Totaalbeeld huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag
Dit hoofdstuk geeft een totaalbeeld van het slachtofferschap van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Er worden geen totaalcijfers voor huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag samen gegeven want een dergelijke samenvoeging zou geen recht doen aan de inhoudelijke en beleidsmatig relevante verschillen tussen beide fenomenen. Ook wordt een totaalbeeld geschetst van de plegers, de gevolgen en het praten over huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag.
10.1Slachtofferschap huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag
Van de onderzochte vormen van huiselijk geweld kwam, net zoals in 2020, dwingende controle (5 procent) het vaakst voor, gevolgd door fysiek geweld (4 procent) en ten slotte stalking door ex-partner met 2 procent. Bij de onderzochte vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag waren er met 9 procent de meeste slachtoffers van offline seksuele intimidatie. Van online seksuele intimidatie was 6 procent van de personen van 16 jaar of ouder in de afgelopen 12 maanden slachtoffer en van fysiek seksueel geweld 4 procent. Hierbij dient opgemerkt te worden dat er een overlap is in het slachtofferschap van huiselijk geweld en het slachtofferschap van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
In vergelijking met 2020 is het percentage slachtoffers van offline seksuele intimidatie en online seksuele intimidatie toegenomen. Fysiek seksueel geweld en alle vormen van huiselijk geweld laten geen significante veranderingen zien.
| 2022 | 2020 | ||
|---|---|---|---|
| Huiselijk geweld |
Fysiek geweld in huiselijke kring, Huiselijk geweld |
3,9 | 3,7 |
| Huiselijk geweld |
Dwingende controle in huiselijke kring, Huiselijk geweld |
5 | 4,8 |
| Huiselijk geweld |
Stalking door ex-partner 2), Huiselijk geweld |
2,1 | 2,4 |
| Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
Offline seksuele intimidatie, Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
8,7 | 6,8 |
| Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
Online seksuele intimidatie, Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
6,4 | 5,4 |
| Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
Fysiek seksueel geweld, Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
3,5 | 3,3 |
| Bron: CBS, WODC | |||
|
|
|||
| 2) Het betreft het percentage personen van 16 jaar of ouder met een ex-partner. | |||
In de periode maart-april 2022 gaf 9 procent van de personen van 16 jaar en ouder aan in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geweest van een of meerdere vormen van huiselijk geweldnoot1noot2 een percentage dat vergelijkbaar is met dat van 2020 (8 procent). Het gaat om omgerekend bijna 1,3 miljoen personen. Huiselijk geweld omvat een of meer vormen van fysiek geweld in huiselijke kring, dwingende controle in huiselijke kring, stalking door ex-partner en seksueel grensoverschrijdend gedrag in huiselijke kring.
Van seksueel grensoverschrijdend gedrag zei in de periode maart-april 2022 13 procent van de bevolking van 16 jaar en ouder in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geweest, een toename ten opzichte van 2020 (11 procent). Het gaat in totaal om ruim 1,8 miljoen personen. Seksueel grensoverschrijdend gedrag omvat een of meer vormen van offline seksuele intimidatie, online seksuele intimidatie en fysiek seksueel geweld. Hierbij worden zowel de voorvallen die binnen als buiten de huiselijke kring voorkwamen meegenomen.
Huiselijk geweld kan seksueel van aard zijn, en andersom kan seksueel grensoverschrijdend gedrag in huiselijke kring plaatsvinden. In totaal werd 2 procent van de bevolking van 16 jaar en ouder slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag door iemand uit de huiselijke kring, terwijl 8 procent slachtoffer werd van huiselijk geweld dat geen seksueel karakter had. Omgekeerd vindt seksueel grensoverschrijdend gedrag voor het grootste deel niet in de huiselijke kring plaats. Twaalf procent van de bevolking van 16 jaar en ouder is slachtoffer geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag buiten de huiselijke kring; dit is meer dan in 2020 (10 procent).noot3 Bij 2 procent gebeurde dit binnen de huiselijke kring, een percentage vergelijkbaar met dat van 2020. De toename van seksueel grensoverschrijdend gedrag in totaliteit tussen 2020 en 2022 is dus toe te schrijven aan de toename van intimidatie en geweld dat buiten de huiselijk kring plaatsvindt.
