Het gebruik van garanties en leningen

In de vorige hoofdstukken zijn directe steunmaatregelen besproken, die het karakter van een subsidie of uitstel van belastingbetaling hebben. Daarnaast zijn er tijdens de coronacrisis ook maatregelen genomen om de werking van de kapitaalmarkt te versterken en beter te enten op de overbrugging van de coronaschokken. Het gaat hierbij om borgstellingen voor kredieten (ofwel: garanties) en om leningen. In beide gevallen betreft het ondersteuning aan ondernemers waarin de kapitaalmarkt zelf niet voorziet en een terrein waar de overheid – ook voor de coronacrisis – al actief op was.

5.1Soorten regelingen

Garanties

Borgstelling MKB-kredieten (BMKB-C)

In maart 2020 werd door het kabinet aangekondigd dat ondernemers gesteund zouden gaan worden in hun behoefte aan liquiditeit via onder andere een verruiming van de Borgstelling MKB-kredieten. Het belangrijkste doel was te zorgen dat bedrijven met een gezond toekomstperspectief gefinancierd konden blijven. Daarbij werd in eerste instantie de focus gelegd op het mkb en werd een verruiming van de BMKB aangekondigd. Deze verruiming (BMKB-C) hield een verhoging in van het borgstellingskrediet (van 50 procent naar 75 procent), een verlaging van de provisienoot1 en een langere looptijd van de staatsgarantie. De BMKB-C was aan te vragen vanaf 21 maart 2020 tot en met het tweede kwartaal 2022.

Garantie Ondernemingsfinanciering (GO-C)

Ook grote bedrijven kunnen tegen grenzen aanlopen, ondanks dat zij doorgaans meer financiële buffers hebben om tegenvallende omzetten op te vangen. Dit geldt in het bijzonder voor ondernemingen waarvan de omzet in lockdownperiodes geheel of grotendeels wegviel. Via de verruiming van de Garantie Ondernemingsfinanciering konden mkb- en grootbedrijven eveneens aanspraak maken op meer financiering. Ondernemingen konden bij banken een lening krijgen met een hoger percentage staatsgarantie: 80 of 90 procent (afhankelijk van de omzet van de onderneming) in plaats van de gebruikelijke 50 procent. De maximale lening bedroeg daarbij 150 miljoen euro. Het totale garantiebudget voor de GO werd substantieel verhoogd, waardoor meer bedrijven hier gebruik van konden maken. De GO-C was aan te vragen tussen 29 april 2020 en 15 juni 2022.

Klein Krediet Corona (KKC)

In mei 2020 werd een garantieregeling opgezet die speciaal was bedoeld voor bedrijven met een kleine financieringsbehoefte, de Klein Krediet Corona (KKC). Ondernemers konden bij hun financier een lening aanvragen tussen de 10 duizend en 50 duizend euro, waarbij de overheid garant stond voor 95 procent van de hoofdsom. De KKC was aan te vragen vanaf 29 mei 2020 tot en met het tweede kwartaal van 2022.

Borgstelling MKB-Landbouwkredieten (BL-C)

Naast deze generieke garantieregelingen werd in het eerste noodpakket specifieke kredietsteun aangekondigd voor de landbouw-, tuinbouw-, visserij- en aquacultuursector. Door de afnemende vraag, zowel nationaal als internationaal, stonden de prijzen van deze sector onder druk en namen de verkopen af. De Borgstelling MKB-Landbouwkredieten werd daarom verruimd tot de BL-C. Het maximumbedrag voor de borgstelling werd verhoogd van 1,2 naar 1,5 miljoen euro. De overheid stond voor 70 procent van de lening borg; dit is gelijk aan de reguliere BL. De BL-C was aan te vragen vanaf 21 maart 2020 tot en met het tweede kwartaal 2022.

