Nederlandse verdiensten aan de export

Auteurs: Leen Prenen, Roger Voncken

Toon TabelNederlandse exportverdiensten (2023*) Verberg tabelNederlandse exportverdiensten (2023*)

Nederlandse exportverdiensten (2023*)

	Goederen NL makelij	Wederuitvoer	Diensten	Totaal
Exportwaarde	325 mld euro	352 mld euro	268 mld euro	945 mld euro
Toegevoegde waarde per euro export	0,51 euro	0,12 euro	0,63 euro	0,40 euro
Exportverdiensten	166 mld euro	42 mld euro	168 mld euro	376 mld euro

Export levert Nederland veel op. Ruim een derde van onze welvaart is te danken aan de uitvoer van goederen en diensten. Ook veel banen hangen samen met export: van havenarbeider tot IT’er. Maar hoeveel verdienden we daar in 2023 aan, en wie precies? In dit hoofdstuk laten we zien wat de export Nederland in 2023 opleverde, hoe dat zich ontwikkelde ten opzichte van eerdere jaren, én welke bedrijfstakken, landen en producten het belangrijkst waren. Ook gaan we in op de mensen achter de export. Hoeveel mannen en vrouwen danken hun werk aan de export? In welke bedrijfstakken werken zij, in welke beroepen, met welk contracttype, en wat is hun opleidingsniveau?

6.1Belangrijkste bevindingen

Bijdrage van de export aan het bbp

• De Nederlandse export van goederen en diensten bedroeg in 2023 945,2 miljard euro. Dat is 1,4 procent minder dan in 2022.
• De waarde van de goederenexport daalde met 4 procent. De waarde van de wederuitvoer daalde daarbij meer (bijna 5 procent) dan de exportwaarde van Nederlandse makelij (3 procent). Zowel volume- als prijsdalingen liggen hieraan ten grondslag.
• De exportwaarde van diensten nam in 2023 juist toe ten opzichte van 2022: met bijna 6 procent tot een waarde van 268,3 miljard euro. Dit kwam vooral door prijsstijgingen.
• Ondanks de afgenomen totale bruto exportwaarde, waren de verdiensten aan de export in 2023 375,9 miljard euro: bijna 6 procent meer dan een jaar eerder.
• Na een daling in de exportverdiensten per euro bruto export in 2022, stijgen in 2023 de relatieve exportverdiensten van zowel Nederlandse makelij, wederuitvoer als diensten opnieuw tot respectievelijk 51, 12 en 63 cent per euro export.
• 35,2 procent van het Nederlandse bbp werd in 2023 verdiend door export van goederen en diensten, een lichte daling ten opzichte van 2022 (35,7 procent).
• In 2023 groeide het bbp van Nederland met amper 0,08 procent. De lagere productie en afgenomen export van aardgas speelde hierin een grote rol. Ook was er een afname van de groei in bedrijfstakken zoals de chemische industrie, landbouw en metaalindustrie.
• Bedrijfstakken die traditioneel veel verdienen aan de export zijn de industrie, zakelijke dienstverlening en de handel. Zij zagen hun verdiensten in 2023 verder groeien. De delfstoffenwinning, chemische industrie en aardolie-industrie zagen een terugloop in hun verdiensten. Deze afname hangt samen met een normalisering van de uitzonderlijk hoge prijzen in 2022.
• De gespecialiseerde machines blijven de grootste categorie in de export van Nederlandse makelij. Ten opzichte van een jaar eerder groeiden de verdiensten aan de gespecialiseerde machines afkomstig uit Nederland met 22 procent in 2023.
• Nederland verdiende het meest aan de export naar Duitsland, het VK, de VS, België en Frankrijk. Na een afname in 2022 nam het belang van China als exportbestemming in 2023 weer toe.

Werkgelegenheid die samenhangt met de export

• In Nederland is 31,4 procent van de werkgelegenheid (oftewel 2,6 miljoen voltijdbanen) te relateren aan de export. Het gaat daarbij om 1,2 miljoen directe en 1,4 miljoen indirecte voltijdbanen. Daarmee was het belang van de buitenlandse afzetmarkt in 2023 even groot als in 2022.
• In 2023 leverden kapitaalintensieve bedrijfstakken zoals de industrie en delfstoffen­winning een relatief grote bijdrage aan de exportverdiensten, terwijl hun aandeel in de exportgerelateerde werkgelegenheid beperkt bleef. De delfstoffenwinning was goed voor 2,3 procent van de totale exportverdiensten, de export leverde er weinig banen op.
• In arbeidsintensieve bedrijfstakken wordt aanzienlijk meer werkgelegenheid gecreëerd door de export: in de zakelijke dienstverlening leidt export tot 29,1 procent van de totale werkgelegenheid. In de landbouw, bosbouw en visserij leverde de export verhoudings­gewijs meer werkgelegenheid op dan verdiensten. Bij de andere bedrijfstakken zijn de aandelen vergelijkbaar.
• In de zakelijke dienstverlening en in de handel wordt relatief veel indirecte werkgelegen­heid gegenereerd dankzij export, door als toeleverancier van exporterende bedrijven op te treden. Binnen de industrie werken juist veel mensen direct voor de export.
• Net als bij de exportverdiensten wordt de top 5 van exportbestemmingen die voor de werkgelegenheid zorgen, gevormd door Duitsland, het VK, de VS, België en Frankrijk.
• De meeste uren voor de export worden gemaakt door werknemers in bedrijfs­economische en administratieve beroepen, gevolgd door technische en commerciële beroepen. Binnen de agrarische beroepen wordt relatief gezien het grootste aandeel uren (52 procent van alle uren door agrarische beroepen) aan export besteed. Ook bij transport- en logistiekberoepen en ICT-beroepen is dit aandeel relatief hoog.
• Mannen, lager opgeleiden en zelfstandigen maken relatief de meeste uren ten behoeve van de export.

Databronnen

• In dit hoofdstuk maken we gebruik van de cijfers van de Nationale Rekeningen van het CBS. Hiermee is het mogelijk inzicht te geven in de daadwerkelijke economische opbrengst van de export. De gegevens uit de Nationale Rekeningen zijn op het moment van schrijven beschikbaar tot en met 2023.
• Bij de Nationale Rekeningen staat het concept van eigendomsoverdracht centraal. Dit zijn goederentransacties waarbij een bedrijf of persoon gevestigd in Nederland het economisch eigendom van de goederen overdraagt aan een bedrijf of persoon gevestigd in het buitenland, en omgekeerd.
• Mede hierdoor verschillen de cijfers in dit hoofdstuk van de cijfers die gerapporteerd zijn in hoofdstuk 2 en 3. Daar werd uitgegaan van het concept van grensoverschrijding. Bij dit concept staan de goederenbewegingen die fysiek de Nederlandse landsgrenzen passeren centraal, zonder dat hierbij altijd sprake is van eigendomsoverdracht.

Leeswijzer

Dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd. In paragraaf 6.2 bekijken we hoeveel Nederland in 2023 verdiende aan de export. We laten zien hoe groot het aandeel van export is in het Nederlandse bbp en welke typen exportstromen daar het meeste aan bijdragen. Daarna maken we het concreter: welke bedrijfstakken en producten zorgen voor die verdiensten, en welke landen zijn in dat opzicht onze belangrijkste afnemers? Paragraaf 6.3 draait om de mensen achter de export. Hoeveel banen hangen ermee samen, en in welke bedrijfstakken? We kijken naar directe en indirecte werkgelegenheid, uitgesplitst naar type export. Ook analyseren we hoeveel uren Nederlandse werkenden besteden aan export, en wat hen kenmerkt.

