstofwaarde | mld. euro productwaarde | ||||||
| Aluminium | 7,3 | Aluminium | 3,2 | Aluminium | 235,9 | Aluminium | 176,6 |
| Nikkel | 2,9 | Nikkel | 1,3 | Koper | 219,5 | Koper | 165,1 |
| Cokeskolen | 2,8 | Cokeskolen | 1,0 | Zeldz. Aardm. | 110,7 | Zeldz. Aardm. | 74,0 |
| Koper | 1,2 | Koper | 0,6 | Scandium | 95,5 | Scandium | 63,1 |
| Mangaan | 0,6 | Mangaan | 0,3 | Nikkel | 74,7 | Nikkel | 56,7 |
| Niobium | 0,5 | Lithium | 0,2 | Platinametalen | 67,9 | Magnesium | 49,9 |
| Silicium | 0,3 | Fosforiet | 0,1 | Antimoon | 67,8 | Antimoon | 47,7 |
| Lithium | 0,3 | Kobalt | 0,1 | Magnesium | 65,2 | Kobalt | 47,0 |
| Magnesium | 0,2 | Boraat | 0,1 | Kobalt | 62,7 | Lithium | 41,8 |
| Kobalt | 0,2 | Titanium | 0,1 | Tantaal | 61,3 | Platinametalen | 41,6 |
Bron:CBS, mede op basis van Grondstoffenscanner TNO
Noot: Producten hebben vaak meerdere kritieke grondstoffen, zodat aan meerdere grondstoffen tegelijk een importwaarde wordt toegekend. De gehele productwaarde is hier leidend. Er is gebruik gemaakt van de Grondstoffenscanner die aangeeft welke producten gebruik maken van kritieke grondstoffen (de precieze hoeveelheid maakt niet uit). Zie verder Bohn et al. (2023).
China grootste leverancier van producten met kritieke grondstoffen
De dominantie van aluminium, cokeskolen, koper en nikkel in de Nederlandse invoerwaarde, zoals eerder beschreven, is ook terug te zien in de lijst van grootste leveranciers van grondstoffen. De tien grootste leveranciers van kritieke en strategische grondstoffen (in grondstofvorm) aan Nederland waren in 2023 Noorwegen, IJsland (vooral aluminium), Australië, VS (vooral cokeskolen), Rusland (vooral nikkel), Canada, Zuid-Afrika (nikkel, aluminium), Chili (koper, aluminium), China (vele soortennoot5) en Brazilië (niobium). In het eerste kwartaal van 2024 zien we dezelfde landen terugkomen, maar staat China iets hoger in de rangschikking (van negen naar zeven).
De lijst is heel anders indien er wordt gekeken naar de grootste leveranciers van producten met kritieke grondstoffen, zie figuur 2.3.2. Dan is China niet de negende, maar de eerste leverancier. Dat is niet vreemd, omdat China voor veel grondstoffen in meerdere stadia van verwerking dominant is, van mijnbouw tot de verwerking van grondstoffen uit China of uit andere landen en ook de fabricage tot eindproducten. Daarbij is China bij uitstek een grote fabrikant van eindproducten met kritieke grondstoffen, zoals zonnepanelen, laptops of telefoons. Wel gaat het bij de Nederlandse invoer uit China voor meer dan de helft om directe doorvoer in buitenlands eigendom. Daar staat weer tegenover dat China ook indirect aan Nederland levert. Zo is Duitsland de tweede leverancier van producten met kritieke grondstoffen aan Nederland (en de eerste zonder doorvoer), zoals machines en auto’s, maar ook hierin zitten weer Chinese kritieke grondstoffen verwerkt. De afhankelijkheid van China is daarmee nog groter dan figuur 2.3.2 weergeeft.
In het eerste kwartaal van 2024 is de voorsprong van China als grootste leverancier van producten met kritieke grondstoffen ten opzichte van Duitsland wel sterk afgenomen en nog maar minimaal. Dat heeft onder andere te maken met een sterk teruglopende invoerwaarde van Chinese zonnepanelen. Dat heeft weer te maken met lagere prijzen, grote (strategische) voorraden in Europa (Rystad, 2023) en een afnemende vraag (Duintjer Tebbens, 2023). Ook is er een afname van de waarde van de invoer van telefoons en laptops/tablets uit China, wat ook met lagere importprijzen te maken heeft.