Leningen

Uitstel aflossingsverplichting en rentekorting microkredieten & overbruggingskredieten (Qredits)

Om de risico’s van de coronacrisis voor startende ondernemers en ondernemers uit het kleinbedrijf te verkleinen werd er door het kabinet extra geld vrijgemaakt voor Qredits, een stichting die microkredieten beschikbaar stelt voor ondernemingen die via andere kanalen niet aan krediet kunnen komen. Bij Qredits konden ondernemers uitstel van (bestaande) aflossingsverplichtingen met rentekorting aanvragen én (nieuwe) corona overbruggingskredieten (voor bestaande ondernemers tot maximaal 25 duizend euro en voor beginnende ondernemers gestart in het eerste halfjaar van 2022 tot maximaal 35 duizend euro). Vanaf 18 maart 2020 was uitstel van aflossing mogelijk en vanaf 23 juli 2020 konden kredieten worden aangevraagd. Voor beide onderdelen was de regeling open tot en met het tweede kwartaal van 2022.

Corona Overbruggingslening (COL)

Vanaf eind april 2020 konden ondernemers aanvullende steun aanvragen voor startups, scale-ups en innovatieve mkb’ers via de Corona Overbruggingslening. De Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) in samenwerking met Techleap voerden deze regeling uit. Het gaat hierbij om bedrijven die overwegend met extern eigen vermogen gefinancierd zijn. Daarnaast stond de COL onder voorwaarden open voor mkb’ers die hun groei hebben gefinancierd met intern eigen vermogen en die geen bancaire financieringsrelatie hebben (met uitzondering van een beperkte rekening-courant verhouding). De COL bood kredieten aan tussen de 50 duizend euro en 2 miljoen euro. De COL liep tot 1 juli 2021.

Ter verduidelijking, bij de genoemde garanties staat de overheid garant voor een deel van een lening, die door de ondernemer bij een financier is aangevraagd. De genoemde leningen zijn een vorm van financiering die direct door Qredits en de ROM’s (via Techleap) aan ondernemers verstrekt werden, door extra middelen van het kabinet.

5.2Het gebruik van garanties

De BMKB, GO en BL bestonden al vóór de crisisperiode, waardoor de verruiming vroeg in de pandemie geregeld kon worden door het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bedrijven die hun financiële reserves door de coronapandemie in het voorjaar van 2020 zagen afnemen, konden door de verruiming met het coronaluik al vroeg in de crisis gebruik maken van de liquiditeitssteun.

Het totaal aantal toegekende garanties per week was in de maanden maart, april en mei 2020 het hoogst. Daarna namen de toegekende garanties sterk af. Vanaf de zomer van 2020 konden ondernemers ook aanspraak maken op andere ondersteuning, zoals het uitstel van belastingbetaling, de TVL en de NOW. Mogelijk waren deze (subsidie)regelingen aantrekkelijkere alternatieven dan de leningen voor ondernemers. In 2020 werd voornamelijk gebruik gemaakt van de BMKB-C en vanaf de zomer ook de KKC.

In aantallen is de BMKB-C het vaakst gebruikt. De GO-C het minst, maar vanwege de grote omvang per garantie is het totale garantiebedrag van deze regeling wel hoger dan bij de andere garantieregelingen.

Toon tabel5.2.1 Aantal bedrijven met een toegekende BMKB-C, GO-C, KKC en/of BL-C per maandVerberg tabel5.2.1 Aantal bedrijven met een toegekende BMKB-C, GO-C, KKC en/of BL-C per maand

5.2.1 Aantal bedrijven met een toegekende BMKB-C, GO-C, KKC en/of BL-C per maand

jaar	maand	BMKB-C	GO-C	KKC	BL-C
2020	maart, 2020	85	0	0	0
2020	april, 2020	1570	0	0	35
2020	mei, 2020	1325	25	0	60
2020	juni, 2020	510	20	430	55
2020	juli, 2020	255	10	320	20
2020	augustus, 2020	80	10	165	15
2020	september, 2020	45	0	160	10
2020	oktober, 2020	35	5	140	0
2020	november, 2020	30	5	115	0
2020	december, 2020	35	0	110	5
2021	januari, 2021	30	0	125	5
2021	februari, 2021	45	0	120	5
2021	maart, 2021	35	5	90	0
2021	april, 2021	10	0	50	0
2021	mei, 2021	20	0	55	0
2021	juni, 2021	15	0	45	0
2021	juli, 2021	10	0	5	0
2021	augustus, 2021	10	0	10	0
2021	september, 2021	5	0	15	0
2021	oktober, 2021	5	0	5	0
2021	november, 2021	0	0	5	0
2021	december, 2021	10	0	10	0
2022	januari, 2022	0	0	0	0
2022	februari, 2022	0	0	0	0
2022	maart, 2022	0	0	0	0
2022	april, 2022	0	0	5	0
2022	mei, 2022	0	0	5	0
2022	juni, 2022	0	0	0	0
Bron: CBS, RVO

