ICT en economie

Auteur: Ron de Heij

De ICT-sector presteerde, in termen van bruto toegevoegde waarde, beter dan de totale economie in 2018. De groei van de ICT-sector was wat minder sterk dan in voorgaande jaren. De internationale handel in ICT-goederen en –diensten nam af. Het aantal werkzame ICT’ers nam opnieuw toe. Ook het aantal vacatures in de ICT-sector steeg.

2.1De ICT-sector en de Nederlandse economie

De ICT-sector bestaat uit drie onderdelen: de ICT-industrie, de groothandel in ICT-apparatuur en de ICT-dienstensector. De ICT-industrie omvat bedrijven die voornamelijk informatie- en communicatieapparatuur ontwerpen en produceren. Tot de groothandel in ICT-apparatuur behoren bedrijven die handelen in software, computers en overige elektronica, zoals telecommunicatieapparatuur. Ze leveren deze producten hoofdzakelijk aan dealers en andere niet-eindgebruikers. De ICT-dienstensector bestaat uit bedrijven die het proces rondom elektronische informatieverwerking en communicatie ondersteunen. Zij maken bijvoorbeeld software, verzorgen de telecommunicatie of leveren advies.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) heeft de ICT-sector exact gedefinieerd. Tabel 2.1.1 laat zien welke bedrijfstakken volgens de OESO-definitie tot de ICT-sector behoren, uitgedrukt in termen van de Standaard Bedrijfsindeling (SBI 2008). Veel landen gebruiken deze definitie in hun statistische publicaties. Dit maakt het eenvoudiger om cijfers over de ICT-sector internationaal te vergelijken. Ook dit hoofdstuk gebruikt deze OESO-definitie, tenzij anders vermeld is.

2.1.1Afbakening ICT-sector

SBI 2008	Omschrijving
ICT-industrie
261	Vervaardiging van elektronische componenten en printplaten
262	Vervaardiging van computers en randapparatuur
263	Vervaardiging van communicatieapparatuur
264	Vervaardiging van consumentenelektronica
268	Vervaardiging van informatiedragers
Groothandel in ICT-apparatuur
4651	Groothandel in computers, randapparatuur en software
4652	Groothandel in elektronische en telecommunicatieapparatuur
ICT-diensten
582	Uitgeverijen van software
61	Telecommunicatie
62	IT-dienstverlening
631	Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten; webportals
951	Reparatie van computers en communicatieapparatuur

Bron:OESO/CBS

Deze paragraaf gaat in op de economische betekenis van de ICT-sector voor de Nederlandse economie.

Aantal ICT-bedrijven neemt verder toe

In het vierde kwartaal van 2019 bestond de Nederlandse ICT-sector uit ruim 81 duizend bedrijven (figuur 2.1.2). Dat is 53 procent meer dan in 2009. Het totale aantal bedrijven in Nederland nam een fractie minder snel toe in deze periode: met 51 procent.

De meeste bedrijven in de ICT-sector zijn actief als ICT-dienstverlener; eind 2019 waren dit er bijna 75 duizend. Daarnaast waren er 5 400 ICT-groothandelsbedrijven en 945 bedrijven in de ICT-industrie. Gezamenlijk hadden zij een aandeel van 4,4 procent in het totale aantal Nederlandse bedrijven. Sinds 2009 is dit aandeel vrij stabiel.

Toon tabel2.1.2 ICT-bedrijven, vierde kwartaalVerberg tabel2.1.2 ICT-bedrijven, vierde kwartaal

2.1.2 ICT-bedrijven, vierde kwartaal

jaar	ICT-diensten	ICT-groothandel	ICT-industrie
2009	45250	6925	785
2010	48230	6565	805
2011	51745	6345	815
2012	54315	6090	800
2013	56555	5900	795
2014	59985	5830	825
2015	63145	5685	850
2016	65480	5575	835
2017	67865	5545	840
2018	70795	5405	885
2019**	74670	5400	945
**Nader voorlopige cijfers.

In de loop der jaren is met name het aantal ICT-dienstverleners sterk toegenomen; ten opzichte van 2009 is hun aantal met 65 procent gestegen. Ook het aantal bedrijven in de ICT-industrie nam tussen 2009 en 2019 toe: met 20 procent. Eind 2019 waren er 1 525 ICT-groothandelsbedrijven minder dan in 2009. Dit betekent een daling van 22 procent.

Eind 2019 bestond 92 procent van de ICT-sector uit dienstverlenende bedrijven. Sinds 2009 is hun aandeel flink gegroeid. In dat jaar was nog 85 procent van de bedrijven in de ICT-sector een dienstverlener. Het aandeel van de ICT-groothandel en de ICT-industrie was respectievelijk 7 en 1 procent in 2019. Tien jaar eerder omvatten zij respectievelijk 13 en 1 procent van het totaal aantal ICT-bedrijven.

Ruim vier procent bedrijfsoprichtingen betreft ICT-bedrijf

In 2019 werd een recordaantal van ruim 207 duizend bedrijven opgerichtnoot1 in Nederland; 4,3 procent betrof een ICT-bedrijf. Er werden 8 975 bedrijven opgericht in de ICT-sector (figuur 2.1.3). Het aantal oprichtingen in de ICT-sector nam toe ten opzichte van twee jaar eerder. In 2017 werden nog 7 795 ICT-bedrijven opgericht. Nieuwe ICT-bedrijven zijn vooral ICT-dienstverleners: 8 645 oprichtingen. In de ICT-industrie werden 75 bedrijven opgericht; in de ICT-groothandel 255 bedrijven. Een ICT-dienstenbedrijf starten is aanmerkelijk eenvoudiger dan een industrieel ICT-bedrijf oprichten. De opstartkosten zijn voor een dienstverlenend bedrijf immers fors lager dan voor een industrieel bedrijf. Dit gegeven kan het grote verschil in oprichtingen voor een deel verklaren.

Toon tabel2.1.3 Bedrijvendynamiek ICT-sectorVerberg tabel2.1.3 Bedrijvendynamiek ICT-sector

2.1.3 Bedrijvendynamiek ICT-sector

jaren	Oprichtingen	Opheffingen
2009	8350	5030
2011	8645	5135
2013	8300	6005
2015	7800	4980
2017	7795	4635
2019*	8975	5885
*Voorlopige cijfers.

In 2019 werden ruim 115 duizend Nederlandse bedrijven opgehevennoot2, waarvan 5 885 actief waren in de ICT-sector. Het ging om 5,1 procent van het totale aantal opgeheven bedrijven. Ten opzichte van 2017 werden er meer ICT-bedrijven opgeheven. Per saldo kwamen er echter 3 090 ICT-bedrijven bij in 2019.

Daling productiewaarde ICT-sector

In 2018 daalde de productiewaarde – de waarde van het totaal van goederen en diensten dat is geproduceerd – van Nederlandse ICT-bedrijven met 0,4 procent ten opzichte van 2017, terwijl de productiewaarde van de Nederlandse economie als geheel met 3,5 procent steeg. In 2017 presteerde de ICT-sector juist nog beter dan de totale economienoot3 (tabel 2.1.4). Vooral bedrijven in de ICT-industrie presteerden minder goed in 2018. De productiewaarde van bedrijven in deze branche daalde met ruim 11 procent vergeleken met het jaar ervoor. Het is het derde jaar op rij met krimp in de ICT-industrie. ICT-dienstverleners realiseerden gezamenlijk een 4,7 procent hogere productiewaarde dan in 2017. Binnen de ICT-diensten zijn bedrijven in de IT- en informatiedienstverlening aanjagers van de groei (7,5 procent). De productiewaarde van telecommunicatiebedrijven kromp (–2,6 procent).