| land | Doorvoer | Overige invoer |
|---|---|---|
| China | 32,6 | 30,6 |
| Duitsland | 4,4 | 46,3 |
| VS | 6,0 | 25,7 |
| België | 0,6 | 19,7 |
| VK | 1,9 | 10,8 |
| Taiwan | 5,5 | 5,7 |
| Japan | 3,1 | 6,5 |
| Frankrijk | 0,8 | 7,3 |
| Ierland | 1,2 | 6,5 |
| Polen | 1,6 | 5,9 |
| Bron: CBS, Grondstoffenscanner TNO | ||
Hightech, auto’s en zorg toonaangevend bij producten met kritieke grondstoffen
Telefoons, geneesmiddelen, laptops/tablets, medische hulpmiddelen en zonnepanelen zijn toonaangevend als het gaat om de invoer van producten met kritieke grondstoffen. Een groot deel daarvan is echter doorvoer in buitenlands eigendom. Zonder die invoerstroom blijven telefoons en geneesmiddelen wel bovenaan staan, maar vallen laptops en tablets flink weg in de rangschikking (van drie naar negen) en hetzelfde geldt voor zonnepanelen (van vijf naar twaalf). Zonder doorvoer staan auto’s op plek vier, onderdelen voor gespecialiseerde machines (zoals chipmachines) op vijf en auto-onderdelen op zes. Er zijn vier productgroepen die in 2023 veel, maar in 2003 nog niet of nauwelijks werden ingevoerd en dat zijn telefoons, onderdelen voor gespecialiseerde machines, gewrichtsprothesen en zonnepanelen. Producten die Nederland het meeste uit China haalt zijn laptops/tablets, zonnepanelen en telefoons.
| 2003 | 2023* | |
|---|---|---|
| mld. euro productwaarde | ||
| Inclusief quasi-doorvoer | ||
| Telefoons | 0,0 | 20,4 |
| Geneesmiddelen | 4,5 | 16,8 |
| Laptops, tablets | 2,5 | 16,3 |
| Spuiten, naalden, katheters e.d. | 2,6 | 11,8 |
| Zonnepanelen | 0,2 | 10,7 |
| Computeronderdelen | 2,5 | 8,7 |
| Ballasten voor lampen en buizen | 1,0 | 7,8 |
| Auto’s | 5,5 | 7,3 |
| Auto-onderdelen | 2,0 | 6,8 |
| Onderdelen gespec. machines | 0,0 | 6,1 |
| Gewrichtsprothesen | 0,4 | 6,0 |
| Computers | 1,8 | 4,8 |
| Exclusief quasi- doorvoer | ||
| Telefoons | 0,0 | 14,7 |
| Geneesmiddelen | 3,9 | 12,5 |
| Spuiten, naalden, katheters e.d. | 2,2 | 10,5 |
| Auto’s | 4,5 | 6,1 |
| Onderdelen gespec. machines | 0,0 | 6,0 |
| Auto-onderdelen | 1,9 | 5,7 |
| Ballasten voor lampen en buizen | 0,8 | 5,2 |
| Gewrichtsprothesen | 0,3 | 5,0 |
| Laptops, tablets | 2,1 | 4,7 |
| Computers | 2,2 | 3,7 |
| Pacemakers, hoorapparaten | 1,1 | 3,5 |
| Zonnepanelen | 0,1 | 3,5 |
Bron:CBS, mede op basis van Grondstoffenscanner TNO
2.4Goederenhandel met het VK vier jaar na Brexit
Op 31 januari 2020 om klokslag 24:00 verliet het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie. Een unieke situatie, want dit was de eerste keer in de geschiedenis van de EU dat een lidstaat vrijwillig terugtrad. Deze wens tot ‘(br)exit’ was de uitkomst van een raadgevend referendum onder de Britse bevolking in 2016. Na een overgangsperiode van een jaar ging een nieuw handels- en samenwerkingsakkoord (Trade and Cooperation Agreement, oftewel TCA) van kracht op 1 januari 2021. Inmiddels zijn we ruim 4 jaar verder. Wat zijn de gevolgen van de Brexit voor de Brits-Nederlandse handel? Dat is niet een makkelijke vraag om te beantwoorden. Deze periode is namelijk ook onstuimig geweest op andere vlakken met ook effect op de handel. Denk aan de corona-pandemie en de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Om een beeld te krijgen van de invloed van de Brexit laten we hier, naast de ontwikkeling van de handel met het VK, ook de handel met alle landen in afgelopen jaren zien. Ook de nieuwste handelscijfers van het 1e kwartaal van 2024 worden hier gepresenteerd.
Vooral de export daalde na de Brexit, maar het VK blijft een belangrijke handelspartner
Het VK is voor Nederland een belangrijke handelspartner, zowel voor de import als voor de export. In de jaren voor de Brexit, van 2015 t/m 2019, was het VK onze 3e belangrijkste exportpartner. In 2020, het jaar van de Brexit, zakte het VK naar de 4e positie en nam Frankrijk de 3e plek over. Dit is zo gebleven tot in 2023. Dat jaar ging 6 procent van de totale exportwaarde de Noordzee over. In eerdere jaren was dat nog zo’n 8 à 9 procent. Van de goederen die Nederland importeerde in 2023 kwam 5 procent uit het VK. Het VK is daarmee de vijfde belangrijkste importpartner. De positie en het percentage is sinds 2015 redelijk stabiel.
Vooral de export van goederen naar het VK lijkt dus te zijn veranderd in de jaren na de Brexit. Onderstaande figuur 2.4.1 geeft een samenvatting van de resultaten die we in de volgende paragrafen verder zullen uitwerken. In de figuur is te zien dat de wederuitvoer en vooral de doorvoer van goederen naar het VK na Brexitjaar 2020 is gedaald. De wederuitvoer en doorvoer naar alle landen maakte juist een sterkte stijging door. De uitvoer van goederen van Nederlandse makelij naar het VK steeg, maar de stijging was een stuk minder dan de stijging naar alle landen.