6.2Bijdrage van de export aan het bbp

De Nederlandse exportwaarde daalt

In 2023 exporteerde Nederland voor 945,2 miljard euro aan goederen en diensten. Dat is een daling van 1,4 procent ten opzichte van een jaar eerder, zie figuur 6.2.1.

De totale uitvoer van goederen bedroeg 676,9 miljard euro in 2023. Hierbij kunnen we een onderscheid maken tussen goederen van Nederlandse makelij en wederuitvoer. Bedrijven in Nederland exporteerden voor 324,5 miljard euro aan Nederlandse makelij. Dit zijn goederen die in Nederland geproduceerd zijn of in ons land een significante bewerking hebben ondergaan. Wederuitvoer betreft goederen die door bedrijven in Nederland zijn geïmporteerd, maar vrijwel onbewerkt weer zijn uitgevoerd. Tijdens hun verblijf in Nederland zijn deze goederen wel (tijdelijk) eigendom van een bedrijf in ons land. In 2023 had de wederuitvoer een waarde van 352,4 miljard euro. In vergelijking met 2022 daalde de waarde van de goederenexport met 4,0 procent. De waarde van de wederuitvoer daalde daarbij meer (4,9 procent) dan de exportwaarde van Nederlandse makelij (3,0 procent).

De exportwaarde van diensten nam in 2023 juist toe ten opzichte van een jaar eerder: met 5,9 procent tot een waarde van 268,3 miljard euro. Er is sprake van Nederlandse diensten­export wanneer iemand in Nederland betaald wordt voor geleverde diensten aan iemand die in het buitenland gevestigd is. Denk bijvoorbeeld aan een ingenieur in Nederland die advies geeft aan een bedrijf in China over bouwwerkzaamheden. We spreken dan over Nederlandse export van ingenieursdiensten naar China. Ook betalingen voor bijvoorbeeld intellectueel eigendom – ook wel royalty’s genoemd – en betalingen voor softwarelicenties vallen onder de dienstenhandel (CBS, 2017).

Toon tabel6.2.1 Bruto exportwaarde per exportcategorie (mld euro)Verberg tabel6.2.1 Bruto exportwaarde per exportcategorie (mld euro)

6.2.1 Bruto exportwaarde per exportcategorie (mld euro)

jaar	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Uitvoer van diensten
2023*	324,5	352,4	268,3
2022	334,6	370,6	253,3
2021	279,2	281,0	210,5

Goederenexport daalt door zowel volume- als prijsdalingen …

Een toename of afname van handelswaarden betekent niet automatisch dat er ook respectievelijk meer of minder verhandeld wordt. De handelswaarde is immers het resultaat van de hoeveelheid goederen en diensten die men exporteert en de prijs die men hiervoor ontvangt. Tabel 6.2.2 laat zien dat de afname van de totale Nederlandse exportwaarde in 2023 een direct gevolg is van zowel een volumeafname als prijsdalingen, van respectievelijk 0,5 en 0,9 procent. Maar er zijn duidelijke verschillen per exportstroom.

Ten opzichte van een jaar eerder was er in 2023 sprake van een prijsdaling bij de goederenexport, en dan met name bij goederen bestemd voor wederuitvoer. Het wederuitvoervolume groeide in 2023 minimaal, terwijl er minder goederen van Nederlandse makelij naar het buitenland geëxporteerd werden. Dit staat in schril contrast met 2022. Dat jaar kenmerkte zich door sterke waardestijgingen van de goederenexport veroorzaakt door sterke prijsstijgingen van zowel consumentengoederen (CBS, 2025b) als van industriële producten (CBS, 2025c).

… dienstenexport groeit met name door prijsstijgingen

De waardestijging van de Nederlandse dienstenexport kwam in 2023 grotendeels op conto van prijsstijgingen. In 2023 waren diensten gemiddeld 5,2 procent duurder dan een jaar eerder, terwijl het volume toenam met 0,6 procent. Dus zelfs na de sterke volume- en prijsstijgingen van een jaar eerder bleef de dienstenexport in 2023 op alle vlakken groeien, zij het niet in dezelfde mate.

	2022			2023*
	waarde­mutatie	volume­mutatie	prijs­mutatie	waarde­mutatie	volume­mutatie	prijs­mutatie
Type export	%
Uitvoer van goederen en diensten	24,4	4,4	19,1	–1,4	–0,5	–0,9
Goederenuitvoer	25,9	1,6	23,9	–4,0	–1,0	–3,1
Uitvoer van Nederlandse makelij	19,8	–1,9	22,1	–3,0	–2,2	–0,9
Wederuitvoer	31,9	5,1	25,5	–4,9	0,1	–5,0
Dienstenuitvoer	20,3	11,9	7,5	5,9	0,6	5,2

Prijsveranderingen kunnen veel oorzaken hebben: bijvoorbeeld toegenomen kosten van grondstoffen, arbeid en/of transport, wisselkoersschommelingen, veranderingen in internationale vraag en aanbod, en – recentelijk volop in de aandacht – invoerheffingen of exportrestricties. Deze prijsveranderingen kunnen ook weer gevolgen hebben voor de volumeontwikkeling. Bij stijgende prijzen kan de gevraagde hoeveelheid afnemen – zeker als er goede alternatieven zijn. Soms stijgt het volume ook tijdelijk, omdat buitenlandse afnemers voorraad aanleggen bij verwachte prijsstijgingen of onzekerheid, en andersom kunnen kopers juist aankopen uitstellen als ze verwachten dat de prijzen gaan dalen.

Nederland verdiende meer aan de export, ondanks dalende exportwaarde

In 2023 daalde dus de Nederlandse exportwaarde. Wat betekende dat voor onze exportverdiensten? Aan de 945,2 miljard euro aan goederen en diensten die Nederland in 2023 exporteerde, verdiende ons land 375,9 miljard euro. Dit noemen we ook de toegevoegde waarde die de export genereerde. Dat betekent dat bedrijven in Nederland aan iedere euro bruto export gemiddeld 40 cent verdienden. In 2022 was dat nog 37 cent, en verdiende ons land in totaal 355,0 miljard euro aan de export van goederen en diensten. Ten opzichte van een jaar eerder verdiende Nederland in 2023 dus 5,9 procent meer aan de export ondanks de afgenomen totale bruto exportwaarde.

Aan elke euro dienstenexport houden we steeds meer over

We verdienen niet aan iedere euro bruto export evenveel. Figuur 6.2.3 laat zien dat de dienstenexport in 2023 bijna 63 eurocent per euro opleverde en de export van Nederlandse producten 51 eurocent. Aan één euro export van Nederlandse makelij verdienden we in 2023 3,2 eurocent meer dan in 2022. Dat komt omdat de prijzen van ingevoerde grondstoffen en brandstoffen zijn gedaald, waardoor ook het importgehalte van de uitvoer is gedaald, zie ook hoofdstuk 7 van deze publicatie. Door de goedkopere invoer was er in 2023 minder invoerwaarde nodig om de uitvoer te verwezenlijken. De bijdrage van wederuitvoer is veel beperkter. Er is immers relatief veel import nodig om deze export te verwezenlijken, waardoor we ook aanzienlijk minder verdienden aan deze exportstroom. In 2023 was dat 12 eurocent voor elke euro wederuitvoer. Omdat wederuitvoer in termen van waarde wel de grootste exportstroom was, leverde dat nog steeds 42 miljard euro op voor bedrijven in Nederland.

De export van diensten leverde steeds meer op: van bijna 59 eurocent in 2021 tot bijna 63 eurocent in 2023. Aan de export van goederen hielden bedrijven in Nederland in 2023 – gemiddeld genomen – iets meer over dan een jaar eerder. Dat gold zowel voor de goederen van Nederlandse bodem als de goederen bestemd voor wederuitvoer.