2.1.4De ICT-sector vergeleken met de Nederlandse economie

	2015	2016	2017	2018
	volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar (%)
Productiewaarde (omzet)
Totaal Nederland	3,4	2,6	3,3	3,5
Totaal ICT-sector	.	2,0	5,2	−0,4
waarvan
ICT-industrie	.	−7,9	−1,6	−11,4
groothandel in ICT-apparatuur	.	4,4	2,1	1,1
ICT-diensten	.	7,9	9,6	4,7
waarvan
telecommunicatie	.	1,4	4,3	−2,6
IT- en informatiedienstverlening	.	11,0	11,9	7,5
Bruto toegevoegde waarde
Totaal Nederland	1,7	2,0	2,9	2,3
Totaal ICT-sector	.	5,9	5,9	5,2
waarvan
ICT-industrie	.	1,4	6,7	9,9
groothandel in ICT-apparatuur	.	4,7	0,3	2,4
ICT-diensten	.	6,9	7,2	5,4
waarvan
telecommunicatie	.	−1,6	12,1	5,9
IT- en informatiedienstverlening	.	10,9	5,4	5,4
Investeringen1)
Totaal Nederland	29,0	−7,3	4,2	3,6
Totaal ICT-sector	.	20,5	−13,4	1,2
waarvan
ICT-industrie	.	9,2	−0,1	−8,0
groothandel in ICT-apparatuur	.	−4,6	5,7	−1,4
ICT-diensten	.	24,9	−17,0	3,3
waarvan
telecommunicatie	.	−5,0	3,5	−6,7
IT- en informatiedienstverlening	.	57,8	−31,0	13,5
Arbeidsvolume
Totaal Nederland	1,3	2,1	2,5	3,0
Totaal ICT-sector	.	3,2	4,0	4,2
waarvan
ICT-industrie	.	−5,5	−1,4	2,9
groothandel in ICT-apparatuur	.	2,2	1,5	2,1
ICT-diensten	.	4,3	5,1	4,8
waarvan
telecommunicatie	.	2,2	2,1	−5,7
IT- en informatiedienstverlening	.	4,7	5,6	6,6

Bron:CBS

¹⁾Bruto investeringen.

De bruto toegevoegde waardenoot4 van ICT-bedrijven groeide in 2018 sterker dan die van de Nederlandse economie als geheel. In de totale economie bedroeg de groei namelijk 2,3 procent, tegen 5,2 procent in de ICT-sector. Op alle onderdelen van de ICT-sector was er groei op dit vlak. De ICT-industrie liet de grootste toename van de toegevoegde waarde zien (9,9 procent). Een klein aantal multinationals bepaalt het beeld van de Nederlandse ICT-industrie. Deze grote, vaak internationaal opererende, bedrijven vallen deels onder de Nederlandse industrie, al is een flink deel ervan gevestigd in het buitenland. Cijfers over de Nederlandse economie geven alleen een beschrijving van bedrijven of bedrijfsonderdelen die gevestigd zijn in Nederland. Of een bedrijf eigendom is van Nederlandse partijen, speelt hierbij geen rol. Niet alle kosten en opbrengsten komen dan tot uitdrukking in tabel 2.1.4. Dit kan een vertekend beeld geven wanneer Nederlandse vestigingen bijvoorbeeld kosten maken voor research en development, terwijl vestigingen in het buitenland daarvan de vruchten plukken door nieuwe ICT-goederen te verkopen. Ook de bruto toegevoegde waarde van ICT-dienstverleners nam toe (5,4 procent) in 2018. Zowel onder de telecommunicatiebedrijven als IT- en informatiedienstverleners groeide de toegevoegde waarde sterker dan die van de Nederlandse economie als geheel.

Meer geïnvesteerd door ICT-sector

In 2018 investeerde de ICT-sector 1,2 procent meer dan in 2017. De investeringen van de totale economie namen met 3,6 procent toe in deze periode. Niet alle onderdelen van de ICT-sector kenden hogere investeringen. De investeringen van de ICT-industrie en ICT-groothandel namen af (met respectievelijk 8 en 1,4 procent). In de ICT-dienstensector groeiden de investeringen met 3,3 procent. Binnen deze sector namen de investeringen van IT-dienstverleners met 13,5 procent toe in 2018, maar door telecommunicatiebedrijven werd minder geïnvesteerd (–‍6,7 procent).

Arbeidsvolume ICT-sector neemt verder toe

Het arbeidsvolume in de ICT-sector steeg in 2018 met 4,2 procent. Dit betekent dat in 2018 meer arbeidsjarennoot5 gewerkt zijn dan een jaar eerder. Het totale arbeidsvolume in Nederland nam ook toe: met 3 procent. Zowel in de ICT-industrie, ICT-diensten als bij ICT-groothandelaars steeg het arbeidsvolume. Binnen de ICT-diensten is wel een wisselend beeld zichtbaar. Zo steeg het arbeidsvolume bij IT-en informatiedienstverleners (6,6 procent), maar daalde het bij telecommunicatiebedrijven (–5,7 procent).

Zuid-Koreaanse ICT-sector voegt relatief meeste waarde toe

In 2016 zorgden Zuid-Koreaanse ICT-bedrijven voor 9,6 procent van de toegevoegde waarde in de totale economie van het land (figuur 2.1.5). Daarmee was het belang van de ICT-sector in Zuid-Korea voor de nationale economie veel groter dan in Nederland. Nederlandse ICT-bedrijven hadden gezamenlijk een aandeel van 4,6 procent in de totale economie in 2016. Ook in de Finse en Amerikaanse economie is de ICT-sector relatief belangrijk.

IT-dienstverleners waren goed voor 61 procent van de toegevoegde waarde van de Nederlandse ICT-sector. De bijdrage van deze bedrijven is in Nederland groter dan in andere landen. In Zuid-Korea is de industrie veel belangrijker. In 2016 genereerden producenten van computers en elektronische apparaten 68 procent van de toegevoegde waarde van de Zuid-Koreaanse ICT-sector. Vooral in het Verenigd Koninkrijk en België droegen ook telecommunicatiebedrijven relatief veel bij aan de toegevoegde waarde van de ICT-sector: in beide landen 35 procent.

Toon tabel2.1.5 ICT-sector ¹⁾ in totale economie, 2016 (% van totale
toegevoegde waarde)Verberg tabel2.1.5 ICT-sector ¹⁾ in totale economie, 2016 (% van totale
toegevoegde waarde)

2.1.5 ICT-sector ¹⁾ in totale economie, 2016 (% van totale
toegevoegde waarde)

landen	Vervaardiging van computers en van elektronische en optische apparatuur	Telecommunicatie	IT-dienstverlening
Zuid-Korea²⁾	6,5	1,2	1,9
Finland	2,0	1,2	3,3
Verenigde Staten	1,6	1,6	2,2
Duitsland²⁾	1,4	1,0	2,6
Verenigd Koninkrijk	0,5	1,7	2,7
Nederland	0,6	1,2	2,8
Frankrijk	0,6	1,3	2,7
België	0,4	1,3	2,0
Italië	0,6	1,2	1,9
Bron: OESO.
1) De ICT-sector is hier gedefinieerd als SBI 2008-codes 26, 61, 62 en 63.
2) 2015 i.p.v. 2016.

Bijdrage telecomsector aan bbp licht afgenomen

De bijdrage van de telecomsector aan het bbp neemt al enkele jaren licht af. De bruto toegevoegde waarde van de telecomsector bedroeg bijna 7,5 miljard euro in 2018 (tabel 2.1.6). Dit komt overeen met 0,97 procent van het bruto binnenlands product (bbp). In 2015 bedroeg het aandeel van telecombedrijven nog 1,09 procent. De productie van de Nederlandse telecomsector bedroeg 14,7 miljard euro in 2018. Daarmee lag de productiewaarde 0,7 miljard lager dan in het jaar ervoor. De telecombranche investeerde bijna 3,1 miljard euro in 2018. Dat is ruim 4 procent minder dan in 2017. Telecombedrijven namen 1,89 procent van de investeringen in vaste activa van de totale economie voor hun rekening in 2018. Het arbeidsvolume in de telecombranche bedroeg 28 duizend arbeidsjaren in 2018. Ten opzichte van 2017 is het aantal arbeidsjaren afgenomen. Bedrijven in de telecomsector hadden in 2018 een aandeel van bijna 0,37 procent in het totale arbeidsvolume in Nederland. Ook dit is afgenomen; sinds 2015 lag dit aandeel op 0,4 procent.

2.1.6Kerncijfers sector telecommunicatie¹⁾

	2015	2016	2017	2018
	mln euro
Productiewaarde (omzet, basisprijzen)	15 426	15 372	15 359	14 661
Bruto toegevoegde waarde (basisprijzen)	7 545	7 192	7 417	7 495
Investeringen in vaste activa (lopende prijzen)	3 226	3 046	3 201	3 069
	1 000 fte
Arbeidsvolume	28	29	30	28
	% van bbp
Bruto toegevoegde waarde (basisprijzen)	1,09	1,02	1,00	0,97
	% van de totale economie (bedrijven en overheid)
Investeringen in vaste activa	1,97	2,11	2,11	1,89
Arbeidsvolume	0,40	0,40	0,40	0,37

Bron:CBS

¹⁾SBI 2008-groep 61 (telecommunicatie).

2.2ICT en werkgelegenheid

Deze paragraaf heeft aandacht voor de werkgelegenheid in de ICT-sector. In welke bedrijfstakken zijn ICT’ers werkzaam, en wat zijn hun achtergrondkenmerken? Ook het aantal vacatures in de ICT-sector komt aan bod.