| 2022 | 2020 | ||
|---|---|---|---|
| Huiselijk geweld | Totaal, Huiselijk geweld | 8,8 | 8,3 |
| Huiselijk geweld | Niet-seksueel, Huiselijk geweld | 8,1 | 7,8 |
| Huiselijk geweld | Seksueel, Huiselijk geweld | 1,5 | 1,1 |
| Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
Totaal, Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
12,7 | 10,9 |
| Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
Buiten huiselijke kring, Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
11,9 | 10,3 |
| Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
In huiselijke kring, Seksueel grens- overschrijdend gedrag |
1,5 | 1,1 |
| Bron: CBS, WODC | |||
| 1) Verbale agressie in huiselijke kring is bij huiselijk geweld niet meegeteld. | |||
10.2Structureel slachtofferschap
Bijna 6 procent van de personen van 16 jaar of ouder geeft aan in de afgelopen 12 maanden tenminste een van de vormen van huiselijk geweld structureel, dat wil zeggen (bijna) dagelijks, wekelijks of maandelijksnoot4noot5noot6 te hebben meegemaakt. Dit percentage is vergelijkbaar met dat van 2020. Het betreft ruim 850 duizend personen. 0,2 procent was structureel slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag door iemand uit de huiselijke kring (32 duizend personen).
Met structureel seksueel grensoverschrijdend gedrag – ook hier gaat het om intimidatie en geweld dat ten minste eens per maand plaatsvond – had in de afgelopen 12 maanden ten minste 2 procent van de bevolking van 16 jaar en ouder te maken. Dit is meer dan in 2020 toen dit 1,3 procent was. Het gaat om omgerekend ongeveer 270 duizend personen. 0,2 procent was structureel slachtoffer van seksueel huiselijk geweld. Dit is dezelfde groep slachtoffers als die van structureel seksueel grensoverschrijdend gedrag door iemand uit de huiselijke kring, zoals beschreven in de laatste zin van de vorige alinea.
| 2022 | 2020 | ||
|---|---|---|---|
| Structureel huiselijk geweld |
Totaal, Structureel huiselijk geweld |
5,9 | 5,8 |
| Structureel huiselijk geweld |
Niet-seksueel, Structureel huiselijk geweld |
5,8 | 5,7 |
| Structureel huiselijk geweld |
Seksueel, Structureel huiselijk geweld |
0,2 | 0,2 |
| Structureel seksueel grens- overschrijdend gedrag |
Totaal, Structureel seksueel grens- overschrijdend gedrag |
1,9 | 1,3 |
| Structureel seksueel grens- overschrijdend gedrag |
buiten huiselijke kring, Structureel seksueel grens- overschrijdend gedrag |
1,7 | 1,2 |
| Structureel seksueel grens- overschrijdend gedrag |
In huiselijke kring, Structureel seksueel grens- overschrijdend gedrag |
0,2 | 0,2 |
| Bron: CBS, WODC | |||
| 1) Verbale agressie in huiselijke kring is bij structureel huiselijk geweld niet meegeteld. | |||
10.3Slachtofferschap huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag naar kenmerken
Slachtofferschap van huiselijk geweld komt vaker voor bij jongeren dan bij ouderen. Zo werd 25 procent van de 16- tot 18‑jarigen in de afgelopen 12 maanden slachtoffer, bij de 18- tot 24‑jarigen was dat 16 procent en bij 65‑plussers 3 procent. Vrouwen zijn iets vaker slachtoffer dan mannen (10 tegen 8 procent). Heteroseksuele personen zijn minder vaak slachtoffer dan personen met een andere seksuele oriëntatie. Verder zijn alleenstaande ouders relatief vaak slachtoffer van huiselijk geweld (zie tabel 1b in bijlage A). Ook het welvaartsniveau is gerelateerd aan huiselijk geweld: slachtofferschap komt vaker voor bij personen in huishoudens met een lager welvaartsniveau.