Export van goederen van Nederlandse makelij naar het VK niet afgenomen
In 2015, het jaar voor het referendum, ging er voor 18,9 miljard euro aan goederen van Nederlandse makelij naar het VK. Een kwart hiervan was voeding en dranken, daarna waren chemische producten en fabricaten het belangrijkst. Na een dip in 2020 steeg het exportbedrag weer, naar 26,1 miljard euro in 2023. Vergeleken met 2015 is dat een stijging van 38 procent. Ter vergelijking, de exportwaarde van goederen van Nederlandse makelij naar alle landen steeg in die periode met 57 procent, zie ook figuur 2.4.1. Van de uitvoer van producten van Nederlandse makelij ging in 2015 9 procent naar het VK, in 2023 was dat 8 procent. Het VK als afzetmarkt lijkt dus iets minder belangrijk geworden.
Het laatste jaar, van 2022 op 2023, steeg de exportwaarde van goederen van Nederlandse makelij naar het VK met circa 1 procent. De export naar alle landen daalde met 5 procent. Deze daling is verklaarbaar, omdat 2022 een jaar was waarin mede door de sterk opgelopen inflatie de handelswaardes enorm hoog waren. In 2023 is de situatie wat genormaliseerd, omdat de prijzen zijn gedaald. Met name de prijsdaling van minerale brandstoffen en chemische producten zorgde voor een daling in de absolute waarde van de export van goederen in 2023. Bij de export naar het VK nam de waarde van voedingsproducten, minerale brandstoffen en machines nog toe t.o.v. een jaar eerder, waardoor de totale exportwaarde van goederen van Nederlandse makelij naar het VK nog net positief uitviel. De export van de andere productcategorieën daalde wel in waarde in 2023.
Kijken we naar de export per kwartaal, dan blijkt dat de waarde van de export van goederen van Nederlandse makelij naar het VK in het 1e kwartaal van 2024 4 procent lager ligt vergeleken met het 4e kwartaal van 2023. Ten opzichte van het 1e kwartaal van 2023 is het 5 procent lager.
Exportwaarde minerale brandstoffen meer dan verdubbeld
In 2023 vormden voeding en dranken nog steeds het grootste aandeel van de uitgevoerde goederen van Nederlandse makelij. Daarna volgden minerale brandstoffen en chemische producten. De waarde van de export in minerale brandstoffen van Nederlandse makelij was meer dan verdubbeld in 2023 ten opzichte van 2015. Dit kwam met name door prijsstijgingen en niet zo zeer door een volumestijging. Zie ook hoofdstuk 6 over de verdiensten aan de export. Ook de waarde van machines en apparaten is sterk gestegen.
| Productgroep | 2023* | 2022 | 2015 |
|---|---|---|---|
| Voeding en dranken | 5,7 | 5,2 | 4,7 |
| Minerale brandstoffen | 5,1 | 4,9 | 2,2 |
| Chemische producten | 4,2 | 5,0 | 3,5 |
| Machines en apparaten | 3,9 | 3,4 | 2,0 |
| Fabricaten | 3,7 | 3,8 | 3,4 |
| Natuurproducten | 1,9 | 2,1 | 1,4 |
| Vervoermaterieel | 1,4 | 1,5 | 1,5 |
In figuur 2.4.3. kijken we iets meer in detail naar het soort goederen van Nederlandse makelij dat naar het VK wordt uitgevoerd; de top 15 van goederengroepen is hier afgebeeld. Geraffineerde aardolieproducten staan met stip op 1, gevolgd door bloemen en planten en op plaats 3 door groenten en wortels. Ook in 2015 waren dit de belangrijkste 3 goederengroepen. Computer, laptops en tablets en telefoons, modems en routers stonden in 2015 nog niet in de top 15. Aan de andere kant werd er in 2015 relatief veel aardgas uitgevoerd, dat was in 2023 uit de top 15 verdwenen.
| productgroep | 2023 | 2015 |
|---|---|---|
| Geraffineerde aardolieproducten |
3,9 | 1,1 |
| Bloemen en planten |
1,3 | 1,0 |
| Groenten en wortels, vers, gekoeld, bevroren |
0,9 | 0,8 |
| Ander vlees en eetbare slachtafvallen |
0,7 | 0,7 |
| Computers, laptops, tablets |
0,7 | 0,2 |
| Geneesmiddelen | 0,7 | 0,5 |
| Groenten en wortels, bereid of verduurzaamd |
0,6 | 0,3 |
| Elektrische energie |
0,6 | 0,4 |
| Residuen van aardoliën |
0,5 | 0,1 |
| Bereide voedingsmiddelen |
0,5 | 0,4 |
| Overige automobielen |
0,5 | 0,5 |
| (Mobiele) telefoons, modems, routers, etc |
0,4 | 0,2 |
| Medicinale en farmaceutische producten |
0,4 | 0,1 |
| Andere chemisch producten |
0,4 | 0,3 |
| Vlees, eetbare slachtafvallen, niet vers |
0,4 | 0,3 |
Aan de export van Nederlandse producten wordt fors meer verdiend dan bijvoorbeeld aan wederuitvoer of quasi-doorvoer, zie ook hoofdstuk 6 van deze publicatie. Het is dus een meevaller dat de export van goederen van Nederlandse makelij naar het VK wat minder lijken te lijden onder de Brexit dan de wederuitvoer en doorvoer. Mogelijk is dit wel uitstel van executie: voor landbouwproducten (een belangrijke exportcategorie voor Nederland) gold lange tijd een uitzonderingspositie maar daar kwam dit jaar een eind aan. Vanaf 30 april 2024 startte de Britse douane met het fysiek controleren van binnenkomende dierlijke producten, planten en plantaardige producten uit de EU in Border Control Posts. Dat brengt oplopende wachttijden en mogelijk extra kosten met zich mee (FD, 2024). Wellicht dat dit te zien gaat zijn in de cijfers over Q2 2024. Ten tijde van het schrijven van dit stuk waren deze cijfers nog niet beschikbaar.