Aantal ICT’ers neemt opnieuw toe

In 2019 waren 452 duizend ICT’ers werkzaam in diverse bedrijfstakken van de Nederlandse economie (figuur 2.2.1). Dat is meer dan in 2018, toen 415 duizend ICT’ers actief waren. Sinds 2011 neemt het aantal werkzame ICT’ers in Nederland onafgebroken toe.

De meeste ICT’ers hebben een vaste arbeidsrelatie, met vaste uren: 334 duizend in 2019. Dat betekent een stijging van ruim 10 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Ook het aantal zelfstandigen nam toe: van 61 duizend in 2018 naar 66 duizend in 2019. Het aantal ICT’ers met een flexibele arbeidsrelatie steeg, met 1 000 naar 52 duizend personen.

Toon tabel2.2.1 Werkzame ICT'ers (x 1 000)Verberg tabel2.2.1 Werkzame ICT'ers (x 1 000)

2.2.1 Werkzame ICT'ers (x 1 000)

jaren	Totaal	Werknemers vaste arbeidsrelatie	Werknemers flexibele arbeidsrelatie	Zelfstandigen
2009	326	252	27	47
2010	336	252	31	53
2011	335	250	29	55
2012	336	254	28	53
2013	339	253	36	50
2014	349	254	40	56
2015	370	273	38	59
2016	378	279	42	57
2017	380	278	44	59
2018	415	303	51	61
2019	452	334	52	66

In de periode 2009–2019 is het aandeel ICT’ers met een vast contract afgenomen. In 2009 had 77 procent van de werkzame ICT’ers een vaste arbeidsrelatie. In 2019 was dit teruggelopen tot 74 procent. Toch wordt er nog altijd relatief veel gewerkt met vaste contracten door ICT’ers. Ter vergelijking: van de totale Nederlandse beroepsbevolking had 62 procent een vaste arbeidsrelatie. Het aandeel zelfstandigen in de ICT-sector ligt al sinds 2008 rond de 15 à 16 procent.

De statistische bijlage bij deze publicatie bevat een uitgebreide tabel met achtergrond­kenmerken van werkzame ICT’ers (tabel 2.2.1a). Daaruit blijkt onder andere dat 85 procent van hen een man is, dat 79 procent ten minste 35 uur per week werkt, en dat 77 procent een Nederlandse achtergrond heeft. De tabel bevat ook cijfers over beroepsgroepen, leeftijdscategorieën en onderwijsniveaus van ICT’ers.

Derde ICT’ers werkt in informatie en communicatie

De bedrijfstak informatie en communicatie heeft de meeste ICT’ers in dienst. In 2018 waren 139 duizend ICT’ers werkzaam in deze branche (tabel 2.2.2). Dat betekent dat ruim 33 procent van alle werkzame ICT’ers in Nederland actief was in deze bedrijfstak. Van hen werkte het grootste deel als IT-dienstverlener (86 procent). Twee op drie ICT’ers werken buiten de sector informatie en communicatie. In vrijwel alle bedrijfstakken zijn ze vertegenwoordigd. Onder andere bij advies- en onderzoeksbureaus, in de industrie, overheid en handel werken relatief veel ICT’ers. Met name in de handel nam het aantal ICT’ers relatief sterk toe de afgelopen jaren.

2.2.2Werkzame ICT'ers, naar bedrijfstak (SBI 2008)

	2010	2015	2016	2017	2018	Aandeel ICT-ers in totale werkzame beroepsbevolking (internationaal)
						2018
	x 1 000					%
Totaal	336	370	378	380	415	4,7
Landbouw, bosbouw en visserij	0	1	1	1	1	0,6
Delfstoffenwinning	0	1	1	0	0	.
Industrie	27	30	30	30	35	4,2
Energie	4	3	4	3	4	14,2
Water	2	1	1	1	1	3,4
Bouw	8	10	9	8	9	2,1
Handel	18	29	30	30	32	2,5
Transport	7	9	9	8	8	2,0
Horeca	1	1	1	1	2	0,4
Informatie en communicatie	156	126	134	131	139	47,7
waarvan
media	7	9	8	8	9	13,8
telecommunicatie	16	12	11	10	10	35,3
informatiedienstverlening	133	105	115	113	120	60,0
Financiële instellingen	19	30	34	29	29	11,2
Verhuur van en handel in onroerend goed	1	1	1	1	2	2,6
Advies en onderzoek	22	35	29	33	39	5,8
Overige zakelijke dienstverlening	9	12	11	14	12	2,5
Overheid	22	32	30	30	33	6,5
Onderwijs	11	12	12	11	15	2,5
Gezondheidszorg	13	14	14	14	16	1,2
Cultuur, sport en recreatie	4	4	4	5	5	2,7
Overige dienstverlening	6	6	4	5	5	3,0
Huishoudens als werkgever van huishoudelijk personeel	0	0	0	0	0	.
Extraterritoriale organisaties	0	0	0	0	0	.
Onbekend	5	15	18	26	28	4,8

Bron:CBS

In 2018 maakten ICT’ers 4,7 procent uit van de totale werkzame beroepsbevolking van Nederland. In sommige bedrijfstakken zijn ICT’ers veel sterker vertegenwoordigd dan dit gemiddelde. Het gaat dan vooral om de bedrijfstak informatie en communicatie (48 procent), maar ook bij energiebedrijven (14 procent) en financiële instellingen (11 procent) komen relatief veel ICT’ers voor. In de horeca (0,4 procent) en landbouw, bosbouw en visserij (0,6 procent) maken ICT’ers naar verhouding juist een relatief klein deel uit van de werkzame beroepsbevolking in die bedrijfstakken.

Relatief veel ICT-specialisten Finland

In Finland was 7,2 procent van de werkzame beroepsbevolking actief als ICT-specialist in 2018 (figuur 2.2.3). Dit aandeel was in Nederland kleiner: 5,4 procent.noot6 Niet alleen in Finland was het aandeel ICT-specialisten groter dan in Nederland. Ook in Zweden maakten ICT-specialisten een groter deel uit van de werkzame beroepsbevolking. Het gemiddelde aandeel ICT-specialisten in de beroepsbevolking in de EU bedroeg 3,8 procent. Onder andere Italië en Spanje kenden een kleiner aandeel ICT-specialisten dan gemiddeld in de 27 EU-landen.

Toon tabel2.2.3 ICT-specialisten, EU-27, 2018 (% van werkzame
beroepsbevolking)Verberg tabel2.2.3 ICT-specialisten, EU-27, 2018 (% van werkzame
beroepsbevolking)

2.2.3 ICT-specialisten, EU-27, 2018 (% van werkzame
beroepsbevolking)

landen	ICT-specialisten
Finland	7,2
Zweden	6,8
Nederland	5,4
Verenigd Koninkrijk	5,1
België	4,8
Noorwegen	4,6
Ierland	4,5
Denemarken	4,3
Frankrijk	4,0
Duitsland	3,9
EU-27	3,8
Italië	3,5
Spanje	3,2
Polen	3,0
Bron: Eurostat.

2 op de 5 ICT’ers ouder dan 45 jaar

Waar in 2009 van alle werkzame ICT’ers 31 procent 45 jaar of ouder was, was dit in 2019 gestegen naar 40 procent (figuur 2.2.4). Met name het aandeel 55- tot 65‑jarige ICT’ers groeide sterk. In 2009 behoorde 8 procent tot deze leeftijdscategorie; in 2019 14 procent. Ten opzichte van 2014 is het aandeel werkzame ICT’ers van 25 tot 35 jaar eveneens toegenomen; het bedroeg 28 procent in 2019. Vijf jaar eerder had deze groep een aandeel van 26 procent.

Toon tabel2.2.4 Werkzame ICT'ers, naar leeftijd (%)Verberg tabel2.2.4 Werkzame ICT'ers, naar leeftijd (%)

2.2.4 Werkzame ICT'ers, naar leeftijd (%)

leeftijd	2009	2014	2019
15 tot 25 jaar	7	7	7
25 tot 35 jaar	29	26	28
35 tot 45 jaar	33	30	25
45 tot 55 jaar	23	25	25
55 tot 65 jaar	8	11	14
65 tot 75 jaar	0	1	1

Werkzame personen in ICT-beroepen zijn gemiddeld nog steeds jonger dan in de totale economie (zie ook tabel 2.2.1a in de statistische bijlage). Het aandeel 45‑plussers in de gehele Nederlandse economie bedroeg 44 procent in 2019.