| 2022 | ||
|---|---|---|
| Totaal, | 8,8 | |
| Geslacht | Vrouwen, Geslacht | 10 |
| Geslacht | Mannen, Geslacht | 7,6 |
| Leeftijd | 16 tot 18 jaar, Leeftijd | 24,6 |
| Leeftijd | 18 tot 24 jaar, Leeftijd | 16,1 |
| Leeftijd | 24 tot 45 jaar, Leeftijd | 10,6 |
| Leeftijd | 45 tot 65 jaar, Leeftijd | 7,6 |
| Leeftijd | 65 jaar of ouder, Leeftijd | 3,1 |
| Seksuele oriëntatie | Homoseksuele mannen, Seksuele oriëntatie | 11,1 |
| Seksuele oriëntatie | Homoseksuele vrouwen, Seksuele oriëntatie | 13 |
| Seksuele oriëntatie | Biseksuele mannen, Seksuele oriëntatie | 15 |
| Seksuele oriëntatie | Biseksuele vrouwen, Seksuele oriëntatie | 22,4 |
| Seksuele oriëntatie | Heteroseksuele mannen, Seksuele oriëntatie | 7,3 |
| Seksuele oriëntatie | Heteroseksuele vrouwen, Seksuele oriëntatie | 8,7 |
| Bron: CBS, WODC | ||
| 1) Verbale agressie in huiselijke kring is bij huiselijk geweld niet meegeteld. | ||
Niet alleen met huiselijk geweld krijgen jongeren vaker te maken dan ouderen, maar ook met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Waar 16- tot 18‑jarigen en 18- tot 24‑jarigen met respectievelijk 30 en 33 procent vaak slachtoffer zijn, is het slachtofferschap onder 65‑plussers 3 procent. Vrouwen zijn meer dan dubbel zo vaak slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag als mannen (18 tegen 8 procent). Heteroseksuele personen zijn minder vaak slachtoffer dan homoseksuele en biseksuele personen. Vooral biseksuele vrouwen zijn met 46 procent vaak slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Verder krijgen personen zonder partner vaker met seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken (zie tabel 1b in bijlage A). Ook inwoners van meer verstedelijkte gemeenten zijn relatief vaak slachtoffer.
| 2022 | ||
|---|---|---|
| Totaal, | 12,7 | |
| Geslacht | Vrouwen, Geslacht | 17,8 |
| Geslacht | Mannen, Geslacht | 7,5 |
| Leeftijd | 16 tot 18 jaar, Leeftijd | 30,4 |
| Leeftijd | 18 tot 24 jaar, Leeftijd | 32,8 |
| Leeftijd | 24 tot 45 jaar, Leeftijd | 17,6 |
| Leeftijd | 45 tot 65 jaar, Leeftijd | 8,2 |
| Leeftijd | 65 jaar of ouder, Leeftijd | 2,7 |
| Seksuele oriëntatie | Homoseksuele mannen, Seksuele oriëntatie | 33,5 |
| Seksuele oriëntatie | Homoseksuele vrouwen, Seksuele oriëntatie | 25,4 |
| Seksuele oriëntatie | Biseksuele mannen, Seksuele oriëntatie | 26,5 |
| Seksuele oriëntatie | Biseksuele vrouwen, Seksuele oriëntatie | 45,5 |
| Seksuele oriëntatie | Heteroseksuele mannen, Seksuele oriëntatie | 6,3 |
| Seksuele oriëntatie | Heteroseksuele vrouwen, Seksuele oriëntatie | 15,9 |
| Bron: CBS, WODC | ||
10.4Plegers huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag
Huiselijk geweld wordt het vaakst door een partner of ex-partner gepleegd. Bij dwingende controle zijn deze percentages iets hoger dan bij fysiek geweld. Bij seksuele voorvallen zijn de plegers voor het overgrote deel afkomstig van buiten de huiselijke kring (zie tabel 3 in bijlage A). Bij ruim de helft van de gevallen van offline seksuele intimidatie en van online seksuele intimidatie en bij 3 op de 10 gevallen van fysiek seksueel geweld gaat het om onbekenden. Andere plegers van buiten de huiselijke kring die relatief vaak worden genoemd zijn dates, goede vrienden/vriendinnen, collega’s, kennissen van het uitgaan/feestjes en – bij online seksuele intimidatie – online kennissen.