Toon tabel6.2.3 Verdiensten per euro export, naar type export (cent per euro export)Verberg tabel6.2.3 Verdiensten per euro export, naar type export (cent per euro export)

6.2.3 Verdiensten per euro export, naar type export (cent per euro export)

type	2021	2022	2023*
Uitvoer van Nederlandse makelij	50,8	47,9	51,1
Wederuitvoer	13,3	10,9	11,9
Uitvoer van diensten	58,9	61,0	62,6

Exportkrimp drukt groei bbp

Het Nederlandse bbp is naast de verdiensten aan de export van goederen en diensten ook opgebouwd uit de verdiensten aan binnenlandse bestedingen. Binnenlandse bestedingen vertegenwoordigen de vraag naar goederen en diensten binnen Nederland en bestaan uit de consumptieve uitgaves van huishoudens en overheid, investeringen en voorraadmutaties.

Het aandeel van de totale exportverdiensten in het bbp was 35,7 procent in 2022 en 35,2 procent in 2023.

In 2022 profiteerde de economie van een sterke inhaalslag na de coronajaren. Die tijdelijke impuls was in 2023 uitgewerkt. In 2022 was de inflatie met gemiddeld 10 procent uitzonderlijk hoog, maar veel huishoudens en bedrijven konden die prijsstijging toen nog tijdelijk opvangen (Schovers, 2023). In 2023 werden de structurele gevolgen van de afgenomen koopkracht sterker gevoeld, ondanks dat de inflatie daalde naar 3,8 procent (CBS, 2025d). In 2023 groeide het bbp van Nederland weliswaar opnieuw, maar die groei bleef minimaal met 0,08 procent. Figuur 6.2.4 toont dat de binnenlandse bestedingen voor 0,42 procentpunt positief bijdroegen en de dienstenexport voor 0,07 procentpunt. Dit waren ook de motoren achter de groei van het Nederlandse bbp in 2022. De bijdrage van Nederlandse makelij in de uitvoer daalde, waarbij de lagere productie en afgenomen export van aardgas een grote rol speelde. Ook was er een afname van de groei in bedrijfstakken zoals de chemische industrie, landbouw en metaalindustrie (CBS, 2024). De wederuitvoer had geen bijdrage in de verandering van het bbp.

Toon tabel6.2.4 Bijdrage van de uitvoer aan de economische groei (%-punt bbp-groei)Verberg tabel6.2.4 Bijdrage van de uitvoer aan de economische groei (%-punt bbp-groei)

6.2.4 Bijdrage van de uitvoer aan de economische groei (%-punt bbp-groei)

Jaar	Binnenlandse bestedingen	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Dienstenuitvoer
2022	2,721	-0,156	-0,075	2,517
2023*	0,42	-0,415	-0,001	0,070

Ruim driekwart van de verdiensten van de industrie dankzij de export

Er bestaan grote verschillen in de mate waarin Nederlandse bedrijfstakken verdienen aan het binnenland of buitenland, zie tabel 6.2.5. De weergegeven exportverdiensten omvatten niet alleen de verdiensten aan de directe export, maar ook de verdiensten die een bedrijfstak op indirecte wijze genereert: als toeleverancier aan exporterende bedrijfstakken.

Niet geheel verrassend was de publieke sector het meest afhankelijk van binnenlandse bestedingen, in termen van verdiensten. Slechts 2,5 procent van hun verdiensten in 2023 kwam voort uit de export van goederen en diensten. Het openbaar bestuur, onderwijs en de gezondheidszorg verdiende tevens met 204,7 miljard euro verreweg het meest aan het binnenland. Ook voor de bouw en de cultuur- en recreatiesector waren de binnenlandse bestedingen een zeer belangrijke bron van verdiensten.

De Nederlandse industrie, de zakelijke dienstverlening, en handel verdienden in absolute termen het meest aan de export van goederen en diensten. Deze drie bedrijfstakken waren samen goed voor bijna twee derde van de Nederlandse exportverdiensten. De delfstoffen­winning, industrie, en landbouw, bosbouw en visserij waren het sterkst afhankelijk van het buitenland wat betreft hun verdiensten.

	Binnenlandse bestedingen	Export	Aandeel export in totale toegevoegde waarde
	mld euro		%
Openbaar bestuur, onderwijs, gezondheidszorg	204,7	5,3	2,5
Zakelijke dienstverlening	75,5	86,1	53,3
Financiële dienstverlening, verhuur en handel van onroerend goed	106,6	27,6	20,6
Handel	61,3	65,2	51,5
Industrie	29,2	88,3	75,2
Vervoer en opslag	14,5	30,3	67,7
Informatie en communicatie	22,7	24,3	51,8
Bouwnijverheid	44,6	4,6	9,4
Energievoorziening, waterbedrijven en afvalbeheer	15,3	9,7	38,8
Horeca	15,5	4,4	22,1
Cultuur, recreatie en overige diensten	20,9	3,3	13,6
Delfstoffenwinning	2,5	8,7	77,9
Landbouw, bosbouw en visserij	5,6	13,4	70,6

Vervoer en opslag, en delfstoffenwinning zien verdiensten aan export teruglopen

In figuur 6.2.6 focussen we ons op de bedrijfstakken die in 2023 minstens de helft van hun verdiensten uit de export haalden. We maken hierbij een onderscheid naar de verschillende exportstromen: goederen van Nederlandse makelij, goederen bestemd voor wederuitvoer en de dienstenexport. Daarnaast laten we de ontwikkeling van de exportverdiensten zien sinds 2021.

Vijf van de zeven bedrijfstakken die minstens de helft van hun verdiensten uit de export halen, zagen in 2023 de verdiensten stijgen ten opzichte van een jaar eerder. Alleen de vervoersector en de delfstoffenwinning rapporteerden minder exportverdiensten. De sterke groei van de exportverdiensten van de delfstoffenwinning in 2022 kwam voor een belangrijk deel door de gestegen prijzen van minerale brandstoffen (Prenen et al., 2024). Verder toont de figuur dat de industrie in grote mate aan de export van Nederlandse goederen verdiende, de handel voor een belangrijk gedeelte aan de wederuitvoer en de dienstverlenende bedrijfstakken – niet geheel verrassend – aan de export van diensten. Vervoer en opslag en de zakelijke dienstverlening houden meer over aan de wederuitvoer van goederen dan de industrie.

Toon tabel6.2.6 Bedrijfstakken met de meeste toegevoegde waarde door de export (mld euro)Verberg tabel6.2.6 Bedrijfstakken met de meeste toegevoegde waarde door de export (mld euro)

6.2.6 Bedrijfstakken met de meeste toegevoegde waarde door de export (mld euro)

Bedrijfstak	Jaar	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Uitvoer van diensten
Industrie	2023*, Industrie	74,6	1,5	12,2
Industrie	2022, Industrie	67,3	1,3	10,7
Industrie	2021, Industrie	64,8	1,3	8,1
Zakelijke dienstverlening	2023*, Zakelijke dienstverlening	18,5	5,4	62,2
Zakelijke dienstverlening	2022, Zakelijke dienstverlening	17,6	4,9	55,7
Zakelijke dienstverlening	2021, Zakelijke dienstverlening	16,2	4,7	46,9
Handel	2023*, Handel	27,8	25,1	12,3
Handel	2022, Handel	27,1	24,2	11,4
Handel	2021, Handel	25,9	23,4	11
Vervoer en opslag	2023*, Vervoer en opslag	6,0	3,7	20,7
Vervoer en opslag	2022, Vervoer en opslag	5,8	3,6	22,9
Vervoer en opslag	2021, Vervoer en opslag	5,1	3,1	17,1
Informatie en communicatie	2023*, Informatie en communicatie	3,3	1,2	19,8
Informatie en communicatie	2022, Informatie en communicatie	3,1	1,1	19,1
Informatie en communicatie	2021, Informatie en communicatie	3,0	1,1	15,1
Landbouw, bosbouw en visserij	2023*, Landbouw, bosbouw en visserij	12,6	0,3	0,6
Landbouw, bosbouw en visserij	2022, Landbouw, bosbouw en visserij	11,3	0,3	0,5
Landbouw, bosbouw en visserij	2021, Landbouw, bosbouw en visserij	11,1	0,2	0,3
Delfstoffen- winning	2023*, Delfstoffen- winning	7,2	0,2	1,3
Delfstoffen- winning	2022, Delfstoffen- winning	12,4	0,2	1,3
Delfstoffen- winning	2021, Delfstoffen- winning	4,6	0,1	0,7