Brexit had vooral invloed op wederuitvoer en doorvoer
Wederuitvoer betreft ingevoerde goederen van buitenlandse makelij die (tijdelijk) eigendom van een Nederlands bedrijf worden, maar niet of nauwelijks een bewerking ondergaan en daarna weer worden uitgevoerd naar het buitenland, hier dus het VK. In figuur 2.4.1. is te zien dat na een aantal jaren van gestage toename de wederuitvoer in Brexitjaar 2020 daalde tot 3 procent onder het niveau van 2015, en dat was nog steeds zo in 2023. De wederuitvoer naar het VK bedroeg in 2023 17,0 miljard euro. Nu was 2020 ook het jaar waarin de wereld door een coronapandemie ging, wat de handel flink heeft verstoord. De wederuitvoer naar alle landen is echter na 2020 flink in waarde gestegen, deze nam toe met 83 procent. De wederuitvoer naar het VK bleef daarmee vergeleken dus flink achter. Van alle wederuitvoer vanuit Nederland ging in 2023 5 procent naar het VK. In 2015 was dat nog 10 procent.
Van 2022 op 2023 was de wederuitvoer naar het VK 2 procentpunten gedaald, de wederuitvoer naar alle landen daalde met 7 procent. Kijken we naar de export per kwartaal, dan blijkt dat de waarde van de wederuitvoer naar het VK in het 1e kwartaal van 2024 1 procent lager ligt, vergeleken met het 4e kwartaal van 2023. Ten opzichte van een jaar eerder (1e kwartaal van 2023) is het 2 procent lager.
Wederuitvoer van mobiele telefoons en laptops nog op 1, maar aandeel is dalende
De grootste categorie binnen de wederuitvoer naar het VK bestaat uit machines en apparaten. Denk aan (mobiele) telefoons, computers, laptops maar ook aan medische apparaten en kantoormachines. In 2015 viel 43 procent van de goederen in deze categorie en ging het om 7,6 miljard euro aan waarde. In 2023 is het aandeel en de waarde gedaald naar respectievelijk 36 procent en 6,1 miljard euro. Toch is dit nog steeds de grootste categorie (in waarde), gevolgd door fabricaten en chemische producten. Vergeleken met 2015 werd er in 2023 2,5 keer zoveel vervoermaterieel van buitenlandse makelij uitgevoerd.
| categorie | 2023 | 2022 | 2015 |
|---|---|---|---|
| Machines en apparaten | 6,1 | 6,1 | 7,6 |
| Fabricaten | 5,0 | 5,4 | 4,5 |
| Chemische producten | 2,1 | 2,3 | 2,4 |
| Voeding en dranken | 1,3 | 1,4 | 1,6 |
| Vervoermaterieel | 1,0 | 0,8 | 0,3 |
| Minerale brandstoffen | 0,9 | 1,0 | 0,9 |
| Natuurproducten | 0,5 | 0,4 | 0,3 |
Kijken we iets meer in detail naar welke goederengroepen vooral werden wederuitgevoerd, dan is in figuur 2.4.5 te zien dat dat in de eerste plaats ging om apparaten voor telecommunicatie: dus (mobiele) telefoons, modems en routers. De waarde is echter bijna gehalveerd ten opzichte van 2015. Mogelijk worden deze apparaten nu rechtstreeks uit bijvoorbeeld landen als China of een omliggend Aziatisch land (zie paragraaf 2.2) naar het VK uitgevoerd. Ook medische instrumenten en apparaten worden relatief veel vanuit Nederland naar het VK wederuitgevoerd evenals andere gefabriceerde artikelen.