| Partner | Ex-partner | |
|---|---|---|
| Fysiek geweld in huiselijke kring | 31,8 | 11,7 |
| Dwingende controle in huiselijke kring | 37,1 | 17,8 |
| Offline seksuele intimidatie | 6,0 | 3,3 |
| Online seksuele intimidatie | 1,8 | 4,1 |
| Fysiek seksueel geweld | 10,3 | 6,5 |
| Bron: CBS, WODC | ||
Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn de plegers voor het overgrote deel man (zie tabel 3 in bijlage A en Tabellenset). Ook bij fysiek geweld in huiselijke kring, dwingende controle in huiselijke kring en stalking door (ex-)partner is de pleger vaker man dan vrouw, maar hier is het verschil relatief kleiner dan bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. Bij verbale agressie in huiselijke kring is er geen man-vrouwverschil in plegerschap.
10.5Gevolgen huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag
Bij de interpretatie van de cijfers over de gevolgen moet er rekening mee worden gehouden dat de onderliggende vormen van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag qua ernst van de ervaring en de impact ervan op het slachtoffer sterk uiteenlopen. Ze variëren bij fysiek seksueel geweld bijvoorbeeld van voorvallen zoals ongewenste aanrakingen tot vergrijpen als fysieke mishandeling.
Bij huiselijk geweld zeggen meer slachtoffers dat de ervaringen gevolgen voor hen hebben gehad dan bij seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zo zegt een meerderheid van de slachtoffers van dwingende controle in huiselijk kring gevolgen te hebben gehad (67 procent); hetzelfde geldt voor de slachtoffers van stalking door ex-partner (67 procent). De percentages bij offline seksuele intimidatie, online seksuele intimidatie en fysiek seksueel geweld zijn met respectievelijk 24, 19 en 38 procent duidelijk lager. Bij fysiek seksueel geweld moet worden opgemerkt dat van de slachtoffers van seksuele handelingen (ongewenste ervaringen met aftrekken of vingeren, orale seks, geslachtsgemeenschap, anale seks of prostitutie) een ruime meerderheid (71 procent) hiervan gevolgen heeft gehad. In het algemeen komen psychische problemen het meest voor.
Voor zowel huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag in totaal als voor de meeste onderliggende vormen geldt dat vrouwen vaker gevolgen ervaren dan mannen.
| Fysiek geweld in huiselijke kring | Dwingende controle in huiselijke kring | Stalking door ex-partner | Offline seksuele intimidatie | Online seksuele intimidatie | Fysiek seksueel geweld | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Heeft gevolgen gehad totaal | 44,4 | 67 | 67,1 | 24,4 | 19,4 | 37,8 |
| Lichamelijk problemen | 8,6 | 13 | 14,4 | 2,2 | 2,4 | 7 |
| Psychische problemen | 29,8 | 46,8 | 51 | 16 | 13,9 | 27,2 |
| Seksuele problemen | 7 | 10,5 | 6 | 7,2 | 5,7 | 15,6 |
| Problemen met (een deel van) familie | 12,9 | 21,1 | 8,4 | 1 | 1 | 1,2 |
| Relatie- problemen | 22,1 | 30 | 24,9 | 5,8 | 4,6 | 11,5 |
| Kon (een tijdje) niet meer werken | 3,7 | 7,9 | 8,6 | 0,7 | 0,7 | 1,4 |
| Andere problemen | 12,5 | 21,3 | 19,4 | 8,2 | 5,8 | 10,3 |
| Bron: CBS, WODC | ||||||
| 1) De antwoordcategorie 'zwangerschap' (alleen gevraagd bij fysiek seksueel geweld) ontbreekt en de antwoordcategorieën ' andere problemen met werk/opleiding' en andere problemen' zijn samengevoegd. Zie tabel 4 in bijlage A. | ||||||
10.6Praten over huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag
De meerderheid van de slachtoffers van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag praat met iemand over hun ervaringen. Slachtoffers van huiselijk geweld zoeken meer contact dan slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Van de slachtoffers van huiselijk geweld zeggen, afhankelijk van het soort delict, grofweg 7 à 9 op de 10 met iemand te hebben gepraat, van de slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag zeggen 6 à 7 op de 10 dit.