	Juridische eenheden	Totaal leningsbedrag	Totaal garantiebedrag	Mediaan leningsbedrag	Mediaan garantiebedrag
		mln euro		1 000 euro
BMKB-C	4 170	1 042	541	80	56
GO-C1)	85	.	643	.	4 000
KKC	1 995	66	63	32	30
BL-C	210	86	60	260	182

¹⁾Voor GO-C zijn enkel garantiebedragen bekend.

De verschillende garantieregelingen bedienen deels verschillende doelgroepen, maar er zijn ook overeenkomsten. Dit is terug te zien in de bedrijfskenmerken van de gebruikers. Tabel 5.2.3 geeft een overzicht van een tweetal bedrijfskenmerken voor de regelingen BMKB-C, GO-C, KKC en BL-C.

	BMKB-C	GO-C	BL-C	KKC
Economische eenheden	4 000	70	210	1 940
	%
Grootteklasse
1 wp	11,6	7,1	11,9	45,4
2 tot 10 wp	48,3	7,1	45,2	49,0
10 tot 50 wp	34,9	7,1	35,7	5,4
50 tot 250 wp	5,0	50,0	4,8
250 wp of meer	0,3	35,7
Bedrijfsleeftijd
0 tot 3 jaar	11,6		2,4	17,5
3 tot 7 jaar	19,1	7,1	7,1	27,8
7 jaar en ouder	69,3	92,9	90,5	54,4

¹⁾Percentages hoeven niet op te tellen tot 100 procent vanwege afronding en onderdrukking.

In het algemeen worden de garantieregelingen het vaakst gebruikt door bedrijven die ouder zijn dan zeven jaar. Dit komt mede doordat deze bedrijven vaak al een bankrelatie hebben, die snel kon worden aangewend op het moment dat deze regelingen verruimd werden. Daarnaast waren de gebruikers veelal bedrijven met twee tot tien werkzame personen, behalve bij de GO-C. Deze werd het vaakst gebruikt door bedrijven met 50 tot 250 werkzame personen. De gebruikers van de BMKB-C, GO-C en KKC zijn veelal afkomstig uit de sectoren horeca, handel en specialistisch zakelijke diensten. Voor de BL-C is dat de landbouw.

De BMKB-C heeft een ander doel dan de reguliere BMKB. De reguliere BMKB is er voor investeringen die resulteren in omzetgroei. De BMKB-C beoogde een tijdelijk liquiditeitstekort op te vangen bij bedrijven die geraakt werden door de coronacrisis. Dit zien we terug in het gebruik van beide regelingen. De groep gebruikers van de BMKB-C verschilt van de reguliere gebruikers.noot2 Zo’n 36 procent van de BMKB-C-gebruikers zijn horecabedrijven tegen 22 procent van de BMKB-gebruikers in 2019. Dit komt doordat horecabedrijven hard geraakt werden door de lockdowns. Daarnaast waren bedrijven met BMKB-C vaak ouder dan de reguliere gebruikers. Een deel van de jonge bedrijven kwam in het begin van de introductie van de garantieregelingen niet in aanmerking omdat bedrijven moesten aantonen in de kern financieel gezond te zijn op basis van jaarrekeningen uit 2018 en 2019. Een juiste risico-inschatting was voor banken in deze onzekere periode lastig te maken. Daarnaast bestond er voor kleine bedragen ook de KKC (gunstigere voorwaarden) en Qredits, waar veel kleine bedrijven gebruik van hebben gemaakt.