Aantal vacatures ICT-sector blijft toenemen

Eind 2019 was het aantal openstaande vacatures in de ICT-sector opgelopen naar 16 700 (figuur 2.2.5). Dat is een toename van 1 500, vergeleken met een jaar eerder. In het derde kwartaal van 2019 stonden 17 200 vacatures open bij ICT-bedrijven: een kwartaalrecord in de periode 2009–2019. Het aantal openstaande vacatures bij ICT-bedrijven lag ruim 12 duizend hoger dan in het derde kwartaal van 2009 toen ICT-bedrijven de minste vacatures open hadden staan. Gaandeweg 2014 ontstonden er steeds weer meer vacatures bij ICT-bedrijven. Ook in de economie als geheel zette het herstel op de arbeidsmarkt zich door. Eind 2019 stonden bijna 281 duizend vacatures open, tegen bijna 255 duizend een jaar eerder; een groei van 10 procent.

Toon tabel2.2.5 Openstaande vacatures¹⁾ (x 1 000)Verberg tabel2.2.5 Openstaande vacatures¹⁾ (x 1 000)

2.2.5 Openstaande vacatures¹⁾ (x 1 000)

jaar	kwartaal	Totaal	ICT-sector
2009	1e kwartaal, 2009	155,9	6,2
2009	2e kwartaal, 2009	138,4	5,0
2009	3e kwartaal, 2009	124,7	4,9
2009	4e kwartaal, 2009	119,4	5,1
2010	1e kwartaal, 2010	116	6,2
2010	2e kwartaal, 2010	124,9	7,1
2010	3e kwartaal, 2010	123,4	7,2
2010	4e kwartaal, 2010	124,4	7,5
2011	1e kwartaal, 2011	135,5	8,5
2011	2e kwartaal, 2011	143,6	8,6
2011	3e kwartaal, 2011	130,6	7,9
2011	4e kwartaal, 2011	116,6	6,6
2012	1e kwartaal, 2012	118,2	7,0
2012	2e kwartaal, 2012	116,1	7,0
2012	3e kwartaal, 2012	106	7,2
2012	4e kwartaal, 2012	94,9	6,9
2013	1e kwartaal, 2013	97,1	6,5
2013	2e kwartaal, 2013	96,8	6,6
2013	3e kwartaal, 2013	93,7	6,5
2013	4e kwartaal, 2013	91	6,5
2014	1e kwartaal, 2014	105,7	7,9
2014	2e kwartaal, 2014	112,9	7,6
2014	3e kwartaal, 2014	112,1	7,8
2014	4e kwartaal, 2014	112,9	7,9
2015	1e kwartaal, 2015	127	9,4
2015	2e kwartaal, 2015	136,5	8,8
2015	3e kwartaal, 2015	130,9	10,0
2015	4e kwartaal, 2015	136,3	10,9
2016	1e kwartaal, 2016	153	11,6
2016	2e kwartaal, 2016	161,8	11,0
2016	3e kwartaal, 2016	159,1	10,1
2016	4e kwartaal, 2016	163,4	10,3
2017	1e kwartaal, 2017	188,5	12,3
2017	2e kwartaal, 2017	212,8	12,8
2017	3e kwartaal, 2017	210,1	11,9
2017	4e kwartaal, 2017	218,6	13,8
2018	1e kwartaal, 2018	237,8	15,8
2018	2e kwartaal, 2018	260,6	15,4
2018	3e kwartaal, 2018	258,3	15,7
2018	4e kwartaal, 2018	254,9	15,2
2019	1e kwartaal, 2019	278,9	17,0
2019	2e kwartaal, 2019	293,8	16,6
2019	3e kwartaal, 2019	283,8	17,2
2019	4e kwartaal, 2019	281,2	16,7
1) De ICT-sector is hier gedefinieerd als de SBI 2008-codes 61, 62 en 63.

Aandeel vacatures ICT-sector stabiliseert

Aan het eind van 2019 maakte het aantal openstaande vacatures in de ICT-sector 5,9 procent uit van alle openstaande vacatures in Nederland (figuur 2.2.6). Het aandeel van de ICT-sector in het totale aantal vacatures was het grootst in het vierde kwartaal van 2015. Het bedroeg toen 8 procent. In de periode 2009–2019 is het aandeel trendmatig toegenomen. Vooral na 2011 groeide het aandeel sterk. Vanaf 2015 maakt het aantal openstaande vacatures in de ICT-sector weer minder uit van het totaal, wat zorgt voor afvlakking van de langjarige trend.

Toon tabel2.2.6 Aandeel ICT-sector¹⁾ in alle openstaande vacatures (%)Verberg tabel2.2.6 Aandeel ICT-sector¹⁾ in alle openstaande vacatures (%)

2.2.6 Aandeel ICT-sector¹⁾ in alle openstaande vacatures (%)

jaar	kwartaal	Aandeel ICT-sector
2009	1e kwartaal, 2009	4,0
2009	2e kwartaal, 2009	3,6
2009	3e kwartaal, 2009	3,9
2009	4e kwartaal, 2009	4,3
2010	1e kwartaal, 2010	5,3
2010	2e kwartaal, 2010	5,7
2010	3e kwartaal, 2010	5,8
2010	4e kwartaal, 2010	6,0
2011	1e kwartaal, 2011	6,3
2011	2e kwartaal, 2011	6,0
2011	3e kwartaal, 2011	6,0
2011	4e kwartaal, 2011	5,7
2012	1e kwartaal, 2012	5,9
2012	2e kwartaal, 2012	6,0
2012	3e kwartaal, 2012	6,8
2012	4e kwartaal, 2012	7,3
2013	1e kwartaal, 2013	6,7
2013	2e kwartaal, 2013	6,8
2013	3e kwartaal, 2013	6,9
2013	4e kwartaal, 2013	7,1
2014	1e kwartaal, 2014	7,5
2014	2e kwartaal, 2014	6,7
2014	3e kwartaal, 2014	7,0
2014	4e kwartaal, 2014	7,0
2015	1e kwartaal, 2015	7,4
2015	2e kwartaal, 2015	6,4
2015	3e kwartaal, 2015	7,6
2015	4e kwartaal, 2015	8,0
2016	1e kwartaal, 2016	7,6
2016	2e kwartaal, 2016	6,8
2016	3e kwartaal, 2016	6,3
2016	4e kwartaal, 2016	6,3
2017	1e kwartaal, 2017	6,5
2017	2e kwartaal, 2017	6,0
2017	3e kwartaal, 2017	5,7
2017	4e kwartaal, 2017	6,3
2018	1e kwartaal, 2018	6,6
2018	2e kwartaal, 2018	5,9
2018	3e kwartaal, 2018	6,1
2018	4e kwartaal, 2018	6,0
2019	1e kwartaal, 2019	6,1
2019	2e kwartaal, 2019	5,7
2019	3e kwartaal, 2019	6,1
2019	4e kwartaal, 2019	5,9
1) De ICT-sector is hier gedefinieerd als de SBI 2008-codes 61, 62 en 63.

In paragraaf 4.2 van deze publicatie wordt ook aandacht besteed aan cijfers over ICT-vacatures (figuur 4.2.6). Daar gaat het echter om vacatures voor ICT-specialisten in alle bedrijfstakken, niet om alle vacatures in de ICT-sector zoals in dit hoofdstuk.

2.3ICT-bestedingen

De binnenlandse bestedingen aan ICT-goederen en – diensten omvatten drie categorieën:

1. De investeringen van bedrijven en overheden in ICT zoals hardware, software en elektronische netwerken.
2. Het intermediair verbruik zoals de uitgaven van bedrijven en overheid aan goederen en diensten die in een productieproces gebruikt worden (loonkosten, afschrijvingen en investeringen vallen hier niet onder).
3. De consumptie door huishoudens, zoals de aankoop van computers, tablets en smartphones.

In deze paragraaf komt elk van deze categorieën aan bod.

Lichte groei ICT-investeringen

In 2018 was het volume van de ICT-investeringen 0,2 procent groter dan in 2017 (tabel 2.3.1). Dat betekent dat na twee jaren van krimp, er weer meer geïnvesteerd werd in ICT. Dat is vooral te danken aan hogere investeringen in computer hardware en software. Bedrijven en overheden investeerden 1,1 procent meer in computers en computeronderdelen; in software werd 1,8 procent meer geïnvesteerd. De investeringen in computer hardware kennen een enigszins grillig verloop. Een jaar eerder werd nog 36,2 procent minder geïnvesteerd. De investeringen in elektronische netwerken krompen met 12,7 procent in 2018.

Gezamenlijk investeerden Nederlandse bedrijven en overheden ruim 162,6 miljard euro in 2018. Van dit bedrag betrof bijna 29,5 miljard euro investeringen in ICT. ICT-investeringen vertegenwoordigden 18 procent van de totale investeringen in Nederland. Binnen de ICT-investeringen zijn de investeringen in software het grootst. In 2018 investeerden Nederlandse bedrijven en overheden samen 22,7 miljard euro in software. Dat kwam overeen met 77 procent van de totale investeringen in ICT, tegen 76 procent een jaar eerder.