Het meest wordt gesproken met personen in het eigen, informele circuit: vooral met vrienden/vriendinnen, partner, en – bij huiselijk geweld – met andere gezins- of familieleden. Bij huiselijk geweld worden ook professionele hulpverleners zoals (huis)artsen, psychologen of maatschappelijk werkers relatief vaak geconsulteerd. Met andere instanties zoals de politie, Veilig Thuis en het Centrum Seksueel Geweld wordt naar verhouding weinig contact gelegd.
| Fysiek geweld in huiselijke kring | Dwingende controle in huiselijke kring | Stalking door ex-partner | Offline seksuele intimidatie | Online seksuele intimidatie | Fysiek seksueel geweld | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Met iemand gepraat totaal | 73,3 | 77,8 | 91 | 65,6 | 62,8 | 70,9 |
| Met partner | 36,2 | 34,4 | 32 | 28,4 | 21,7 | 25,1 |
| Met ander gezins- of familielid | 31,2 | 32,1 | 41,2 | 15,4 | 12,3 | 12 |
| Met vriend / vriendin | 31,7 | 42,3 | 62,5 | 41,4 | 40,7 | 48,6 |
| Met hulp- verlener (bijv. huisarts) | 21,1 | 32 | 31,7 | 7,3 | 5,2 | 9,6 |
| Met mede- werker van Veilig Thuis | 4,2 | 2,9 | 5,2 | 0 | 0,2 | 0,1 |
| Met hulp- verlener van het Centrum Seksueel Geweld | . | . | . | 0,2 | 0,3 | 0,6 |
| Met politie | 7,1 | 4,7 | 9 | 0,9 | 1,6 | 0,9 |
| Met iemand anders | 8,3 | 9,1 | 13,4 | 8,7 | 6,6 | 7,3 |
| Bron: CBS, WODC | ||||||
Noten
Verbale agressie is hierbij niet meegeteld. Het percentage huiselijk geweld inclusief verbale agressie bedraagt 33 procent.
Indien een respondent de vraag over slachtofferschap bij een item niet heeft ingevuld wordt verondersteld dat hij/zij dit item niet heeft meegemaakt. Deze veronderstelling zal niet altijd juist zijn omdat sommige slachtoffers om hun moverende redenen die vragen niet hebben willen of kunnen beantwoorden. Daarnaast is niet altijd een antwoord gegeven op de vraag of de pleger uit de huiselijke kring kwam of niet. Dit resulteert in een lichte, door de combinatie van voorvallen niet te bepalen onderschatting.
Indien seksueel grensoverschrijdend gedrag buiten de huiselijke kring plaatsvindt, wil dit niet per definitie zeggen dat de dader een onbekende van het slachtoffer is.
Verbale agressie in huiselijke kring is niet meegeteld. Het percentage structureel huiselijk geweld inclusief structurele verbale agressie bedraagt 8 procent.
Alle vormen van dwingende controle en stalking door ex-partner zijn als structureel meegeteld.
Het betreft een minimumschatting omdat personen meermaals slachtoffer kunnen zijn van meerdere delictsvormen, en daar is in deze schatting geen rekening mee gehouden. Hetzelfde geldt voor seksueel grensoverschrijdend gedrag.