| categorie | 2023* | 2015 |
|---|---|---|
| (Mobiele) telefoons, modems, routers |
1,7 | 3 |
| Medische instrumenten en apparaten |
1,2 | 1,2 |
| Gefabriceerde artikelen |
0,9 | 0,9 |
| Geraffineerde producten van aardolie |
0,8 | 0,8 |
| Computers, laptops, tablets |
0,7 | 0,6 |
| Kantoormachines | 0,5 | 0,5 |
| (turbine)straalmotoren, schroefturbines |
0,5 | 0,5 |
| Geneesmiddelen | 0,5 | 0,4 |
| Medicinale en farmaceutische producten |
0,4 | 0,4 |
| Personenauto's | 0,4 | 0,3 |
| Andere chemische producten |
0,4 | 0,3 |
| Meet-, controle- en analyseinstrumenten |
0,4 | 0,3 |
| Televisies | 0,3 | 0,3 |
| Lucht- en ruimtevaartuigen |
0,3 | 0,3 |
| Delf- en graafmachines |
0,3 | 0,3 |
Quasi-doorvoer naar VK halveerde na Brexit
Net als de wederuitvoer heeft ook de quasi-doorvoer van goederen vanuit Nederland naar het VK door de Brexit een flinke tik gehad. Quasi-doorvoer betreft de invoer van buitenlandse goederen die in tegenstelling tot de wederuitvoer tijdens het gehele verblijf in Nederland eigendom van een buitenlands bedrijf blijven. De quasi-doorvoer naar het VK daalde de laatste jaren sterk, terwijl deze naar alle bestemmingen juist sterk in waarde steeg. Zie ook figuur 2.4.1. In 2022 was de doorvoerwaarde van goederen met bestemming VK nog maar iets meer dan de helft (52 procent) van de waarde van wat het was in 2015. In 2023 daalde het nog iets verder tot minder dan de helft van 2015 (45 procent), naar 5,1 miljard euro. In dezelfde periode van 2015 tot 2023 steeg de quasi-doorvoer naar alle landen juist met 65 procent. Van de totale quasi-doorvoer vanuit Nederland was in 2015 10 procent bestemd voor het VK. In 2023 was dat nog maar 3 procent.
Dat juist de export van de van oorsprong buitenlandse producten (wederuitvoer en quasi-doorvoer) geraakt werd door de Brexit is goed te verklaren. Het handelsverdrag tussen het VK en Europa gaat uit van een onbelemmerde handel zonder tarieven en quota, maar dat is alleen zo voor goederen die hun oorsprong kennen binnen de landen van dat handelsverdrag (Franssen & Rooyakkers, 2021). Franssen et al. (2020) lieten zien dat in 2017 gemiddeld 53 procent van de wederuitvoer van Nederland naar het VK afkomstig was uit niet-EU-landen, met name uit China en de Verenigde Staten. Voor deze goederen moet waarschijnlijk alsnog importtarieven worden betaald. Het is voor Britse bedrijven dan aantrekkelijker om goederen rechtstreeks te importeren zonder tussenstop in Nederland.
Totale export bleef achter en de verhouding veranderde
Kijken we nu naar de totale goederenexport naar het VK, dus de export van goederen van Nederlandse makelij plus de wederuitvoer (de doorvoer nemen we niet mee), dan zien we in figuur 2.4.6 een gestage groei van 36,5 miljard euro in 2015, het jaar vóór het referendum, tot 43,1 miljard euro in 2023. Dat lijkt positief, maar vergelijken we de uitvoer naar het VK met de uitvoer naar alle landen dan valt op dat de uitvoer naar het VK achterbleef. Met name steeg de exportwaarde een stuk minder sterk tussen 2020 en 2022. Dit is vrijwel geheel te wijten aan de achtergebleven wederuitvoer, zoals we ook al in het vorig alinea’s zagen. Van 2022 op 2023 daalde de totale export naar het VK met 0,5 procent, en ook in het eerste kwartaal van 2024 lag de exportwaarde lager dan een kwartaal eerder (–2 procent) en dan het 1e kwartaal van 2024 (–3 procent). De daling van 2022 op 2023 was daarmee minder steil dan de export naar alle landen (–6 procent).
De export naar Noord-Ierland – onderdeel van het VK maar voor douaneformaliteiten nog wel in de EU – steeg van 2022 op 2023 fors met 24 procent. Dit kan de daling in de export naar het VK iets hebben getemperd, maar aangezien de Noord-Ierse economie vele malen kleiner is dan de Britse, is dit effect te verwaarlozen. Nemen we Noord-Ierland niet mee in de berekening, dan daalde de export niet met 0,5 maar met 0,8 procent.
| jaar | Export naar het VK | Export naar alle landen |
|---|---|---|
| 2015 | 100 | 100 |
| 2016 | 106 | 101 |
| 2017 | 108 | 111 |
| 2018 | 110 | 118 |
| 2019 | 109 | 122 |
| 2020 | 96 | 113 |
| 2021 | 100 | 138 |
| 2022 | 119 | 180 |
| 2023 | 118 | 169 |
Een gevolg van de Brexit is niet alleen een achtergebleven stijging in de totale export, ook de verhouding tussen wederuitvoer en goederen van Nederlandse makelij is veranderd. De verhouding wederuitvoer-uitvoer van Nederlandse makelij was in de periode 2015–2020 altijd rond de 48 procent voor wederuitvoer en 52 procent voor goederen van Nederlandse makelij. In 2023 verschoof de verhouding naar 40 procent wederuitvoer, 60 procent Nederlandse makelij.