De machine-industrie en voedings- en genotsmiddelen­industrie verdienen het meest aan de export van Nederlandse makelij

In figuur 6.2.7 zoomen we verder in op de verdiensten die de industrie genereerde door binnenlandse bestedingen en de export. Tabel 6.2.5 toonde eerder al aan dat in 2023 driekwart van de verdiensten van de industrie kwam door de directe en indirecte export van goederen en diensten. Dit belang blijkt ook uit figuur 6.2.7.

De machine-industrie en de voedings- en genotsmiddelenindustrie verdienden het meest aan de export, en dan met name aan export van goederen van Nederlandse makelij. In absolute termen verdienden deze industriële branches binnen de industrie ook het meest aan binnenlandse bestedingen. De twee kleinste industriële branches – in termen van toegevoegde waarde – zijn het meest afhankelijk van binnenlandse verdiensten.

De uitvoer van diensten speelde bij de meeste industriële branches een beperkte rol, behalve voor de farmaceutische industrie en de overige industrie en reparatie. Wederuitvoer van goederen vormde bij geen enkele Nederlandse industriële branche een belangrijk onderdeel van het verdienmodel.

Verdiensten van de chemische industrie fors gedaald

In 2022 stond de chemische industrie nog op de derde plaats in figuur 6.2.7, met een totale toegevoegde waarde van 15 miljard euro. Deze industrietak heeft traditioneel een hoog energieverbruik en kreeg te maken met fors stijgende invoerprijzen — zo namen de prijzen van ingevoerde goederen voor de chemische industrie met maar liefst 40 procent toe (zie hoofdstuk 7). Daarnaast werd deze branche geconfronteerd met teruglopende investeringen en concurrentie uit het buitenland (Schalkwijk, 2025). Dit alles resulteerde in een dalende productiecapaciteit (CBS, 2025e), wat leidde tot een afname van zowel het exportvolume als de bijbehorende opbrengsten in 2023.

Toon tabel6.2.7 Verdiensten per industriële branche, 2023* (mld euro)Verberg tabel6.2.7 Verdiensten per industriële branche, 2023* (mld euro)

6.2.7 Verdiensten per industriële branche, 2023* (mld euro)

A66_2digit	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Uitvoer van diensten	Binnenlandse bestedingen
Machine-industrie	17,4	0,2	1,5	5,0
Voedings-, genotmiddelenindustrie	14,6	0,2	1,0	7,3
Metaalproductenindustrie	4,5	0,2	1,2	4,1
Farmaceutische industrie	5,4	0,1	2,8	0,5
Elektrotechnische industrie	5,5	0,1	0,5	1,5
Chemische industrie	6,1	0,1	0,5	0,6
Overige industrie en reparatie	2,6	0,2	2,8	1,6
Hout-, papier-, grafische industrie	2,5	0,1	0,7	2,1
Auto- en aanhangwagenindustrie	3,2	0,0	0,1	0,7
Elektrische apparatenindustrie	3,0	0,1	0,3	0,5
Rubber- en kunststofproductindustrie	2,4	0,0	0,2	1,1
Bouwmaterialenindustrie	0,9	0,0	0,1	1,7
Aardolie-industrie	1,9	0,0	0,1	0,2
Basismetaalindustrie	1,7	0,0	0,1	0,3
Meubelindustrie	0,6	0,0	0,0	1,3
Overige transportmiddelenindustrie	1,4	0,0	0,2	0,3
Textiel-, kleding-, lederindustrie	0,9	0,0	0,1	0,4

Eerdere prijsstijgingen deels gecorrigeerd in 2023, maar niet bij alle bedrijfstakken

Eerder – in tabel 6.2.2 – hebben we gezien dat de afname van de totale Nederlandse exportwaarde in 2023 een direct gevolg is van zowel een volumeafname als prijsdalingen, van respectievelijk 0,5 procent en 0,9 procent. Er was daarbij een duidelijk verschil tussen de goederen- en dienstenexport. Bij goederen nam het volume van de export af met 1 procent, en de prijzen daalden gemiddeld met ruim 3 procent. Het volume van de dienstenexport nam juist toe met 0,6 procent, terwijl de prijzen in totaal met 5,2 procent stegen.

Met dit in het achterhoofd, hoe kunnen we de exportverdiensten van de verschillende bedrijfstakken in Nederland dan interpreteren? In tabel 6.2.8 staan de waarde-, volume- en prijsmutaties van de export in 2022 en 2023 weergegeven ten opzichte van een jaar eerder. Het gaat hierbij enkel om de export van goederen die in Nederland gemaakt zijn, waardoor de focus automatisch weer gaat naar de Nederlandse industrie.

Het jaar 2022 kenmerkte zich door sterke prijsstijgingen (CBS, 2025d). Deze uitzonderlijke prijsstijgingen waren het gevolg van een zeldzame combinatie van mondiale economische en geopolitieke factoren, waarbij de energiecrisis, de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, en de aanhoudende verstoringen in wereldwijde toeleveringsketens de belangrijkste waren. Dit leidde tot hogere kosten in vrijwel alle bedrijfstakken, die grotendeels werden doorberekend in de exportprijzen. In 2023 vond hierop deels een correctie plaats, en dan met name bij de bedrijfstakken met de hoogste prijsstijgingen een jaar eerder. Denk bijvoorbeeld aan de delfstoffenwinning en de aardolie-industrie. Maar ook de voedings- en genotmiddelenindustrie, hout-, papier en grafische industrie, chemische industrie, commerciële dienstverlening, en overige industrie en reparatie kenden in 2022 prijsstijgingen van meer dan 20 procent en vervolgens prijsdalingen in 2023 – alhoewel van een andere ordegrootte. Bij andere bedrijfstakken bleef de prijs toenemen, zoals het geval was bij de landbouw, textiel-, kleding- en lederindustrie en elektrische apparatenindustrie.

Daar waar prijsontwikkelingen vaak beïnvloed worden door inflatie en grondstofprijzen, geven volumeontwikkelingen een beter beeld van de echte economische activiteiten en hoe de handel zich daadwerkelijk heeft ontwikkeld in de verschillende bedrijfstakken. De Nederlandse bosbouw en visserij, delfstoffenwinning, hout-, papier en grafische industrie, chemische industrie, bouwmaterialenindustrie, meubelindustrie en de restcategorie ‘overig’ – met daarin niet-commerciële en persoonlijke dienstverlening, inclusief instellingen buiten het marktmechanisme – kenden in 2023 allemaal een volumeafname van hun export van minstens 10 procent ten opzichte van een jaar eerder. De delfstoffenwinning spande hierbij de kroon met een afname van het exportvolume van 31,7 procent. Dat kwam mede doordat de totale gasproductie van Nederland in 2023 afnam met een derde ten opzichte van een jaar eerder: voor een belangrijk deel vanwege het terugbrengen van de productie uit het gasveld van Groningen (Ministerie van Klimaat en Groene Groei, 2024). Hierdoor daalt ook de export van het Groningse laagcalorisch gas naar onze buurlanden tot nagenoeg nul aan het einde van dit decennium (Gasunie, 2024). De Nederlandse machine-industrie en auto- en aanhangwagenindustrie, daarentegen, zagen hun exportvolume in 2023 toenemen met respectievelijk 16,0 en 10,5 procent.