Toon tabel5.2.4 Gebruik BMKB-C in vergelijking met BMKB 2019 (% bedrijven)Verberg tabel5.2.4 Gebruik BMKB-C in vergelijking met BMKB 2019 (% bedrijven)

5.2.4 Gebruik BMKB-C in vergelijking met BMKB 2019 (% bedrijven)

	BMKB-C	BMKB 2019
Horeca	35,6	21,5
Handel	24,1	27,3
Specialistische zakelijke diensten	6,3	8,4
Nijverheid (geen bouw)	5,8	9,1
Verhuur en overige zakelijke diensten	5,6	4
Cultuur, sport en recreatie	5,3	3,5
Overige dienstverlening	4,1	2,7
Informatie en communicatie	2,6	3,5
Onderwijs	2,3	2,2
Bouwnijverheid	2,1	6,2
Vervoer en opslag	2	3,8
Gezondheids- en welzijnszorg	1,9	2,9
Financiële dienstverlening	0,9	3,5
Verhuur en handel van onroerend goed	0,9	1,1
Landbouw, bosbouw en visserij	0,4	0,4
Bron: CBS, RVO

Gebruik garanties in combinatie met andere regelingen

De garantieregelingen werden minder gebruikt dan verwacht. Dit kan onder andere verklaard worden doordat andere (subsidie)regelingen met aantrekkelijkere voorwaarden beschikbaar kwamen. Overigens hebben veel bedrijven met een krediet- of garantieregeling ook daar gebruik van gemaakt. In totaal ontvingen 11 645 bedrijven een toezegging voor een krediet of garantie. Ongeveer 87 procent hiervan heeft ook NOW, een vastelastenregeling en/of uitstel van belastingbetaling toegekend gekregen. Een mogelijke verklaring is dat banken bij de beoordeling van de aanvragen ook keken naar de vraag of de onderneming zich al voldoende had ingespannen om andere steun, zoals de subsidies, aan te trekken.

Een andere mogelijke verklaring is dat er minder behoefte was aan externe financiering. Uit de conjunctuurenquête uit mei 2021 bleek dat 75 procent van de bedrijven in de sectoren horeca en cultuur, sport en recreatie aangaf geen investeringsbehoefte te hebben, of de investeringen uit beschikbare eigen middelen te hebben gedaan.noot3 In de overige sectoren lag dit op 80 tot 90 procent. Uit aanvullend onderzoek blijkt dat bedrijven met coronasteun minder vaak financiering zochten voor groeidoelen zoals de uitbreiding of vernieuwing van hun bedrijf en investeringen in het personeelsbestand dan bedrijven zonder steun.noot4

Naast bovengenoemde verklaringen, bleek de coronacrisis een aantal sectoren minder hard te raken dan eerder verwacht. De verruiming van de Borgstelling Landbouw was bijvoorbeeld specifiek gericht op de landbouw-, tuinbouw-, visserij- en aquacultuursectoren. Deze sectoren herstelden zich al in 2020, na een kleine afname van de toegevoegde waarde in het tweede kwartaal. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de horecabedrijven, waar de impact van de coronacrisis in dit opzicht juist erg groot was.

5.3Het gebruik van leningen

Kleine en middelgrote bedrijven, startende bedrijven, startups en scale-ups konden tijdens de coronacrisis extra krediet krijgen of onder betere voorwaarden geld lenen. Hierdoor konden deze bedrijven hun liquiditeitspositie verbeteren. Het gaat hierbij om de overbruggingskredieten die Qredits verstrekte, het uitstel van aflossing (met rentekorting) die Qredits aan ondernemers aanbood en de COL.

Via Qredits hebben bijna 3 duizend bedrijven uitstel van aflossing gekregen. Op 30 juni 2022 stond voor 63 miljoen euro krediet uit.noot5 Van het overbruggingskrediet van Qredits hebben ruim 2 duizend bedrijven gebruik gemaakt. Op 30 juni 2022 stond nog voor 33 miljoen euro coronaoverbruggingskrediet uit. Van de COL hebben 870 bedrijven gebruik gemaakt en het totaal gecommitteerde leningsbedrag van de COL is 289 miljoen euro.

In het begin van de crisisperiode werd het vaakst gebruik gemaakt van de COL en uitstel van aflossing via Qredits. Vanaf het najaar van 2020 werd nog slechts een beperkt aantal Corona Overbruggingsleningen en uitstel van aflossing toegekend. Het gebruik van het overbruggingskrediet van Qredits laat geen afname zien in aantallen. Van mei 2020 tot en met juni 2022 varieerde het aantal toegekende aanvragen tussen de 10 en 45 bedrijven per week.