Import uit VK daalde in 2023 sterker dan import uit alle landen
Uit figuur 2.4.7 is op te maken dat de import van goederen uit het VK naar Nederland minder lijkt te zijn beïnvloed door de Brexit. De waardestijging gaat redelijk gelijk op met de waardestijging van de import uit alle landen. Er is wel een dip in Brexitjaar 2020; de import valt dan terug tot net onder het niveau van 2015 (–3 procentpunt). Deze dip is groter dan de dip in de import vanuit alle landen. Daarna steeg echter de import van goederen vanuit het VK naar Nederland hard. In 2022 was deze verdubbeld ten opzichte van 2015. In 2023 werd daarentegen voor een kwart minder aan waarde aan goederen geïmporteerd uit het VK dan een jaar eerder. De import uit Noord-Ierland daalde dat jaar met 29 procent nog iets sterker. De import uit alle landen samen daalde minder sterk met 9 procent.
De nieuwste kwartaalcijfers laten zien dat in het 1e kwartaal van 2024 de importwaarde van goederen uit het VK verder af nam. Vergeleken met het 4e kwartaal van 2023 daalde de importwaarde uit het VK in het 1e kwartaal van 2024 met 6 procent. Ten opzichte van het 1e kwartaal van 2023 lag het maar liefst 25 procent lager.
| jaar | Import uit het VK | Import uit alle landen |
|---|---|---|
| 2015 | 100 | 100 |
| 2016 | 103 | 99 |
| 2017 | 113 | 109 |
| 2018 | 128 | 117 |
| 2019 | 120 | 122 |
| 2020 | 97 | 111 |
| 2021 | 120 | 139 |
| 2022 | 202 | 189 |
| 2023 | 152 | 173 |
Dat de piek in groei in 2022 en de daling in 2023 voor de import uit het VK sterker is dan voor alle landen samen, komt waarschijnlijk doordat Nederland veel minerale brandstoffen, zoals aardgas en ruwe aardolie, uit het VK haalt. Zie ook figuur 2.4.8. Minerale brandstoffen stegen na 2020 flink in prijs, om in 2023 weer hard te zijn gedaald. Nederland importeerde in 2023 voor 31,2 miljard euro aan goederen uit het VK. Voor ruim een derde (37 procent) waren dit minerale brandstoffen. In termen van waarde volgden daarna machines en apparaten (20 procent), en fabricaten (17 procent).
| categorie | 2023 | 2022 | 2015 |
|---|---|---|---|
| Minerale brandstoffen | 11,7 | 21,1 | 6,3 |
| Machines en apparaten | 6,2 | 5,7 | 3,0 |
| Fabricaten | 5,3 | 5,8 | 4,0 |
| Chemische producten | 4,3 | 5,2 | 4,1 |
| Voeding en dranken | 1,5 | 1,7 | 1,8 |
| Vervoermaterieel | 1,5 | 1,2 | 0,9 |
| Natuurproducten | 0,6 | 0,8 | 0,4 |
Import van aardgas uit het VK gestegen
In figuur 2.4.9 kijken we naar de belangrijkste goederengroepen in de import. En dan staan in zowel 2015 als 2023 aardgas, ruwe aardolie en geraffineerde aardolieproducten in de top 3, maar wel in een andere volgorde. Het valt met name op dat Nederland veel meer aardgas is gaan invoeren uit het VK. Dit is niet per se een toename in volume: aardgas is flink in prijs gestegen de afgelopen jaren. Toch haalde Nederland in 2023 11 procent van het ingevoerde aardgas (gasvormig plus vloeibaar) uit Groot-Brittannië, twee jaar ervoor in 2021 was dit nog 2 procent (CBS, 2024e). Ook (mobiele) telefoons, routers en modems worden nu meer geïmporteerd dan in 2015. Uit de top 15 van 2015 verdwenen een aantal chemische producten: koolwaterstoffen en verbindingen met stikstofhoudende groepen. Ook zaken als kantoormachines, buiten- en binnenbanden, schoenen en producten voor fotografie en cinematografie haalden we anno 2023 uit andere landen.
| productcategorie | 2023* | 2015 |
|---|---|---|
| Aardgas | 4,5 | 1,0 |
| Ruwe aardolie | 4,4 | 2,0 |
| Geraffineerde aardolieproducten |
1,5 | 2,8 |
| (Mobiele) telefoons, modems, routers |
1,4 | 0,4 |
| Andere chemische producten |
0,9 | 0,2 |
| Residuen van aardoliën |
0,7 | 0,2 |
| (turbine)straalmotoren, schroefturbines |
0,6 | 0,1 |
| Geneesmiddelen | 0,5 | 0,8 |
| Meet-, controle-en analyse-instrumenten |
0,5 | 0,2 |
| Computers, laptops, tablets |
0,5 | 0,2 |
| Lucht- en ruimtevaartuigen |
0,5 | 0,0 |
| Medicinale en farmaceutische producten |
0,4 | 0,7 |
| Personenauto's | 0,3 | 0,3 |
| Sport- en speelgoedartikelen |
0,3 | 0,1 |
| Elektromedische en radiologische apparaten |
0,3 | 0,1 |
Import en export vanuit Brits perspectief
Het is interessant om ook vanuit Brits perspectief te kijken. In hoeverre is Nederland voor de Britten een belangrijke handelspartner en is dit in de afgelopen jaren veranderd? Via gegevens van het Britse statistiekbureau, het Office for National Statistics (ONS, 2015; ONS, 2024), kan dit achterhaald worden.