	2022			2023*
	waarde­mutatie	volume­mutatie	prijs­mutatie	waarde­mutatie	volume­mutatie	prijs­mutatie
Bedrijfstak	%
Landbouw	–1,6	–8,7	7,7	8,1	–1,4	9,6
Bosbouw en visserij	–16,9	–28,7	16,5	–20,8	–11,8	–10,2
Delfstoffen­winning	134,9	–24,9	212,8	–46,6	–31,7	–21,8
Voedings-, genotmiddelen­industrie	23,9	0,2	23,7	–0,1	–5,6	5,8
Textiel-, kleding-, lederindustrie	–12,3	–18,4	7,4	3,8	–4,4	8,7
Hout-, papier-, grafische industrie	10,8	–10,6	23,8	–15,7	–12,8	–3,3
Aardolie-industrie	66,1	–1,9	69,2	–8,6	8,1	–15,4
Chemische industrie	20,1	–4,8	26,2	–20,1	–13	–8,1
Farmaceutische industrie	8,3	4,8	3,3	–2,7	–6,5	4,0
Rubber- en kunststof­product­industrie	5,6	–9,6	16,8	–8,4	–8,1	–0,3
Bouwmaterialen­industrie	13,3	3,9	9,0	–5,6	–12,6	8,1
Basismetaal­industrie	19,1	–3,9	24,0	–15,9	–7,6	–8,9
Metaal­producten­industrie	10,1	–4,4	15,2	0,8	2,0	–1,2
Elektrotechnische industrie	7,3	–2,0	9,6	–3,2	–6,5	3,6
Elektrische apparaten­industrie	7,2	0,4	6,7	8,6	1,9	6,6
Machine-industrie	8,8	5,3	3,3	21,0	16,0	4,3
Auto- en aanhang­wagen­industrie	14,6	8,3	5,8	15,2	10,5	4,2
Overige transport­middelen­industrie	3,1	–0,5	3,6	10,3	5,4	4,6
Meubel­industrie	8,0	–2,7	11,0	–11,0	–12,4	1,6
Overige industrie en reparatie	1,4	0,8	0,5	15,5	11,2	3,9
Commerciële dienst­verlening	24,6	–4,0	29,9	–0,5	3,1	–3,5
Openbaar bestuur, onderwijs, gezondheids­zorg	20,7	–2,0	23,3	–5,9	0,3	–6,2
Overig	47,8	42,4	3,8	–19,9	–16,9	–3,5

Export van gespecialiseerde machines levert Nederland het meeste op

Figuur 6.2.9 laat de belangrijkste vijftien goederensoorten zien in 2023, wat betreft exportverdiensten van producten van Nederlandse makelij. De figuur toont tevens de totale exportwaarde, waardoor inzichtelijk wordt hoeveel toegevoegde waarde een product genereert ten opzichte van de totale exportwaarde.

Van alle goederen van Nederlandse makelij leverde de export van gespecialiseerde machines het meest op in 2023. Deze categorie omvat onder meer apparatuur voor de halfgeleider­industrie, landbouwmachines, medische apparaten en installaties voor de voedings­middelen­industrie. Ten opzichte van een jaar eerder groeiden de verdiensten aan de gespecialiseerde machines afkomstig uit Nederland met 22 procent in 2023. Deze verdiensten maakten 65 procent uit van de bruto exportwaarde. Aardgas, ruwe dierlijke en plantaardige producten, en groenten en fruit leverden relatief de meeste verdiensten op per bruto exportwaarde. Aardgas is zeer lucratief omdat het rechtstreeks uit de Nederlandse bodem komt, waardoor voor deze export weinig import nodig is.

Ruwe aardolie en aardolieproducten zijn qua waarde het belangrijkste exportproduct van Nederlandse makelij. Deze producten leveren echter relatief weinig verdiensten op. Dat komt omdat er veel import nodig is voor deze export. Nederland produceert immers nauwelijks aardolie en moet deze vrijwel volledig importeren. De aardolie wordt vervolgens in ons land verwerkt in raffinaderijen tot bijvoorbeeld brandstoffen en grondstoffen voor de chemische industrie. Ook voor kunststof is relatief veel import nodig.

Toon tabel6.2.9 Toegevoegde waarde in de exportwaarde van Nederlandse makelij voor de top 15 goederen (mld euro)Verberg tabel6.2.9 Toegevoegde waarde in de exportwaarde van Nederlandse makelij voor de top 15 goederen (mld euro)

6.2.9 Toegevoegde waarde in de exportwaarde van Nederlandse makelij voor de top 15 goederen (mld euro)

SITC2	Jaar	Toegevoegde waarde	Bruto exportwaarde
Gespecialiseerde machines	2023*, Gespecialiseerde machines	19,4	10,6
Gespecialiseerde machines	2022, Gespecialiseerde machines	15,9	9,5
Gespecialiseerde machines	2021, Gespecialiseerde machines	14,8	7,7
Groenten en fruit	2023*, Groenten en fruit	7,9	3,7
Groenten en fruit	2022, Groenten en fruit	6,3	3,6
Groenten en fruit	2021, Groenten en fruit	6,1	2,8
Voertuigen voor wegvervoer	2023*, Voertuigen voor wegvervoer	7,5	6,4
Voertuigen voor wegvervoer	2022, Voertuigen voor wegvervoer	6,7	6,1
Voertuigen voor wegvervoer	2021, Voertuigen voor wegvervoer	6,1	5,2
Ruwe dierlijke en plantaardige producten	2023*, Ruwe dierlijke en plantaardige producten	7,1	2,8
Ruwe dierlijke en plantaardige producten	2022, Ruwe dierlijke en plantaardige producten	6,8	3,1
Ruwe dierlijke en plantaardige producten	2021, Ruwe dierlijke en plantaardige producten	8,1	2,8
Diverse machines	2023*, Diverse machines	6,8	3,4
Diverse machines	2022, Diverse machines	5,4	2,9
Diverse machines	2021, Diverse machines	5,4	2,7
Ruwe aardolie en aardolieproducten	2023*, Ruwe aardolie en aardolieproducten	6,3	33,8
Ruwe aardolie en aardolieproducten	2022, Ruwe aardolie en aardolieproducten	7,5	37
Ruwe aardolie en aardolieproducten	2021, Ruwe aardolie en aardolieproducten	4,4	22,2
Zuivelproducten en eieren	2023*, Zuivelproducten en eieren	6,0	3,6
Zuivelproducten en eieren	2022, Zuivelproducten en eieren	5,6	4,1
Zuivelproducten en eieren	2021, Zuivelproducten en eieren	4,1	2,9
Vlees en vleesproducten	2023*, Vlees en vleesproducten	5,1	3,7
Vlees en vleesproducten	2022, Vlees en vleesproducten	4,7	4,0
Vlees en vleesproducten	2021, Vlees en vleesproducten	4,2	3,4
Elektrische apparaten	2023*, Elektrische apparaten	4,6	3,7
Elektrische apparaten	2022, Elektrische apparaten	4	3,6
Elektrische apparaten	2021, Elektrische apparaten	3,3	3,2
Aardgas	2023*, Aardgas	4,2	0,6
Aardgas	2022, Aardgas	8,1	0,8
Aardgas	2021, Aardgas	3,2	0,7
Medicinale en farmaceutische producten	2023*, Medicinale en farmaceutische producten	4,1	2,1
Medicinale en farmaceutische producten	2022, Medicinale en farmaceutische producten	3,4	1,9
Medicinale en farmaceutische producten	2021, Medicinale en farmaceutische producten	3,1	1,7
Diverse fabricaten	2023*, Diverse fabricaten	3,9	2,2
Diverse fabricaten	2022, Diverse fabricaten	3,4	2,3
Diverse fabricaten	2021, Diverse fabricaten	3,7	2,2
Metaalwaren	2023*, Metaalwaren	3,8	2,2
Metaalwaren	2022, Metaalwaren	3,5	2,3
Metaalwaren	2021, Metaalwaren	3,3	2
Kunststof in primaire vormen	2023*, Kunststof in primaire vormen	3,1	4,8
Kunststof in primaire vormen	2022, Kunststof in primaire vormen	3,8	6,6
Kunststof in primaire vormen	2021, Kunststof in primaire vormen	3,9	4,9
Andere chemische producten	2023*, Andere chemische producten	2,8	2,6
Andere chemische producten	2022, Andere chemische producten	2,9	3,1
Andere chemische producten	2021, Andere chemische producten	2,7	2,7

