Middelengebruik en psychische gezondheid bij jongeren
Onder jongvolwassen mannen en vrouwen (18 tot 25 jaar) is het percentage rokers tussen 2014 en 2022 afgenomen. In deze periode is het percentage jongvolwassenen dat cannabis gebruikt niet veranderd. Het aandeel zware drinkers was in 2022 nagenoeg hetzelfde als in 2014. Onder 12- tot 25-jarigen die rookten of cannabis gebruikten, was het percentage met psychische klachten, slaapproblemen, angstklachten en depressie twee keer zo hoog als onder jongeren die dit niet deden.
Data over gezondheid en leefstijl van jongeren
De cijfers in dit hoofdstuk zijn afkomstig uit de jaargangen 2014 tot en met 2022 van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van CBS, RIVM en het Trimbos-instituut. Deze bron valt onder het samenwerkingsverband ‘Leefstijlmonitor’ en beschrijft de zelfgerapporteerde leefstijl van jongeren (12 tot 18 jaar) en jongvolwassenen (18 tot 25 jaar).
Binnen het kader van de Leefstijlmonitor zijn het onderzoek Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) en het Peilstationsonderzoek Scholieren landelijk preferente onderzoeken naar roken, drinken en drugsgebruik onder scholieren van 12 tot 17 jaar, waarbij het HBSC-onderzoek uit 2021 het meest recente is. Deze cijfers van HBSC en van het Peilstationsonderzoek worden in dit hoofdstuk niet gepresenteerd, omdat we het middelengebruik onder een bredere leeftijdsgroep, namelijk jongeren van 12 tot 25 jaar, beschrijven. Ze zijn wel te raadplegen op de website van de Jeugdmonitor. De kerncijfers over gezondheid, leefstijl en zorg, die gebruikt worden voor beleid en beleidsondersteuning, zijn samengebracht in de Staat van Volksgezondheid en Zorg.
In deze bijdrage wordt gesproken van een verandering tussen jaren (of een verschil tussen groepen) als deze verandering (of dit verschil) statistisch significant is. De gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor is een jaarlijkse enquête. Daarom kan er wel onderzoek gedaan worden naar verbanden tussen leefstijlfactoren en psychische klachten, maar men kan niet met zekerheid zeggen wat de oorzaak en wat het gevolg hierbij is.
7.1Ontwikkelingen in middelengebruik 2014–2022
Minder rokers onder jongvolwassenen
Van 2014 tot en met 2022 is het aandeel rokers en het aandeel dagelijkse rokers onder jongeren van 12 tot 18 jaar niet veranderd. In 2022 gaf 7 procent van de jongeren aan wel eens te roken, 2 procent gaf aan dagelijks te roken. Hierbij is geen verschil tussen jongens en meisjes.
Het percentage jongvolwassen (18 tot 25 jaar) rokers en dagelijkse rokers is afgenomen ten opzichte van 2014 en 2015. In 2014 rookte 40 procent van de jongvolwassen mannen en 31 procent van de jongvolwassen vrouwen. In 2022 was dit afgenomen tot respectievelijk 29 en 23 procent. 16 procent van de jongvolwassen mannen en 10 procent van de jongvolwassen vrouwen rookte dagelijks in 2022.
| jaar | Jongens 12 tot 18 jaar | Mannen 18 tot 25 jaar | Meisjes 12 tot 18 jaar | Vrouwen 18 tot 25 jaar |
|---|---|---|---|---|
| 2014 | 7,1 | 39,9 | 8,5 | 30,6 |
| 2015 | 8,0 | 41,7 | 5,8 | 32,0 |
| 2016 | 7,2 | 32,8 | 7,9 | 23,7 |
| 2017 | 7,5 | 35,7 | 4,8 | 24,0 |
| 2018 | 4,5 | 30,1 | 7,3 | 28,1 |
| 2019 | 5,6 | 33,3 | 5,6 | 22,7 |
| 2020 | 3,9 | 24,4 | 4,6 | 22,0 |
| 2021 | 5,5 | 31,9 | 7,3 | 23,1 |
| 2022 | 5,7 | 29,0 | 7,6 | 23,3 |
Ruim 1 op 5 jongvolwassenen is zware drinker
Sinds 2014 geldt voor jongeren van 12 tot 18 jaar de richtlijn om geen alcohol te drinken. Het percentage jongeren van 12 tot 18 jaar dat hieraan voldoet is niet veranderd tussen 2014 en 2022. Ook het aandeel overmatige en zware drinkers is niet veranderd in deze periode. Zware drinkers zijn personen die minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol op één dag drinken (mannen) of minstens 1 keer per week 4 of meer glazen alcohol op één dag drinken (vrouwen). Als mannen meer dan 21 glazen per week drinken worden zij een overmatige drinker genoemd. Vrouwen worden overmatige drinker genoemd als ze meer dan 14 glazen per week drinken. In 2022 voldeed 67 procent van de jongeren van 12 tot 18 jaar aan de alcoholrichtlijn, 2 procent was overmatige drinker en 5 procent zware drinker.