In 2023 was Nederland voor de Britten de 3e belangrijkste handelspartner wat betreft de export, na de Verenigde Staten en Duitsland. In 2015 stond Nederland op de 4e plek. Van de Britse goederen die werden geëxporteerd was in 2023 8 procent bestemd voor Nederland. In 2015 was dat nog 6 procent.
In 2023 was Nederland voor de Britten de 4e belangrijkste handelspartner voor hun import, na Duitsland, de Verenigde Staten en China. Ook voor de Brexit in 2015 stond Nederland op de 4e plek. Van de goederen die door het VK werden geïmporteerd was in 2023 9 procent afkomstig uit Nederland. In 2015 was dat nog 8 procent.
Hoewel herhaaldelijk is aangetoond dat de Britse handel met de EU-lidstaten sinds de Brexit (Smid & Frankena, 2021; Du et al., 2023) of in aanloop naar de Brexit (Douch & Edwards, 2022) afnam, laten deze cijfers zien dat de Britse handel met Nederland niet méér afnam dan die met andere (EU-)landen.
2.5Literatuur
Literatuur
Arriola, C., Cai, M., Kowalski, P., Miroudot, S., & van Tongeren, F. (2024). Towards demystifying trade dependencies: At what point do trade linkages become a concern? OECD Trade Policy Paper. Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling.
Bohn, T., Notten, T., Ramaekers, P., & Wong, K.F. (2023). Kritieke materialen in de Nederlandse toeleveringsketen. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2023a, 27 oktober). Import uit China afgenomen in 2023, export toegenomen. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2023b, 7 september). Nederland grootste importeur Chinese zonnepanelen. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2024a, 2 mei). Voor het eerst in zeven jaar minder Chinese goederen geïmporteerd. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2024b, 5 juni). China derde leverancier elektrische auto’s in 2023. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2024c, 21 juni). Toename invoer technologie voor energietransitie. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2024d, 5 juli). Wegvoertuigen meest geïmporteerde product voor direct gebruik. Centraal Bureau voor de Statistiek.
CBS (2024e). Uitsplitsing totale invoer aardgas naar land van oorsprong 2021 t/m 2023. [Dataset]. Centraal Bureau voor de Statistiek. Geraadpleegd op 1-7-2024.
Clingendael (2023, 3 november). Een geopolitiek kompas voor Nederland: een kantelende wereldorde?. Clingendael Institute. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Comhan (2018). De herkomst en productie van aluminium. ComHan Holland. Geraadpleegd op 8 juni 2024.
De Maeseneer, W. (2024, 6 juni). Grootste voorraad zeldzame aardmetalen van Europa ontdekt in Noorwegen. VRT. Geraadpleegd op 8 juni 2024.
Delbert, C. (2023, 26 december). The dark thruth about the cobalt powering your smartphone. Popular Mechanics. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Douch, M., & Edwards, T. H. (2022). The bilateral trade effects of announcement shocks: Brexit as a natural field experiment. Journal of Applied Econometrics, 37(2), 305–329.
Du, J., Satoglu, E. B., & Shepotylo, O. (2023). How did Brexit affect UK trade? Contemporary Social Science, 18(2), 266–283.
Duintjer Tebbens, M. (2023, 3 oktober). Zonnepanelen fors minder in trek bij huiseigenaren. Nieuwsuur. Geraadpleegd op 13 juni 2024.
EEA (2024, 21 maart). Accelerating the circular economy in Europe. State and Outlook 2024. EEA Report 13/2023. European Environment Agency.
Europese Commissie (2023a). Critical raw materials. Europese Commissie. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Europese Commissie (2023b). Rare earth metals, permanent magnets and motors. Europese Commissie. Geraadpleegd op 27 juni 2024.
Europese Commissie (2022). Tweede diepgaande analyse van voor Europa strategische domeinen. Europese Commissie. Geraadpleegd op 4 juli 2024.
FD (2023). Bedrijven verplaatsen fabrieken vanuit China naar Europa en de VS. Het Financieele Dagblad. Geraadpleegd op 27 juni 2024.
FD (2024). Frustratie stijgt bij Nederlandse vrachtwagenchauffeurs door problemen aan Britse grens. Het Financieele Dagblad. Geraadpleegd op 4 juli 2024.
Franssen, L., & Rooyakkers, J. (2021). Goederenhandel met het VK na Brexit: Tariefvrij of niet? In S. Creemers, M. Jaarsma & J. Rooyakkers (Reds.), Internationaliseringsmonitor 2021, vierde kwartaal: Exogene schokken. Centraal Bureau voor de Statistiek.
Franssen, L., Lemmers, O., Prenen, L., & Wong, K. F. (2020). Verenigd Koninkrijk afhankelijker van Europese Unie dan eerder gedacht. Economisch Statistische Berichten, 105(4786), 268–271.
Freeman, D., Meijerink, G., Teulings, R., van ’t Riet, M., Notten, T., Wong, K.F., Aerts, N., & Lemmers, O. (2022). Economische verwevenheid met China via handel: twee kanten van een medaille. Centraal Planbureau/Centraal Bureau voor de Statistiek.