Nederlandse export blijft het meest verdienen aan Duitsland, het VK en de VS

Eerder hebben we gezien dat de Nederlandse exportverdiensten in 2023 zijn toegenomen met 5,9 procent tot 376 miljard euro. Maar aan welke landen verdienden bedrijven in Nederland het meest? Figuur 6.2.10 laat de bestemmingen zien waarvan de verdiensten aan de export het grootst waren in 2023.

Al jaren is Duitsland het land waar Nederland de meeste exportverdiensten aan overhoudt. In 2023 was dat 57,3 miljard euro. Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten maken de top 3 compleet. De Nederlandse verdiensten groeiden in 2023 bij vrijwel alle belangrijke exportbestemmingen ten opzichte van 2022. Van de tien belangrijkste landen – in termen van exportverdiensten – daalden alleen de verdiensten naar Zwitserland, als gevolg van een daling van de verdiensten aan de dienstenexport, vooral in de industriële diensten en de zeevaart. In totaal waren de EU-landen verantwoordelijk voor 57 procent van de Nederlandse exportverdiensten, wat overeenkomt met 214 miljard euro.

Naar Duitsland stegen de Nederlandse exportverdiensten in 2023 met 1,6 procent ten opzichte van een jaar eerder. De gedaalde verdiensten aan goederen van Nederlandse makelij – vooral aardgas – werden ruimschoots gecompenseerd door de gestegen verdiensten aan de dienstenuitvoer naar onze oosterburen – vooral reisverkeer en technische of aan de handel verbonden diensten. Van de getoonde landen groeiden de export­verdiensten naar China het hardst. Hoewel het in absolute termen om minder hoge bedragen ging, groeiden de Nederlandse exportverdiensten naar China met maar liefst 38,3 procent ten opzichte van 2022. Tegen de algehele trend in, kwam dit hoofdzakelijk door hogere exportverdiensten aan producten van Nederlandse bodem. Het betrof hier vooral de export van gespecialiseerde machines. Net voordat de exportrestricties op chipmachines ingingen, exporteerde Nederland eind 2023 voor een groot bedrag aan chipmachines naar China (Bloomberg, 2024). Met een groei van meer dan 10 procent vielen ook de export­verdiensten naar het Verenigd Koninkrijk en Spanje op.

Toon tabel6.2.10 Top 10 bestemmingen op basis van exportverdiensten (mld euro)Verberg tabel6.2.10 Top 10 bestemmingen op basis van exportverdiensten (mld euro)

6.2.10 Top 10 bestemmingen op basis van exportverdiensten (mld euro)

land	Jaar	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Uitvoer van diensten
Duitsland	2023*, Duitsland	25,2	7,3	24,8
Duitsland	2022, Duitsland	26,8	7,3	22,3
Duitsland	2021, Duitsland	22,1	6,9	17,7
VK	2023*, VK	10,5	2,8	18,3
VK	2022, VK	9,8	2,2	16,5
VK	2021, VK	9,1	2,3	15,6
VS	2023*, VS	9,3	2,7	16,7
VS	2022, VS	8,4	2,4	16,0
VS	2021, VS	7,1	2,3	15,3
België	2023*, België	12,5	2,8	10,4
België	2022, België	13,0	2,8	9,6
België	2021, België	11,6	2,7	7,9
Frankrijk	2023*, Frankrijk	8,8	3,2	10,7
Frankrijk	2022, Frankrijk	8,9	3,1	9,4
Frankrijk	2021, Frankrijk	7,7	2,9	6,7
Zwitserland	2023*, Zwitserland	1,9	0,7	9,6
Zwitserland	2022, Zwitserland	1,7	0,7	10,1
Zwitserland	2021, Zwitserland	1,6	0,7	6,9
Ierland	2023*, Ierland	1,7	0,6	9,4
Ierland	2022, Ierland	1,0	0,6	9,8
Ierland	2021, Ierland	0,9	0,5	7,8
China	2023*, China	7,5	1,7	2,0
China	2022, China	4,8	1,3	2,0
China	2021, China	4,7	1,7	2,0
Italië	2023*, Italië	4,2	1,8	4,7
Italië	2022, Italië	4,3	1,7	4,1
Italië	2021, Italië	4,1	1,7	3,1
Spanje	2023*, Spanje	3,4	1,7	4,3
Spanje	2022, Spanje	3,1	1,6	3,7
Spanje	2021, Spanje	2,9	1,4	3,0

6.3Werkgelegenheid die samenhangt met de export

Toon Tabel6.3.1 Werkgelegenheid (vte) dankzij export (2023*) Verberg tabel6.3.1 Werkgelegenheid (vte) dankzij export (2023*)

6.3.1 Werkgelegenheid (vte) dankzij export (2023*)

	Goederen NL makelij	Wederuitvoer	Diensten	Totaal
Directe voltijdbanen	451 dzd	60 dzd	721 dzd	1,2 mln
Indirecte voltijdbanen	628 dzd	230 dzd	523 dzd	1,4 mln

Export creëert ook werkgelegenheid, direct én indirect

Export is van groot belang voor de Nederlandse economie. Het zorgt niet alleen voor toegevoegde waarde, het creëert ook veel banen. Achter elk Nederlands exportproduct schuilt namelijk een netwerk van werk. Niet alleen in de fabriek of op het kantoor dat direct zaken doet met het buitenland, maar ook bij toeleveranciers, transporteurs en dienstverleners. Een scheepslading machines naar Canada? Dat betekent ook werk voor de boekhouder, de chauffeur, de producent van smeermiddelen en de ontwikkelaar van technische onderdelen. Zo zorgt export ook indirect bij niet-exporterende bedrijven voor werkgelegenheid.

Directe en indirecte werkgelegenheid wordt gemeten aan de hand van het bedrijf waarvoor iemand werkt, en of dat bedrijf wel of niet exporteert. Een boekhouder werkzaam voor een exporterend bedrijf wordt dus meegerekend bij de directe werkgelegenheid, terwijl de boekhouder bij een ondersteunend – maar niet exporterend – bedrijf bij de indirecte werkgelegenheid gerekend wordt.

Figuur 6.3.1 laat zien dat de werkgelegenheid dankzij de export van goederen en diensten uit ruim 2,6 miljoen voltijdbanen (vte) bestond in 2023, waarvan ruim 1,2 miljoen directe banen en bijna 1,4 miljoen indirecte. Dat komt neer op 31,4 procent van de totale Nederlandse werkgelegenheid. Daarmee was het belang van de buitenlandse afzetmarkt in 2023 even groot als in 2022. Het grootste deel van de exportbanen was dus niet bij het bedrijf dat de grens over gaat, maar bij de ondersteunende keten eromheen.