Voor mensen van 18 jaar of ouder geldt sinds 2015 de richtlijn: niet drinken, of maximaal 1 glas per dag. In 2022 voldeed 32 procent van de 18- tot 25‑jarigen aan de alcoholrichtlijn. In 2022 voldeden meer jongvolwassenen aan de alcoholrichtlijn dan in 2014. Onder de jongvolwassenen was 13 procent een overmatige drinker en 22 procent een zware drinker. Het aandeel overmatige en zware drinkers is niet veranderd ten opzichte van 2014. Het percentage zware drinkers was in 2022 wel iets hoger dan in 2016 (18 procent) en 2020 (16 procent).
| jaar | Jongens 12 tot 18 jaar | Mannen 18 tot 25 jaar | Meisjes 12 tot 18 jaar | Vrouwen 18 tot 25 jaar |
|---|---|---|---|---|
| 2014 | 2,8 | 21,6 | 3,9 | 17,2 |
| 2015 | 4,2 | 27,7 | 3,7 | 20,6 |
| 2016 | 3,0 | 21,7 | 4,4 | 13,5 |
| 2017 | 3,8 | 21,4 | 4,8 | 15,8 |
| 2018 | 3,5 | 24,6 | 4,1 | 14,1 |
| 2019 | 3,2 | 18,3 | 3,7 | 18,5 |
| 2020 | 4,4 | 13,4 | 3,6 | 18,0 |
| 2021 | 5,7 | 20,8 | 6,3 | 16,5 |
| 2022 | 4,5 | 25,8 | 5,6 | 18,7 |
Ruim kwart jongvolwassenen gebruikte afgelopen jaar cannabis
Van de jongeren van 12 tot 18 jaar zei 7 procent in 2022 cannabis te hebben gebruikt. In 2022 gaf 26 procent van de jongvolwassenen (18 tot 25 jaar) aan in het afgelopen jaar cannabis te hebben gebruikt; 33 procent van de jongvolwassen mannen en 19 procent van de jongvolwassen vrouwen. Zowel voor jongeren als jongvolwassenen veranderde het aandeel mensen dat afgelopen jaar cannabis gebruikte weinig in de periode 2014–2021.
| jaar | Jongens 12 tot 18 jaar | Mannen 18 tot 25 jaar | Meisjes 12 tot 18 jaar | Vrouwen 18 tot 25 jaar |
|---|---|---|---|---|
| 2014 | 9,6 | 26,3 | 9,3 | 17,9 |
| 2015 | 7,9 | 30,7 | 5,5 | 17,6 |
| 2016 | 4,9 | 24,6 | 5,6 | 17,5 |
| 2017 | 7,8 | 30,6 | 4,4 | 19,7 |
| 2018 | 7,6 | 27,2 | 4,8 | 18,8 |
| 2019 | 6,3 | 27,4 | 5,3 | 16,3 |
| 2020 | 7,8 | 29,3 | 6,3 | 22,2 |
| 2021 | 5,3 | 28,5 | 8,0 | 22,2 |
| 2022 | 6,4 | 33,1 | 7,6 | 18,6 |
7.2Psychische gezondheid bij jongeren
1 op 5 van de 12- tot 18‑jarige meisjes heeft slaapproblemen
Gemiddeld over 2021 en 2022noot1 gaf 20 procent van de meisjes van 12 tot 18 jaar aan slaapproblemen te hebben. Dat wil zeggen dat ze in de afgelopen 2 weken problemen hebben gehad met slapen, zoals moeite met in slaap vallen, moeite om door te slapen, of te vroeg wakker worden. 10 procent van de meisjes in deze leeftijdsgroep gaf aan nogal, veel of heel veel belemmerd te zijn door slaapproblemen. Onder jongens gaf 13 procent aan slaapproblemen te hebben en 5 procent gaf aan hierdoor belemmerd te zijn.