2.3.1Investeringen in ICT-kapitaal

	2015	2016	2017	2018
	mln euro (lopende prijzen)
Totaal investeringen Nederland	164 037	144 572	151 432	162 634
waarvan
totaal ICT	32 351	30 216	28 713	29 446
waarvan
computer hardware	4 840	6 516	4 142	4 198
elektronische netwerken	2 818	2 796	2 847	2 527
software	24 693	20 904	21 724	22 721
	% van totale investeringen in ICT
Computer hardware	15	22	14	14
Elektronische netwerken	9	9	10	9
Software	76	69	76	77
	% van totale investeringen Nederland
Totaal ICT	20	21	19	18
	volumemutatie t.o.v. voorgaand jaar (%)
Totale investeringen Nederland	.	−12,0	4,0	4,7
waarvan
totaal ICT	.	−5,5	−5,1	0,2
waarvan
computer hardware	.	38,9	−36,2	1,1
elektronische netwerken	.	0,5	1,6	−12,7
software	.	−14,8	3,7	1,8

Bron:CBS

ICT-branche: bijna twee derde van investeringen gaat naar ICT

In de informatie- en communicatiebranche was 62 procent van alle investeringen een investering in ICT (figuur 2.3.2). Het aandeel is ten opzichte van 2015 flink gedaald. In dat jaar maakten de ICT-investeringen nog 79 procent uit van alle investeringen in deze bedrijfstak. Ook financiële instellingen investeren relatief veel in ICT. In 2018 omvatten de ICT-investeringen 44 procent van het totaal. In de industrie beslaan ICT-investeringen een relatief veel minder groot aandeel dan in ICT-intensieve bedrijfstakken zoals informatie en communicatie en de financiële sector. In 2018 betrof 18 procent van alle investeringen in de industrie een ICT-investering.

De statistische bijlage bij deze publicatie bevat een tabel die het aandeel van ICT-investeringen laat zien voor meer bedrijfstakken (tabel 2.3.2a).

Toon tabel2.3.2 ICT-investeringen (% van totale investeringen)Verberg tabel2.3.2 ICT-investeringen (% van totale investeringen)

2.3.2 ICT-investeringen (% van totale investeringen)

bedrijfstakken	2015	2018
Alle bedrijfstakken	19,7	18,1
Financiële activiteiten en verzekeringen	51,4	44,2
Informatie en communicatie	78,7	61,7
Industrie	19,2	17,8

ICT-uitgaven nemen af

In 2018 gaven bedrijven, overheden en consumenten samen ruim 62,2 miljard euro uit aan ICT-goederen en -diensten (tabel 2.3.3). Er werd bijna 1 procent minder uitgegeven dan in 2017. Aan het intermediair verbruik van goederen en diensten werd door bedrijven en overheden bijna 51 miljard euro besteed in 2018. Hieronder vallen bijvoorbeeld de uitgaven die samenhangen met het onderhoud van software. De bestedingen van huishoudens aan ICT – de consumptie – bedroeg ruim 11,3 miljard euro in 2018. Bedrijven en overheden gaven dus ruim 4 keer zo veel uit aan ICT als huishoudens. Het aandeel van bedrijven en overheden in de totale ICT-uitgaven is de laatste jaren stabiel gebleven: het schommelde rond 81 à 82 procent in de periode 2015–2018.

2.3.3Uitgaven aan ICT-goederen en -diensten

	2015	2016	2017	2018
	mln euro (lopende prijzen)
Totaal ICT-uitgaven (goederen + diensten)	61 694	60 628	62 774	62 296
waarvan
intermediair verbruik (bedrijven en overheden)	49 757	49 062	51 161	50 960
consumptie (huishoudens)	11 937	11 566	11 613	11 336
Uitgaven aan ICT-goederen	25 278	23 614	23 460	21 519
waarvan
intermediair verbruik (bedrijven en overheden)	20 723	19 341	19 204	17 221
consumptie (huishoudens)	4 555	4 273	4 256	4 298
Uitgaven aan ICT-diensten	36 416	37 014	39 314	40 777
waarvan
intermediair verbruik (bedrijven en overheden)	29 034	29 721	31 957	33 739
consumptie (huishoudens)	7 382	7 293	7 357	7 038
Totale consumptie (huishoudens)	483 170	490 883	506 752	530 171

Bron:CBS

De uitgaven aan ICT-goederen bedroegen ruim 21,5 miljard euro in 2018. Dat was 15 procent minder dan in 2015. Bedrijven en overheden, maar ook huishoudens, besteedden in 2018 minder aan ICT-goederen. Daarentegen stegen de uitgaven aan ICT-diensten, met 12 procent van 36,4 miljard euro in 2015 naar 40,8 miljard euro in 2018. De stijging komt voor rekening van bedrijven en overheden die in 2018 ruim 16 procent meer uitgaven aan ICT-diensten dan in 2015. Consumenten gaven juist minder uit aan ICT-diensten in deze periode (–4,7 procent).

De totale consumptie van huishoudens bedroeg in 2018 ruim 530 miljard euro. Daarvan ging 2,1 procent naar ICT. Dit aandeel is de laatste jaren licht afgenomen; in 2015 spendeerden huishoudens 2,5 procent aan ICT. Zowel de uitgaven aan ICT-goederen als ICT-diensten namen af onder huishoudens.

2.4Internationale handel in ICT

Bedrijven verhandelen ICT-goederen en -diensten op grote schaal met internationale partners. Fysieke afstanden zijn door technologie minder relevant geworden. In deze paragraaf staat de handel in ICT tussen Nederland en andere landen centraal.

ICT-import en –export neemt af

In 2018 importeerde Nederland voor ruim 61,1 miljard euro aan ICT-goederen en -diensten (tabel 2.4.1). Dat is 1 procent minder dan in 2017. De ICT-import nam af, terwijl de totale Nederlandse import steeg: met 7 procent ten opzichte van 2017. In 2018 maakte de import van ICT-goederen en –diensten 10,6 procent uit van de totale Nederlandse import, tegen 12,1 procent in 2015.

Nederland exporteerde voor ruim 39,3 miljard euro aan ICT-goederen en -diensten in 2018 (exclusief wederuitvoer). Dat is bijna vijf procent minder dan een jaar eerder. De totale Nederlandse export groeide in deze periode wel: met ruim 7 procent. De daling van de ICT-export werd veroorzaakt doordat er minder ICT-goederen werden geëxporteerd (–‍11,1 procent), de export van ICT-diensten groeide (6 procent). De exportwaarde van ICT-goederen bedroeg ruim 23,3 miljard euro. De geëxporteerde ICT-diensten vertegenwoordigden een waarde van bijna 16 miljard euro.

2.4.1Import en export ICT-goederen en -diensten

	2015	2016	2017	2018
	mln euro (lopende prijzen)
Totale import	520 898	493 346	538 421	576 190
waarvan
totale ICT-import	63 168	60 870	61 796	61 172
waarvan
ICT-goederen	53 486	50 854	51 213	50 253
ICT-diensten	9 682	10 016	10 583	10 919
Totale export	366 377	354 322	384 557	412 181
waarvan
totale ICT-export	43 687	41 096	41 330	39 317
waarvan
ICT-goederen	29 911	26 397	26 251	23 332
ICT-diensten	13 776	14 699	15 079	15 985
Totale wederuitvoer	206 280	211 357	233 254	245 616
waarvan
totale ICT-wederuitvoer	33 359	31 791	34 077	35 283
waarvan
ICT-goederen	33 184	31 622	33 950	35 175
ICT-diensten	175	169	127	108
Totale ICT-export (goederen, diensten en wederuitvoer)	77 046	72 887	75 407	74 600
	%
Aandeel van ICT-goederen in totale ICT-export	38,8	36,2	34,8	31,3
Aandeel van ICT-diensten in totale ICT-export	17,9	20,2	20,0	21,4
Aandeel van ICT-wederuitvoer in totale ICT-export	43,3	43,6	45,2	47,3
Aandeel van ICT-goederen en -diensten in totale import	12,1	12,3	11,5	10,6
Aandeel van ICT-goederen en -diensten in totale export	11,9	11,6	10,7	9,5
Aandeel van ICT-goederen en -diensten in totale wederuitvoer	16,2	15,0	14,6	14,4

Bron:CBS

Groot deel ICT-export is wederuitvoer

Een groot deel van de Nederlandse ICT-export betreft wederuitvoer. Er is sprake van wederuitvoer als een ingezetene van Nederland een product (of dienst) importeert om dat vervolgens weer te exporteren, zonder het te bewerken. Nederlandse distributiecentra zijn voorbeelden van bedrijven die op deze manier werken. In 2018 realiseerde Nederland voor bijna 35,3 miljard euro aan ICT-wederuitvoer. Dit komt overeen met 47,3 procent van de totale ICT-export. Het aandeel van wederuitvoer in de totale ICT-export is sinds 2015 toegenomen; dat jaar omvatte wederuitvoer nog 43,3 procent van de totale ICT-exportwaarde.