Zakelijke dienstverlening creëert relatief veel werkgelegenheid dankzij export

De werkgelegenheid die de export van goederen en diensten oplevert, is sterk verbonden met de toegevoegde waarde die deze export oplevert. In figuur 6.3.2 staan weer de bedrijfstakken die in 2023 minstens de helft van hun toegevoegde waarde verdienden met export.

Het aandeel dat de Nederlandse industrie in 2023 innam in de totale toegevoegde waarde dankzij export is aanzienlijk groter dan de werkgelegenheid die het oplevert. Datzelfde geldt voor een andere kapitaalintensieve bedrijfstak: de delfstoffenwinning. Deze bedrijfstak creëerde relatief weinig werkgelegenheid dankzij de export, terwijl het in dat jaar toch verantwoordelijk was voor 2,3 procent van de totale exportverdiensten.

Het produceren van diensten is doorgaans arbeidsintensiever. Dat zien we ook terug bij de zakelijke diensterverlening. Deze bedrijfstak verdiende bijna net zoveel aan de export als de industrie, maar creëerde tegelijkertijd aanzienlijk meer werkgelegenheid: 29,1 procent van de totale werkgelegenheid door export. De agrarische sector leverde verhoudingsgewijs meer werkgelegenheid op dankzij de export, afgezet tegen de totale verdiensten. Bij de andere bedrijfstakken zijn de aandelen vergelijkbaar.

Toon tabel6.3.2 Aandeel in totale toegevoegde waarde en werkgelegenheid dankzij export (%)Verberg tabel6.3.2 Aandeel in totale toegevoegde waarde en werkgelegenheid dankzij export (%)

6.3.2 Aandeel in totale toegevoegde waarde en werkgelegenheid dankzij export (%)

NLHL_H6	Jaar	Totale toegevoegde waarde dankzij export	Totale werkgelegenheid dankzij export
Industrie	2023*, Industrie	23,8	19,5
Industrie	2022, Industrie	22,6	19
Industrie	2021, Industrie	24,7	19,8
Zakelijke dienstverlening	2023*, Zakelijke dienstverlening	23,2	29,1
Zakelijke dienstverlening	2022, Zakelijke dienstverlening	22,3	29,6
Zakelijke dienstverlening	2021, Zakelijke dienstverlening	22,6	29
Handel	2023*, Handel	17,6	17,3
Handel	2022, Handel	17,9	17,4
Handel	2021, Handel	20,1	17,8
Vervoer en opslag	2023*, Vervoer en opslag	8,2	9,1
Vervoer en opslag	2022, Vervoer en opslag	9,2	9,3
Vervoer en opslag	2021, Vervoer en opslag	8,4	9,4
Informatie en communicatie	2023*, Informatie en communicatie	6,6	7,2
Informatie en communicatie	2022, Informatie en communicatie	6,7	7,2
Informatie en communicatie	2021, Informatie en communicatie	6,4	6,7
Landbouw, bosbouw en visserij	2023*, Landbouw, bosbouw en visserij	3,6	4,9
Landbouw, bosbouw en visserij	2022, Landbouw, bosbouw en visserij	3,5	5
Landbouw, bosbouw en visserij	2021, Landbouw, bosbouw en visserij	3,9	5,6
Delfstoffen- winning	2023*, Delfstoffen- winning	2,3	0,2
Delfstoffen- winning	2022, Delfstoffen- winning	4	0,2
Delfstoffen- winning	2021, Delfstoffen- winning	1,8	0,2

Vooral indirecte banen dankzij export bij de zakelijke dienstverlening

Figuur 6.3.3 toont de werkgelegenheid van diezelfde bedrijfstakken naar exportstroom en type, direct of indirect. Omdat de export nauwelijks bijdraagt aan de werkgelegenheid in de delfstoffenwinning, is deze categorie weggelaten.

Bij de zakelijke dienstverlening zien we dat vooral de dienstenexport veel banen oplevert die indirect verbonden zijn aan de export – van boekhouding en marketing tot juridisch advies. In 2023 betrof dit 486 duizend banen, van de in totaal 759 duizend banen die bij de zakelijke dienstverlening verbonden zijn aan de export.

In de industrie was het beeld omgekeerd: daar waren juist veel banen direct verbonden aan de export, meestal bij de export van goederen van Nederlandse makelij. De handel had weer een ander profiel: export zorgde hier vooral voor werk bij bedrijven die niet zelf produceren – zoals transportbedrijven of groothandelaren – waar ook wederuitvoer belangrijk is.

Toon tabel6.3.3 Werkgelegenheid dankzij export naar bedrijfstak, 2023* (1 000 vte)Verberg tabel6.3.3 Werkgelegenheid dankzij export naar bedrijfstak, 2023* (1 000 vte)

6.3.3 Werkgelegenheid dankzij export naar bedrijfstak, 2023* (1 000 vte)

categorie	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Uitvoer van diensten	Directe werkgelegenheid	Indirecte werkgelegenheid
Zakelijke dienstverlening	.	.	.	.	.
Uitvoer	206,7	49,8	502,8	.	.
Werkgelegenheid	.	.	.	273	486,3
Industrie	.	.	.	.	.
Uitvoer	425,7	10,3	73,6	.	.
Werkgelegenheid	.	.	.	380,1	129,5
Handel	.	.	.	.	.
Uitvoer	171,4	168,2	111,5	.	.
Werkgelegenheid	.	.	.	141,4	309,7
Vervoer en opslag	.	.	.	.	.
Uitvoer	53,8	33,4	151,8	.	.
Werkgelegenheid	.	.	.	111,8	127,2
Informatie en communicatie	.	.	.	.	.
Uitvoer	27	10	150,3	.	.
Werkgelegenheid	.	.	.	99,7	87,5
Landbouw, bosbouw en visserij	.	.	.	.	.
Uitvoer	119	2,8	5,1	.	.
Werkgelegenheid	.	.	.	68,5	58,4

Export naar Duitsland zorgt voor meeste banen

Eerder – in figuur 6.2.10 – hebben we gezien hoeveel bedrijven in Nederland verdienden aan de export van goederen en diensten naar verschillende bestemmingen in 2023. Hoe zit dat met de werkgelegenheid?

Figuur 6.3.4 laat zien dat dezelfde tien landen prijken op de lijst met landen waar de meeste werkgelegenheid wordt gecreëerd dankzij de export. Logischerwijs is de werkgelegenheid sterk verbonden aan de landen waar we het meest aan verdienen – ook naar exportstroom. De top 10 is dan ook exact hetzelfde. Alleen Italië en China wisselen van plek. Aan de export naar Duitsland hield Nederland de meeste werkgelegenheid over: namelijk ruim 407 duizend vte. Dat zijn er 5 300 meer dan in 2022: een stijging van 1,4 procent. Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten maakten de top 3 compleet. Terwijl de exportverdiensten naar de VS stegen in 2023, daalde de exportgerelateerde werkgelegen­heid. Deze daling deed zich voornamelijk voor bij de financiële dienstverlening (Konietzny et al., 2025).