Van de meisjes van 12 tot 18 jaar had 17 procent in de periode 2021/2022noot2 psychische klachten volgens de MHI-5 (Mental Health Inventory), tegen 7 procent van de jongens. Ook angstklachten kwamen bijna twee keer zo veel voor onder meisjes dan onder jongens. In 2022 gaf 10 procent van de jongens aan een autismespectrumstoornis te hebben, tegen 4 procent van de meisjes. Twee keer zoveel meisjes (14 procent) als jongens (7 procent) gaven in 2021/2022 aan in het afgelopen jaar een psycholoog, psychotherapeut of psychiater te hebben bezocht.
| klacht | Mannen | Vrouwen |
|---|---|---|
| Slaapproblemen | 13,2 | 20,2 |
| Autismespectrumstoornis | 9,8 | 3,7 |
| ADD of ADHD | 9,7 | 5,8 |
| Psychische klachten MHI-5 | 7,3 | 16,6 |
| Angstklachten, afgelopen 12 maanden | 7,2 | 15,0 |
| Belemmerd door slaapproblemen | 5,2 | 9,6 |
| Depressie, afgelopen 12 maanden | 4,3 | 8,9 |
| 1)Om de psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. De data over ADD of ADHD en autismespectrumstoornis zijn gebaseerd op 2022. | ||
3 op de 10 vrouwen van 18 tot 25 jaar heeft angstklachten
Gemiddeld over 2021/2022noot3 gaf 30 procent van de vrouwen van 18 tot 25 jaar aan angstklachten te hebben gehad in het afgelopen jaar. Dat betekent dat ze een periode van minstens 2 weken achter elkaar hebben gehad waarin ze zich erg angstig of bezorgd voelden. Bij mannen in deze leeftijdsgroep was dat 16 procent. Bijna twee keer zoveel vrouwen hadden psychische klachten in vergelijking met mannen; 28 tegen 15 procent. Ook slaapproblemen kwamen meer voor onder vrouwen (27 procent) dan onder mannen (22 procent). Meer vrouwen (20 procent) dan mannen (13 procent) van 18 tot 25 jaar gaven in 2021/2022 aan in de afgelopen 12 maanden contact te hebben gehad met de psycholoog, psychotherapeut of psychiater.
In 2021/2022noot4 gaf 13 procent van de 18- tot 25‑jarigen aan belemmerd te worden door slaapproblemen. 15 procent van de jongvolwassenen gaf aan een depressie te hebben of te hebben gehad in de afgelopen 12 maanden, 6 procent gaf aan te lijden aan een autismespectrumstoornis en 11 procent gaf aan ADHD of ADD te hebben. Er waren hierbij geen significante verschillen tussen jongvolwassen mannen en vrouwen.
| klacht | Mannen | Vrouwen |
|---|---|---|
| Slaapproblemen | 21,6 | 27,2 |
| Angstklachten, afgelopen 12 maanden | 16,1 | 30,2 |
| Psychische klachten MHI-5 | 14,7 | 27,7 |
| Depressie, afgelopen 12 maanden | 13,5 | 17,0 |
| ADD of ADHD | 13,1 | 8,4 |
| Belemmerd door slaapproblemen | 11,5 | 15,3 |
| Autismespectrumstoornis | 7,2 | 4,3 |
| 1)Om de psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. De data over ADD of ADHD en autismespectrumstoornis zijn gebaseerd op 2022. | ||
7.3Relatie leefstijlfactoren en psychische gezondheid bij jongeren
Twee keer zo veel 12- tot 25‑jarigen met angstklachten onder rokers
In 2021/2022noot5 gaf 30 procent van de 12- tot 25‑jarigen die rookten aan in het afgelopen jaar een periode van minstens 2 weken achter elkaar te hebben gehad waarin ze zich erg angstig of bezorgd voelden. Bij niet-rokers in deze leeftijdsgroep was dat 15 procent. Onder rokers was het percentage jongeren (12 tot 25 jaar) dat aangaf een depressie te hebben of hebben gehad 22 procent, tegen 9 procent onder niet-rokers. Het percentage jongeren met psychische klachten (volgens de MHI-5) en slaapproblemen was ook hoger onder rokers. Deze verschillen in psychische gezondheid tussen rokers en niet-rokers bleven bestaan wanneer rekening werd gehouden met verschillen in leeftijd en geslacht.