Het aandeel van ICT-goederen en -diensten in de totale Nederlandse wederuitvoer is de laatste jaren kleiner geworden. In 2015 omvatte het 16,2 procent van de totale Nederlandse wederuitvoer. In 2018 was dit teruggelopen naar 14,4 procent.

Aandeel wereldwijde export Nederlandse ICT-diensten neemt af

In 2018 nam Nederland 4,5 procent van de wereldwijde exportwaarde van ICT-diensten voor zijn rekening. Het aandeel van Nederland is afgenomen ten opzichte van 2014. Destijds had Nederland nog een marktaandeel van 5,5 procent in de wereldwijde export van ICT-diensten. Vooral Ierland en India zijn grote exporteurs op dit terrein. In 2018 had Ierland een aandeel van 16,7 procent en India van 9,6 procent. Ierland is al jarenlang een grote ICT-dienstenexporteur vanwege de aanwezigheid van grote buitenlandse ICT-bedrijven. Het aandeel van het land stijgt nog steeds gestaag. Het aandeel van India is de laatste jaren gekrompen. Met name China heeft marktaandeel gewonnen: het bedroeg 4,3 procent in 2014 tegen 7,8 procent in 2018. Ook voor Duitsland en Israël gold dat hun aandeel in de wereldwijde export van ICT-diensten groeide. Naast Nederland en India zagen onder andere ook Zweden, het Verenigd Koninkrijk en Italië hun aandeel teruglopen.

Toon tabel2.4.2 Aandeel wereldwijde export ICT-diensten¹⁾²⁾ (%)Verberg tabel2.4.2 Aandeel wereldwijde export ICT-diensten¹⁾²⁾ (%)

2.4.2 Aandeel wereldwijde export ICT-diensten¹⁾²⁾ (%)

landen	2018	2014
Ierland	16,7	12,1
India	9,6	11,7
China	7,8	4,3
Verenigde Staten	7,3	7,4
Duitsland	6,7	6,3
Verenigd Koninkrijk	4,6	5,9
Nederland	4,5	5,5
Frankrijk	3,4	4,1
Zweden	2,5	3,6
Israël	2,4	1,9
Spanje	2,4	2,7
België	2,3	2,5
Singapore	2,2	1,7
Italië	1,6	2,1
Bron: UNCTAD.
1) ICT-diensten zijn hier gedefinieerd als telecommunicatie-, computer- en informatiediensten.
2) Gemeten in US-dollars.

De statistische bijlage bij deze publicatie bevat een tabel die het aandeel in de wereldwijde exportwaarde van ICT-diensten bevat voor meer landen (tabel 2.4.2a). Deze tabel bevat cijfers vanaf 2006.

Sterke groei ICT-dienstenexport in Polen en Zuid-Korea

Polen en Zuid-Korea kenden de sterkste gemiddelde jaarlijkse groei van de exportwaarde van ICT-diensten tussen 2014 en 2018. Gemiddeld nam de exportwaarde per jaar in Polen met 17,2 procent toe; in Zuid-Korea met 14,4 procent (figuur 2.4.3). In Nederland groeide de waarde van de ICT-dienstenexport ook (gemiddeld met 1,2 procent), zij het veel minder sterk dan in Polen en Zuid-Korea. De bescheiden Nederlandse groei was lager dan het EU-gemiddelde, dat 7 procent bedroeg. In Zweden, Finland en Italië kromp de ICT-dienstenexport in de periode 2014–2018.

Toon tabel2.4.3 ICT-export, internationaal, 2014-2018¹⁾ (gemiddelde jaarlijkse
groei (%))Verberg tabel2.4.3 ICT-export, internationaal, 2014-2018¹⁾ (gemiddelde jaarlijkse
groei (%))

2.4.3 ICT-export, internationaal, 2014-2018¹⁾ (gemiddelde jaarlijkse
groei (%))

landen	ICT-diensten2)	ICT-goederen3)
Polen	17,2	3,2
Zuid-Korea	14,4	8,0
Duitsland	10,0	3,1
Japan	9,5	0,9
Ierland	7,3	11,1
EU-28	7,0	1,0
Denemarken	6,2	0,8
Verenigde Staten	5,6	1,0
België	4,7	-0,3
Frankrijk	1,9	0,8
Canada	1,6	-0,7
Nederland	1,2	0,1
Italië	-1,3	2,3
Finland	-2,0	-1,1
Zweden	-2,4	-3,2
Bron: OESO, ITCS-database en EBOPS2010-database.
1)Ierland: ICT-diensten 2014-2016.
2) ICT-diensten betreffen telecommunicatie-, computer- en informatiediensten.
3) ICT-goederen betreffen de goederengroepen 75, 76 en 77 van de Standard International Trade Classification (SITC3).

In veel landen nam de groei van de exportwaarde van ICT-goederen in de periode 2014–2018 toe. In Ierland steeg de ICT-goederenexport het sterkst, met gemiddeld 11,1 procent per jaar. De waarde van de Nederlandse ICT-goederenexport groeide nauwelijks (gemiddeld met 0,1 procent per jaar). Net als bij ICT-diensten liet Zweden de grootste daling zien. De waarde van de Zweedse ICT-goederenexport kromp met gemiddeld 3,2 procent per jaar tussen 2014 en 2018. Ook Finland, Canada en België kenden een negatieve groei in deze periode.

Importwaarde ICT-diensten in Ierland sterk gegroeid

In Ierland nam de importwaarde van ICT-diensten met gemiddeld 28 procent toe in de periode 2014–2018. De cijfers van Ierland worden sterk beïnvloed door herlocatie van grote multinationals. Nederland zag de import van ICT-diensten gemiddeld met 1,8 procent per jaar stijgen. In alle referentielanden nam de importwaarde van ICT-diensten toe tussen 2014 en 2018 (figuur 2.4.4). Zweden laat op internationaal niveau de laagste gemiddelde groei zien (0,7 procent).

Toon tabel2.4.4 ICT-import, internationaal, 2014-2018 (gemiddelde jaarlijkse
groei (%))Verberg tabel2.4.4 ICT-import, internationaal, 2014-2018 (gemiddelde jaarlijkse
groei (%))

2.4.4 ICT-import, internationaal, 2014-2018 (gemiddelde jaarlijkse
groei (%))

landen	ICT-diensten1)	ICT-goederen2)
Ierland	28,0	5,8
Duitsland	12,3	3,9
Zuid-Korea	10,5	4,6
Polen	9,8	5,5
Japan	8,1	-0,2
Denemarken	6,9	1,1
Finland	6,4	4,0
EU-28	5,4	4,4
België	5,2	-0,8
Spanje	4,0	4,1
Frankrijk	3,8	0,7
Verenigde Staten	3,1	3,8
Italië	2,1	2,3
Nederland	1,8	2,0
Canada	1,1	0,7
Zweden	0,7	0,6
Bron: OESO, ITCS-database en EBOPS2010-database.
1) ICT-diensten betreffen computer- en informatiediensten.
2) ICT-goederen betreffen de goederengroepen 75, 76 en 77 van de Standard Industrial Trade Classification (SITC3).

Ierland kende tussen 2014 en 2018 eveneens de hoogste gemiddelde groei van de importwaarde van ICT-goederen (5,8 procent). Andere landen met een hoge gemiddelde groei waren Polen (5,5 procent) en Zuid-Korea (4,6 procent). Nederland zag de import van ICT-goederen met gemiddeld 2 procent stijgen in de periode 2014–2018. Alleen België (−0,8 procent) kende een negatieve gemiddelde groei.

De statistische bijlage bij deze publicatie bevat een tabel met cijfers over de export- en importwaarde van ICT-goederen van diverse landen in 2018 (tabel 2.4.3a).

Nederland importeert veel ICT-goederen uit China

De meeste ICT-goederen die Nederland importeert, komen uit China. Het gaat dan bijvoorbeeld om ingevoerde computers, printers en smartphones. Eind 2019 was ruim 26 procent van de waarde van ICT-goederen die Nederland importeerde, afkomstig uit China (figuur 2.4.5). Het aandeel van China in de Nederlandse ICT-goederenimport kende in de periode 2012–2018 een vrij grillig verloop. Medio 2014 piekte het aandeel van China, met bijna 34 procent. Daarna slonk het weer. Eind 2019 importeerde Nederland nog altijd ruim twee en half keer zo veel ICT-goederen uit China als uit Duitsland, de op één na belangrijkste handelspartner. Bijna 10 procent van de importwaarde van ICT-goederen was afkomstig uit Duitsland aan het einde van 2019. Ook Maleisië, de Verenigde Staten en Hongkong zijn op dit terrein belangrijke handelspartners voor Nederland. Van deze drie landen steeg vooral het aandeel van Hongkong relatief sterk tussen 2012 en 2019.