Toon tabel6.3.4 Top 10 landen met werkgelegenheid dankzij de export (1000 vte)Verberg tabel6.3.4 Top 10 landen met werkgelegenheid dankzij de export (1000 vte)

6.3.4 Top 10 landen met werkgelegenheid dankzij de export (1000 vte)

land	Jaar	Uitvoer van Nederlandse makelij	Wederuitvoer	Uitvoer van diensten
Duitsland	2023*, Duitsland	162,0	50,3	194,9
Duitsland	2022, Duitsland	165,8	51,3	184,8
Duitsland	2021, Duitsland	171,3	51,1	159
VK	2023*, VK	73,7	19,3	139,6
VK	2022, VK	71,9	15,5	134,0
VK	2021, VK	73,9	17,3	138,3
VS	2023*, VS	59,6	18,9	117,3
VS	2022, VS	56,9	17,1	121,3
VS	2021, VS	52,4	17,2	136,3
België	2023*, België	84,2	19,7	81,1
België	2022, België	84,6	20,1	78,8
België	2021, België	86,3	20,4	69,7
Frankrijk	2023*, Frankrijk	59,3	22,3	75,1
Frankrijk	2022, Frankrijk	59,5	21,9	71,9
Frankrijk	2021, Frankrijk	61,0	21,9	57,5
Zwitserland	2023*, Zwitserland	13,5	4,8	72,0
Zwitserland	2022, Zwitserland	12,6	5,2	76,3
Zwitserland	2021, Zwitserland	12,6	5,2	57,5
Ierland	2023*, Ierland	11,2	3,9	72,9
Ierland	2022, Ierland	7,7	4,1	79,8
Ierland	2021, Ierland	7,6	3,5	69,2
Italië	2023*, Italië	28,4	12,4	32,4
Italië	2022, Italië	28,3	12,4	29,8
Italië	2021, Italië	30,7	12,4	26,2
China	2023*, China	46,4	11,6	14,9
China	2022, China	34,1	9,4	16,0
China	2021, China	35,6	12,2	16,3
Spanje	2023*, Spanje	24,1	11,7	28,9
Spanje	2022, Spanje	22,7	11,4	26,0
Spanje	2021, Spanje	23,1	10,3	22,9

Meeste exportgerelateerde uren in bedrijfseconomische en administratieve beroepen en technische beroepen

Door exportgegevens per bedrijfstak te koppelen aan persoonskenmerken van werknemers binnen die bedrijfstakken, kunnen we de werkgelegenheid die aan export te danken is in kaart brengen per beroep, geslacht, type contract en opleidingsniveau. Hoewel deze persoonsgegevens gebaseerd zijn op gewerkte uren per week in plaats van vte, blijft de interpretatie hetzelfde.

In lijn met 2022, werd in 2023 30 procent van alle gepresteerde uren ingezet voor de export. Figuur 6.3.5 toont hoe deze uren zijn verdeeld over de verschillende beroepsklassen. In Nederland werken de meeste mensen in bedrijfseconomische en administratieve beroepen. Denk hierbij aan accountants, financiële specialisten, secretaresses en transportplanners. Daarna volgen de technische beroepen waaronder ingenieurs, bouwarbeiders, machinemonteurs en assemblagemedewerkers, maar ook bakkers en slagers (ROA & CBS, 2014). In deze beroepsklassen wordt bovendien een relatief groot aantal uren ingezet voor activiteiten die de export ondersteunen. Logischerwijs is er amper exportgerelateerde arbeid bij de beroepen die vooral op de binnenlandse markt zijn gericht, zoals zorgmedewerkers en leerkrachten. In de landbouw, een bedrijfstak die veel export heeft, wordt meer dan de helft van de uren gewerkt voor de export.

Toon tabel6.3.5 Uren besteed door de Nederlandse beroepsbevolking voor binnen- en buitenland, per beroep, 2023* (mln uren)Verberg tabel6.3.5 Uren besteed door de Nederlandse beroepsbevolking voor binnen- en buitenland, per beroep, 2023* (mln uren)

6.3.5 Uren besteed door de Nederlandse beroepsbevolking voor binnen- en buitenland, per beroep, 2023* (mln uren)

beroep	t.b.v. binnenlandse bestedingen	t.b.v. uitvoer
Bedrijfseconomische en administratieve beroepen	37,1	20,7
Technische beroepen	31,0	17,9
Zorg en welzijn beroepen	37,3	2,4
Commerciële beroepen	20,34	11,74
Managers	13,5	8,5
Pedagogische beroepen	18,7	1,2
ICT- beroepen	10,7	7,9
Dienstverlenende beroepen	14,6	3,8
Transport en logistiek beroepen	9,2	8,4
Openbaar bestuur, veiligheid en juridische beroepen	9,6	1,8
Creatieve en taalkundige beroepen	4,6	3,2
Agrarische beroepen	2,9	3,2
Overig	0,7	0,6

Vooral mannen met een vast contract werken voor de export

Figuur 6.3.6 laat zien dat mannen structureel een groter aandeel van hun gewerkte uren inzetten voor export dan vrouwen, ongeacht het type dienstverband. Dit verschil is het grootst bij mensen met een vast contract. Bij mannen met een contract voor onbepaalde tijd gaat 37 procent van hun gewerkte uren naar het realiseren van export, tegenover slechts 20 procent bij vrouwen met een vergelijkbaar contract.

Deze verschillen kunnen deels worden verklaard door de bedrijfstakken en beroepen waarin mannen en vrouwen werkzaam zijn. Mannen zijn vaker vertegenwoordigd in technische en industriële beroepen, waar productie en dienstverlening vaak exportgericht zijn. Vrouwen zijn daarentegen meer actief in de zorg, het onderwijs en in administratieve beroepen, die hoofdzakelijk op de binnenlandse markt gericht zijn. Ook bij zelfstandigen zien we deze trend terug: mannelijke zelfstandigen besteden relatief meer uren aan export (37 procent) dan vrouwelijke zelfstandigen (27 procent).

Toon tabel6.3.6 Type werkverband dat samenhangt met de export, naar geslacht, 2023* (mln uren)Verberg tabel6.3.6 Type werkverband dat samenhangt met de export, naar geslacht, 2023* (mln uren)

6.3.6 Type werkverband dat samenhangt met de export, naar geslacht, 2023* (mln uren)

dienstverb	t.b.v. binnenlandse bestedingen	t.b.v. uitvoer
Vrouwen	.	.
Contract voor bepaalde tijd	24,4	6,5
Contract voor onbepaalde tijd	60,6	14,7
Zelfstandige	12,1	4,6
Mannen	.	.
Contract voor bepaalde tijd	22,8	11,8
Contract voor onbepaalde tijd	65,2	38,4
Zelfstandige	25,4	15,1

Relatief hoogste aandeel exportarbeid bij lager opgeleiden

Hoewel hoger opgeleiden meer uren voor de export maken in absolute zin, besteden lager opgeleiden relatief een groter deel van hun werktijd aan export. Het beeld in figuur 6.3.7 is hetzelfde gebleven als in 2022. Bij lager opgeleide mannen is circa 38 procent van de gewerkte uren bestemd voor export, terwijl dit bij hoger opgeleide mannen daalt naar 35 procent. Ook bij vrouwen geldt deze trend: lager opgeleide vrouwen besteden ruim 25 procent van hun uren aan exportgerelateerde activiteiten, tegen ongeveer 21 procent bij hoger opgeleide vrouwen.

Toon tabel6.3.7 Opleidingsniveau van de Nederlandse beroepsbevolking dat samenhangt met de export, naar geslacht, 2023* (mln uren)Verberg tabel6.3.7 Opleidingsniveau van de Nederlandse beroepsbevolking dat samenhangt met de export, naar geslacht, 2023* (mln uren)

6.3.7 Opleidingsniveau van de Nederlandse beroepsbevolking dat samenhangt met de export, naar geslacht, 2023* (mln uren)

Opleiding	t.b.v. binnenlandse bestedingen	t.b.v. uitvoer
Vrouwen	.	.
Lager opgeleid	12,5	4,2
Middelbaar opgeleid	35,6	8,7
Hoger opgeleid	48,9	12,9
Mannen	.	.
Lager opgeleid	21,6	13,4
Middelbaar opgeleid	44,4	26,0
Hoger opgeleid	47,3	26,0

6.4Literatuur

Open literatuurlijst