| klacht | Niet-rokers | Rokers |
|---|---|---|
| Angstklachten, afgelopen 12 maanden | 14,9 | 30,3 |
| Slaapproblemen | 19,0 | 29,8 |
| Psychische klachten MHI-5 | 14,7 | 27,5 |
| Depressie, afgelopen 12 maanden | 9,0 | 22,4 |
| Belemmerd door slaapproblemen | 9,0 | 16,2 |
| 1)Om de psychische gezondheid en de relaties tussen leefstijlfactoren en psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. | ||
Meer slaapproblemen onder zware drinkers
Onder 12- tot 25‑jarige zware drinkers gaf 25 procent aan slaapproblemen te hebben, tegen 20 procent van de jongeren die geen zware drinker waren. Ook gaven meer zware drinkers aan belemmeringen te hebben door slaapproblemen dan niet-zware drinkers (13 procent tegen 10 procent). Wanneer rekening wordt gehouden met verschillen in leeftijd en geslacht zijn er geen significante verschillen in het percentage 12–25‑jarigen met slaapproblemen of belemmeringen door slaapproblemen tussen de zware drinkers en de niet-zware drinkers.
Het percentage jongeren (12 tot 25 jaar) met psychische klachten, angstklachten en depressie verschilde in 2021/2022noot6 niet significant tussen zware drinkers en niet-zware drinkers.
| klacht | Geen zware drinker | Zware drinker |
|---|---|---|
| Psychische klachten MHI-5 | 16,9 | 17,6 |
| Slaapproblemen | 20,2 | 25,2 |
| Belemmerd door slaapproblemen | 9,8 | 13,4 |
| Angstklachten, afgelopen 12 maanden | 17,4 | 20,0 |
| Depressie, afgelopen 12 maanden | 11,0 | 13,8 |
| 1)Om de psychische gezondheid en de relaties tussen leefstijlfactoren en psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. | ||
Meer psychische klachten onder 12- tot 25‑jarigen die cannabis gebruikten
In 2021/2022noot7 had 28 procent van de 12- tot 25‑jarigen die afgelopen jaar cannabis gebruikten psychische klachten volgens de MHI-5. Onder de jongeren van deze leeftijdsgroep die geen cannabis gebruikten afgelopen jaar was dat 15 procent. Bij jongeren van 12 tot 25 jaar die afgelopen jaar cannabis gebruikten was het percentage slaapproblemen, belemmeringen door slaapproblemen, angstklachten en depressie twee keer zo hoog als onder jongeren die geen cannabis gebruikten. Deze verschillen in psychische gezondheid bleven bestaan als er rekening wordt gehouden met verschillen in leeftijd en geslacht.
| klacht | Geen cannabisgebruik afgelopen jaar | Cannabis gebruikt |
|---|---|---|
| Psychische klachten MHI-5 | 14,7 | 28,0 |
| Slaapproblemen | 18,3 | 33,5 |
| Belemmerd door slaapproblemen | 8,7 | 17,7 |
| Angstklachten, afgelopen 12 maanden | 15,4 | 28,6 |
| Depressie, afgelopen 12 maanden | 9,2 | 21,6 |
| 1)Om de psychische gezondheid en de relaties tussen leefstijlfactoren en psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. | ||
7.4Begrippen
Roken
Percentage personen met antwoordcategorie ‘ja’ op de vraag: Rookt u weleens?
Dagelijkse rokers
Percentage jongeren met antwoordcategorie ja op de vraag: Rookt u elke dag?
Zware drinkers
Percentage jongeren dat minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol op één dag drinkt (mannen) of minstens 1 keer per week 4 of meer glazen alcohol op één dag drinkt (vrouwen).
Overmatige drinkers
Percentage jongeren dat meer dan 21 glazen per week (mannen) of meer dan 14 glazen per week (vrouwen) drinkt.
Richtlijn alcoholgebruik
Percentage jongeren dat voldoet aan de richtlijn voor alcoholgebruik. Voor 12- tot 18‑jarigen geldt sinds 2014 de richtlijn: niet drinken tot je 18e. Voor volwassenen geldt sinds 2015 de richtlijn: niet drinken of maximaal 1 glas per dag. Deze richtlijn is afkomstig uit de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad.