Grazia Attinasi, M., Ioannou, D., Lebastard, L., & Morris, R. (2023). Global production and supply chain risks: insights from a survey of leading companies. ECB Economic Bulletin, Issue 7/2023. European Central Bank. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Grohol, M., & Veeh, M. (2023). Study on the Critical Raw Materials for the EU 2023 – Final Report. Europese Commissie.
Hijink, M., & van Pinxteren, G. (2022, 25 augustus). Made in China wordt Made in India: hoe China zijn status als productieschuur verliest. NRC. Geraadpleegd op 27 juni 2024.
Jongsma, M., & Lalkens, P. (2024, 3 januari). China’s buren profiteren van ‘minder China’ strategie westerse bedrijven. Het Financieele Dagblad. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
De Maeseneer, W. (2024, 6 juni). Grootste voorraad zeldzame aardmetalen van Europa ontdekt in Noorwegen. VRT. Geraadpleegd op 8 juni 2024.
Middeldorp, M. (2019, 9 augustus). Welke Aziatische landen kunnen profiteren van een verplaatsing van productie uit China?. Rabobank Research. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Nieuwsuur (2024, 26 maart). De Chinese economie zit vast: Europa vreest de gevolgen. Nieuwsuur. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
ONS (2015). UK Trade: December 2015. Office for National Statistics.
ONS (2024). UK trade: April 2024. Office for National Statistics.
Raad van de EU (2024, 18 maart). Strategische autonomie: groen licht voor verordening kritieke grondstoffen. Raad van de Europese Unie. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Rijksoverheid (2022, 9 september). Ambassadeur Lambert Grijns: ‘Zoek je een grote afzetmarkt? Kom naar Indonesië’. Weblogbericht Rijksoverheid. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Rijksoverheid (2023, 25 oktober). Wat zijn kritieke grondstoffen? Buitenlandse zaken in begrijpelijke taal. Weblogbericht Rijksoverheid. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Rystad Energy (2023, 20 juli). Europe hoarding Chinese solar panels as imports outpace installations; €7 billion sitting in warehouses. Rystad Energy. Geraadpleegd op 13 juni 2024.
Schonebeek, K. (2024, 29 mei). Hoe kolenmijnen de groene transitie een handje kunnen helpen. Change Inc. Geraadpleegd op 3 juni 2024.
Smid, T., & Frankena, G. (2021, 7 september). Britse handel verlegt zich naar landen buiten de Europese Unie. Economisch Statistische Berichten. Geraadpleegd op 4 juli 2024.
Verenigde Naties (2024, 1 maart). Global Resources Outlook 2024 – Press Release. International Resource Panel van de Verenigde Naties. Geraadpleegd op 13 juni 2024.
Wereldbank (2024). East Asia and Pacific to Sustain Growth Amid Global Headwinds. Wereldbank. Geraadpleegd op 26 juni 2024.
Noten
Het gaat specifiek om 27 handelspartners: China, Hong Kong, Japan, Noord-Korea, Zuid-Korea, Macau, Mongolië, Taiwan (in Oost-Azië), Brunei, Cambodja, Filipijnen, Indonesië, Laos, Maleisië, Myanmar, Singapore, Thailand, Oost-Timor, Vietnam (in Zuidoost-Azië), Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, India, Maldiven, Nepal, Pakistan en Sri Lanka (in Zuid-Azië).
Hier is als actuele periode 2021–2023 gekozen, omdat 2020 een speciaal coronajaar was dat mogelijk geen goede vergelijking geeft met de jaren erna. Sinds 2021 zijn de geopolitieke verhoudingen meer onder spanning gekomen (Clingendael, 2023).
Dit is het cijfer inclusief quasi-doorvoer, de doorvoer van goederen in buitenlands eigendom. Exclusief deze stroom is de invoerwaarde ook bijna verviervoudigd, maar een stuk kleiner in omvang: 7,4 miljard euro in 2023. Nederland was in 2022 van alle EU-landen de grootste importeur van kritieke grondstoffen uit niet-EU-landen. Een belangrijke nuance hierbij is dus dat het overgrote deel, circa 95 procent van de importwaarde, uiteindelijk weer in het buitenland terecht komt, middels directe doorvoer, maar ook na verwerking van de grondstoffen in Nederland (Bohn et al., 2023). Dit is een verschil met de productkant, omdat hier een groter deel van de invoer voor de Nederlandse markt is. Zo zijn bijvoorbeeld (van kritieke grondstoffen afhankelijke) wegvoertuigen, met name auto’s, het belangrijkste Nederlandse importproduct als het gaat om directe consumptie na import (CBS, 2024c).
Zeldzame aardmetalen is een groep van speciale metalen die in veel hightech toepassingen voorkomen zoals smartphones, windturbines, MRI’s, hard disk drives, LED’s en elektrische motoren (Europese Commissie, 2023b). Zware aardmetalen zijn dysprosium, erbium, europium, gadolinium, holmium, lutetium, terbium, thulium, ytterbium en yttrium. Lichte aardmetalen zijn cerium, lanthanum, neodymium, praseodymium en samarium (Grohol & Veeh, 2023).
In 2023 ging het in de eerste plaats om magnesium, mangaan, wolfraam en kobalt.