Toon tabel5.3.1 Aantal bedrijven met COL, een Qredits krediet en uitstel van aflossing bij Qredits per maandVerberg tabel5.3.1 Aantal bedrijven met COL, een Qredits krediet en uitstel van aflossing bij Qredits per maand

5.3.1 Aantal bedrijven met COL, een Qredits krediet en uitstel van aflossing bij Qredits per maand

jaar	maand	Qredits uitstel van aflossing	Qredits corona-overbruggingskrediet	COL-krediet
2020	maart, 2020	1905	0	0
2020	april, 2020	1030	0	335
2020	mei, 2020	185	75	370
2020	juni, 2020	35	115	90
2020	juli, 2020	25	135	25
2020	augustus, 2020	15	60	25
2020	september, 2020	35	110	40
2020	oktober, 2020	45	145	0
2020	november, 2020	5	150	0
2020	december, 2020	5	135	0
2021	januari, 2021	0	90	40
2021	februari, 2021	0	170	5
2021	maart, 2021	0	150	15
2021	april, 2021	0	85	5
2021	mei, 2021	0	95	15
2021	juni, 2021	0	80	0
2021	juli, 2021	0	75	0
2021	augustus, 2021	0	75	0
2021	september, 2021	0	85	0
2021	oktober, 2021	0	75	0
2021	november, 2021	0	85	0
2021	december, 2021	0	105	0
2022	januari, 2022	0	100	0
2022	februari, 2022	0	70	0
2022	maart, 2022	0	85	0
2022	april, 2022	0	50	0
2022	mei, 2022	0	60	0
2022	juni, 2022	0	90	0
Bron: CBS, Techleap, Qredits

De verschillende leningsregelingen bedienen verschillende doelgroepen. Dit is terug te zien in de bedrijfskenmerken van de gebruikers. Tabel 5.3.2 geeft een overzicht van een aantal bedrijfskenmerken voor de Qredits-regelingen en de COL.

	Qredits uitstel van aflossing	Qredits corona overbruggingskrediet	COL
Economische eenheden	2995	2065	870
	%
Grootteklasse
1 wp	68,8	70,0	25,3
2 tot 10 wp	30,1	29,1	46,0
10 tot 50 wp	1,2	1,2	26,4
50 tot 250 wp			1,7
Bedrijfsleeftijd
0 tot 3 jaar	45,2	37,0	43,7
3 tot 7 jaar	28,5	28,6	35,1
7 jaar en ouder	26,2	34,4	21,3

¹⁾Percentages hoeven niet op te tellen tot 100 procent vanwege afronding en onderdrukking.

Qredits richt zich op een specifieke doelgroep: kleine en jonge bedrijven (starters). Ongeveer 69 procent van het aantal bedrijven met uitstel van aflossing heeft één werkzame persoon. Dit geldt voor 70 procent van de bedrijven met een coronaoverbruggingskrediet. Het waren hoofdzakelijk jonge bedrijven die een beroep op Qredits deden tijdens de crisisperiode. Van de bedrijven die uitstel van aflossing hebben gehad, had 45 procent een leeftijd tot drie jaar. Ook onder bedrijven met een coronaoverbruggingskrediet was dit de grootste groep (37 procent). Evenals bij de borgstellingen en garanties waren de bedrijven die van Qredits gebruik hebben gemaakt voornamelijk afkomstig uit de handel en de horeca. Dit zijn de sectoren die economisch gezien het hardst geraakt zijn door de diverse lockdowns.

De COL bereikte voornamelijk jonge bedrijven: 44 procent van de bedrijven met een COL-krediet heeft een bedrijfsleeftijd tot drie jaar. Het grootste deel (46 procent) van de COL-gebruikers heeft twee tot tien werkzame personen. De COL-gebruikers zijn voornamelijk actief in de informatie & communicatie en de specialistisch zakelijke dienstverlening. Hieronder vallen bijvoorbeeld bedrijven in de sector softwareontwikkeling en dienstverlening op het gebied van IT. Dit kan verklaard worden uit de achtergrond van de doelgroep van de regeling. Techleap en de ROM’s hebben een rapport gemaakt over de gebruikers van de COL.noot6 Daarin wordt onder andere gemeld dat meer dan de helft van de aanvragen gedaan werd door startups.