Toon tabel2.4.5 Import ICT-goederen¹⁾ (%)Verberg tabel2.4.5 Import ICT-goederen¹⁾ (%)

2.4.5 Import ICT-goederen¹⁾ (%)

jaren	maanden	China	Duitsland	Maleisië	Verenigde Staten	Hongkong
2012	januari, 2012	28,1	10,9	5,8	6,4	2,3
2012	februari, 2012	27,1	10,0	5,2	6,6	2,7
2012	maart, 2012	27,0	10,0	5,4	6,9	2,0
2012	april, 2012	29,7	9,2	5,7	6,5	2,2
2012	mei, 2012	30,2	9,0	5,4	6,2	2,2
2012	juni, 2012	29,2	9,7	6,0	6,0	2,1
2012	juli, 2012	30,9	9,7	6,4	6,3	2,1
2012	augustus, 2012	28,3	9,6	6,8	6,2	2,3
2012	september, 2012	26,8	9,8	6,5	6,3	1,8
2012	oktober, 2012	30,3	9,7	5,5	6,0	2,0
2012	november, 2012	29,9	9,1	4,9	6,5	1,9
2012	december, 2012	29,1	8,7	5,5	6,3	2,6
2013	januari, 2013	28,8	10,6	6,6	5,5	2,3
2013	februari, 2013	28,3	10,6	6,3	5,9	1,6
2013	maart, 2013	27,0	10,6	6,4	6,7	2,0
2013	april, 2013	29,2	10,7	6,8	6,3	2,3
2013	mei, 2013	29,8	10,4	6,9	6,1	2,1
2013	juni, 2013	28,3	10,2	6,2	6,1	2,3
2013	juli, 2013	28,6	10,2	6,6	5,9	2,8
2013	augustus, 2013	28,9	9,6	6,2	6,1	3,0
2013	september, 2013	29,5	10,3	7,1	6,0	2,2
2013	oktober, 2013	31,7	9,6	6,5	5,1	2,3
2013	november, 2013	33,1	9,6	6,2	5,9	2,5
2013	december, 2013	32,4	8,4	6,5	6,2	2,7
2014	januari, 2014	33,3	10,9	5,8	5,5	2,0
2014	februari, 2014	30,8	11,5	5,8	5,6	2,0
2014	maart, 2014	31,9	9,9	5,5	6,1	2,4
2014	april, 2014	32,5	9,8	4,8	6,3	2,1
2014	mei, 2014	33,7	9,7	5,6	6,3	2,2
2014	juni, 2014	31,5	9,9	6,4	6,9	2,3
2014	juli, 2014	32,4	10,2	7,4	6,8	2,1
2014	augustus, 2014	30,7	9,4	7,8	7,1	2,8
2014	september, 2014	29,6	10,5	8,2	7,4	2,3
2014	oktober, 2014	31,5	10,6	7,4	6,3	2,2
2014	november, 2014	30,0	9,6	9,4	6,9	2,8
2014	december, 2014	28,3	9,3	9,3	7,7	2,8
2015	januari, 2015	28,9	11,8	7,8	6,2	2,7
2015	februari, 2015	27,1	10,9	8,0	9,6	2,8
2015	maart, 2015	24,3	10,5	7,7	10,0	3,7
2015	april, 2015	25,9	11,4	7,0	9,8	3,8
2015	mei, 2015	27,7	10,1	7,8	8,3	4,0
2015	juni, 2015	24,5	11,5	6,7	8,7	4,3
2015	juli, 2015	24,9	11,2	8,0	7,8	4,2
2015	augustus, 2015	25,7	9,7	7,5	8,9	4,2
2015	september, 2015	27,0	10,2	6,4	8,2	3,8
2015	oktober, 2015	27,4	10,9	7,0	7,6	4,1
2015	november, 2015	27,7	9,9	6,8	7,9	4,5
2015	december, 2015	25,8	9,3	9,3	7,9	4,7
2016	januari, 2016	26,2	11,8	6,8	7,9	4,2
2016	februari, 2016	25,5	11,6	7,7	8,4	3,6
2016	maart, 2016	23,4	10,8	7,1	8,9	4,1
2016	april, 2016	23,6	11,9	6,9	9,2	4,5
2016	mei, 2016	24,8	11,0	7,5	8,4	4,0
2016	juni, 2016	23,8	12,0	6,3	8,2	4,0
2016	juli, 2016	24,2	10,6	8,4	8,3	4,1
2016	augustus, 2016	25,6	11,1	6,7	8,6	4,6
2016	september, 2016	26,3	10,6	6,3	7,7	4,8
2016	oktober, 2016	27,4	10,9	6,6	7,3	4,9
2016	november, 2016	28,2	10,5	6,6	7,6	5,0
2016	december, 2016	26,9	10,3	8,5	7,6	5,3
2017	januari, 2017	25,6	11,3	7,8	7,9	5,3
2017	februari, 2017	25,9	11,9	7,3	8,6	4,0
2017	maart, 2017	25,0	11,6	7,1	8,4	5,3
2017	april, 2017	24,8	10,8	7,1	9,0	5,6
2017	mei, 2017	26,7	12,4	6,0	9,6	4,8
2017	juni, 2017	25,4	13,3	6,7	8,7	5,5
2017	juli, 2017	24,3	13,1	6,3	8,2	5,9
2017	augustus, 2017	25,4	13,0	5,9	9,2	6,0
2017	september, 2017	25,5	12,8	6,4	8,3	6,1
2017	oktober, 2017	25,4	12,8	6,4	8,7	5,5
2017	november, 2017	26,6	12,8	6,8	7,5	5,8
2017	december, 2017	24,2	12,9	8,8	8,1	6,3
2018	januari, 2018	26,2	13,1	6,2	7,3	5,8
2018	februari, 2018	23,9	14,3	6,7	8,8	5,2
2018	maart, 2018	22,5	13,8	8,0	9,6	5,2
2018	april, 2018	24,5	13,6	6,9	7,7	5,4
2018	mei, 2018	26,9	13,3	6,4	8,0	5,5
2018	juni, 2018	25,2	14,2	6,8	8,4	6,2
2018	juli, 2018	26,5	13,0	7,0	8,6	5,4
2018	augustus, 2018	28,3	12,0	6,7	8,3	6,0
2018	september, 2018	25,9	13,4	6,0	8,2	5,3
2018	oktober, 2018	27,8	13,1	6,1	7,1	6,4
2018	november, 2018	27,5	12,3	6,6	7,9	6,7
2018	december, 2018	26,0	12,3	6,3	8,6	7,3
2019*	januari, 2019*	27,4	12,4	5,1	7,6	6,1
2019*	februari, 2019*	26,5	13,2	6,8	7,9	4,9
2019*	maart, 2019*	23,3	12,5	7,8	7,9	6,5
2019*	april, 2019*	26,1	13,3	5,2	8,2	5,7
2019*	mei, 2019*	26,6	12,5	6,2	7,6	5,9
2019*	juni, 2019*	26,2	12,1	6,7	7,9	5,1
2019*	juli, 2019*	26,5	12,3	7,0	7,5	5,3
2019*	augustus, 2019*	27,0	11,0	6,7	8,2	5,4
2019*	september, 2019*	26,9	11,8	5,7	7,8	6,0
2019*	oktober, 2019*	28,9	11,0	7,0	7,4	5,3
2019*	november, 2019*	27,7	10,4	7,4	7,0	6,0
2019*	december, 2019*	26,4	9,7	8,9	7,8	5,8
*Voorlopige cijfers.
1) ICT-goederen betreffen de goederengroepen 75, 76 en 77 van de Standard Industrial Trade Classification (SITC3).

Vooral door de opkomst van China importeert Nederland steeds minder ICT-goederen uit Europa. In 1996 was 55 procent van de importwaarde van ICT-goederen nog afkomstig uit Europa. Eind 2019 was dit teruggelopen naar 32 procent. Vanuit Azië kwamen juist steeds meer ICT-goederen naar Nederland: 58 procent in 2019, tegen 33 procent in 1996.

Nederlandse ICT-goederen vooral naar Duitsland

Nederland exporteert ICT-goederen vooral naar Duitsland. Dat is al jarenlang zo. Eind 2019 ging ruim 20 procent van de Nederlandse exportwaarde van ICT-goederen naar Duitsland (figuur 2.4.6). In de periode 2012–2019 schommelde dit aandeel tussen 19 en 23 procent. Dit komt onder andere door de centrale ligging van Duitsland in Europa, de zeer grote omvang van de Duitse economie en het grote aantal buurlanden dat Duitsland heeft. Bovendien fungeert Nederland en met name de haven in Rotterdam als overslagpunt van veel goederen die Duitsland als bestemming hebben (CBS, 2020). Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk waren eind 2019 goed voor respectievelijk 8,9 en 8,7 procent van de uitvoerwaarde van Nederlandse ICT-goederen. België en Polen gelden als twee andere belangrijke handelspartners van Nederland met betrekking tot de export van Nederlandse ICT-goederen.

Toon tabel2.4.6 Export ICT-goederen¹⁾ (%)Verberg tabel2.4.6 Export ICT-goederen¹⁾ (%)

2.4.6 Export ICT-goederen¹⁾ (%)

jaren	maanden	Duitsland	Frankrijk	Verenigd Koninkrijk	België	Polen
2012	januari, 2012	21,8	9,9	10,6	6,2	3,2
2012	februari, 2012	20,7	10,1	10,9	6,7	3,0
2012	maart, 2012	21,6	8,8	11,2	6,8	3,3
2012	april, 2012	22,7	9,6	10,4	6,9	2,8
2012	mei, 2012	23,0	8,7	10,3	6,4	3,6
2012	juni, 2012	20,8	9,4	9,7	6,7	3,0
2012	juli, 2012	21,1	10,3	10,6	5,8	3,8
2012	augustus, 2012	21,0	8,6	10,8	6,2	3,5
2012	september, 2012	20,9	9,1	10,2	6,1	3,9
2012	oktober, 2012	19,9	10,0	10,4	5,8	3,9
2012	november, 2012	20,3	9,6	9,5	5,7	4,4
2012	december, 2012	19,5	10,0	10,1	6,6	4,6
2013	januari, 2013	20,4	9,4	10,8	6,9	4,1
2013	februari, 2013	20,4	9,4	10,1	6,4	4,3
2013	maart, 2013	20,9	8,7	11,9	6,1	4,1
2013	april, 2013	20,7	9,5	10,0	6,0	3,9
2013	mei, 2013	20,4	8,7	10,3	7,0	4,6
2013	juni, 2013	19,9	9,4	10,5	6,5	4,3
2013	juli, 2013	21,4	10,0	11,2	5,4	4,2
2013	augustus, 2013	20,0	9,4	10,7	5,5	5,4
2013	september, 2013	20,9	9,3	10,1	5,9	4,3
2013	oktober, 2013	21,3	10,6	10,7	5,8	4,0
2013	november, 2013	20,2	10,2	11,2	6,0	4,4
2013	december, 2013	19,0	9,6	10,3	6,6	4,5
2014	januari, 2014	21,8	10,0	10,6	6,7	3,9
2014	februari, 2014	20,7	8,7	10,8	6,1	4,1
2014	maart, 2014	20,6	8,6	11,6	5,9	4,4
2014	april, 2014	20,5	9,4	11,5	6,5	3,7
2014	mei, 2014	20,4	8,8	11,5	6,1	4,5
2014	juni, 2014	19,2	8,8	11,9	6,9	4,0
2014	juli, 2014	20,8	9,2	12,0	6,3	4,0
2014	augustus, 2014	21,4	8,1	11,4	5,9	4,6
2014	september, 2014	20,0	8,2	10,9	6,6	4,1
2014	oktober, 2014	19,8	8,4	11,3	6,6	4,7
2014	november, 2014	21,0	9,0	11,4	6,0	4,8
2014	december, 2014	19,7	8,8	11,7	6,8	4,4
2015	januari, 2015	20,7	9,5	12,6	7,7	4,4
2015	februari, 2015	19,1	8,9	12,5	6,7	4,3
2015	maart, 2015	19,7	8,5	12,8	6,5	4,4
2015	april, 2015	20,6	9,0	12,5	6,2	4,8
2015	mei, 2015	19,3	8,3	12,3	6,3	5,0
2015	juni, 2015	19,5	8,6	12,8	7,2	4,2
2015	juli, 2015	20,8	8,1	13,6	6,0	4,8
2015	augustus, 2015	21,0	8,0	13,2	6,2	4,6
2015	september, 2015	20,7	8,5	12,7	5,7	4,5
2015	oktober, 2015	21,7	8,7	11,0	6,7	4,6
2015	november, 2015	21,6	9,8	10,9	6,3	4,4
2015	december, 2015	19,8	9,3	13,0	7,4	4,5
2016	januari, 2016	22,3	9,7	11,9	8,0	4,1
2016	februari, 2016	20,5	8,9	11,0	6,7	4,6
2016	maart, 2016	19,9	8,8	12,0	6,6	4,7
2016	april, 2016	22,2	8,6	11,0	6,4	4,0
2016	mei, 2016	21,5	8,9	11,0	6,7	3,8
2016	juni, 2016	19,9	9,2	11,8	6,8	4,4
2016	juli, 2016	20,3	8,7	12,3	6,0	4,9
2016	augustus, 2016	22,2	8,2	12,6	6,4	4,2
2016	september, 2016	21,5	9,1	10,2	6,0	4,2
2016	oktober, 2016	21,6	9,3	10,4	6,0	4,6
2016	november, 2016	21,2	9,1	10,4	6,2	4,4
2016	december, 2016	20,7	9,1	10,2	6,7	4,6
2017	januari, 2017	22,2	9,1	10,9	7,0	4,2
2017	februari, 2017	21,4	8,7	11,1	7,0	4,6
2017	maart, 2017	20,6	8,9	10,9	6,1	4,6
2017	april, 2017	21,2	9,1	10,6	6,6	3,6
2017	mei, 2017	21,3	8,3	10,7	6,9	4,3
2017	juni, 2017	20,3	9,2	10,9	6,5	4,1
2017	juli, 2017	20,8	8,6	11,4	6,4	4,2
2017	augustus, 2017	21,2	8,9	11,0	6,6	3,9
2017	september, 2017	21,7	9,2	10,3	6,2	4,6
2017	oktober, 2017	20,6	9,3	11,0	6,2	3,7
2017	november, 2017	20,1	9,6	10,3	5,7	4,6
2017	december, 2017	20,8	9,3	10,2	6,2	4,9
2018	januari, 2018	20,9	9,1	10,9	6,4	3,8
2018	februari, 2018	19,8	8,3	11,2	6,6	4,6
2018	maart, 2018	19,5	8,3	11,3	5,8	4,6
2018	april, 2018	19,9	8,7	11,5	6,9	3,7
2018	mei, 2018	19,6	7,8	10,9	6,7	4,8
2018	juni, 2018	20,4	8,7	10,1	6,7	4,5
2018	juli, 2018	20,9	7,5	10,9	6,2	4,6
2018	augustus, 2018	20,7	7,6	11,0	5,7	5,2
2018	september, 2018	20,7	7,8	10,4	6,2	4,4
2018	oktober, 2018	21,4	8,6	10,7	6,8	3,9
2018	november, 2018	20,9	8,8	10,2	5,9	5,1
2018	december, 2018	20,3	8,3	10,6	6,4	5,4
2019*	januari, 2019*	22,8	9,0	10,8	6,8	3,0
2019*	februari, 2019*	20,6	8,5	11,4	6,1	4,6
2019*	maart, 2019*	19,3	8,1	11,6	7,1	4,6
2019*	april, 2019*	20,6	8,4	10,3	6,7	3,8
2019*	mei, 2019*	19,9	7,7	9,2	6,8	4,6
2019*	juni, 2019*	19,8	8,1	9,8	6,8	4,6
2019*	juli, 2019*	20,5	8,1	10,2	6,0	4,3
2019*	augustus, 2019*	20,0	8,1	10,0	6,1	4,8
2019*	september, 2019*	20,7	8,3	9,3	6,3	4,5
2019*	oktober, 2019*	19,9	8,0	10,0	6,7	4,6
2019*	november, 2019*	21,1	8,4	8,9	6,7	5,4
2019*	december, 2019*	20,1	8,9	8,7	6,7	5,8
*Voorlopige cijfers.
1) ICT-goederen betreffen de goederengroepen 75, 76 en 77 van de Standard Industrial Trade Classification (SITC3).

Terwijl Azië bij de import van ICT-goederen naar Nederland een grote rol speelt, is dat bij de export veel minder het geval. Eind 2019 ging bijna 9,6 procent van de exportwaarde van Nederlandse ICT-goederen naar Aziatische landen. Daarentegen had bijna 83 procent een Europese bestemming.

2.5Literatuur

Open literatuurlijst