Psychische klachten (MHI-5)
Percentage jongeren dat minder dan 60 scoort op de Mental Health Inventory (MHI) voor adolescenten vanaf 12 jaar en volwassenen. De cijfers hebben betrekking op de ‘Mental Health Inventory 5’ ofwel ‘MHI-5’. Dit is een internationale standaard voor een specifieke meting van de psychische klachten, bestaande uit 5 vragen. De MHI-5 is feitelijk een deelschaal van de Short Format 36 ofwel SF-36, een uitvoerige internationale standaard voor de meting van gezondheid. De MHI-5 betreft vragen die steeds betrekking hebben op hoe men zich in de afgelopen 4 weken voelde.
Er is gevraagd:
- Voelde u zich erg zenuwachtig?
- Zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken?
- Voelde u zich kalm en rustig?
- Voelde u zich neerslachtig en somber?
- Voelde u zich gelukkig?
Iedere vraag heeft de volgende antwoordcategorieën: voortdurend-meestal-vaak-soms-zelden-nooit. Bij de positief geformuleerde vragen van de MHI vragenlijst (vraag 3 en 5) zijn voor de antwoordcategorieën in volgorde de waarden 5, 4, 3, 2, 1, en 0 toegekend. Bij de negatief geformuleerde vragen (vraag 1, 2 en 4) zijn de omgekeerde waarden toegekend. Vervolgens zijn per persoon de somscores berekend, en zijn deze vermenigvuldigd met 4, zodat de minimale somscore van een persoon 0 (zeer ongezond)en de maximale score 100 (perfect gezond) kan bedragen. Een score van 60 of meer betekent dat een respondent geen psychische klachten heeft. Een score van minder dan 60 betekent dat iemand wel psychische klachten heeft. Tot 2023 werd, in plaats van ‘psychische klachten’, de term ‘psychisch ongezond’ gebruikt.
Slaapproblemen
Percentage jongeren met de antwoordcategorie ‘nogal’, ‘veel’ of ‘heel veel’ op de vraag ‘In welke mate heeft u in de afgelopen 2 weken last gehad van problemen met slapen? Denkt u hierbij aan moeite met in slaap vallen, moeite om door te slapen, of te vroeg wakker worden.
Belemmerd door slaapproblemen
Percentage jongeren die in de afgelopen twee weken belemmerd waren in het dagelijks functioneren. Dit zijn de mensen met de antwoordcategorie ‘nogal’, ‘veel’ of ‘heel veel’ op de vraag ‘In welke mate heeft u in de afgelopen 2 weken last gehad van problemen met slapen? Denkt u hierbij aan moeite met in slaap vallen, moeite om door te slapen, of te vroeg wakker worden. En op de vraag ‘In welke mate hebben uw slaapprobleem u de afgelopen 2 weken belemmerd bij uw dagelijks functioneren?’ ook antwoordden met ‘nogal’, ‘veel’ of ‘heel veel’.
Angstige periode in de afgelopen 12 maanden
Het percentage jongeren dat met ‘ja’ antwoordt op de vraag ‘Heeft u ooit een periode gehad waarin u erg angstig of bezorgd was, minstens 2 weken achter elkaar?’ en met ‘ja’ antwoordt op de vervolgvraag ‘Heeft u dit in de afgelopen 12 maanden gehad?’.
Depressie
Percentage jongeren met de antwoordcategorie ‘ja’ op de vraag: Heeft of had u in de afgelopen 12 maanden een depressie?
ADHD of ADD
Percentage mensen, van 12 jaar of ouder, die ‘ja’ antwoordden op de vraag ‘Heeft u ADHD of ADD?’.
Autismespectrumstoornis
Het percentage jongeren dat ‘ja’ antwoordt op de vraag ‘Heeft u een autismespectrumstoornis, ofwel ASS, zoals het syndroom van Asperger of PDD-NOS?’
Contact psycholoog/psychiater/psychotherapeut
Percentage personen in de bevolking dat minimaal 1 keer in de 12 maanden voorafgaand aan de enquêtedatum contact heeft gehad met een psycholoog of psychiater of psychotherapeut.
Cannabisgebruik
Percentage jongeren die ‘ja, afgelopen jaar’ antwoorden op de vraag: Heeft u weleens cannabis (hasj, wiet, marihuana) gebruikt, en zo ja, wanneer voor het laatst?
7.5Meer informatie en literatuur
Meer informatie
Gezondheidsenquête vanaf 2014.
In 2020 werd de waarneming voor de Gezondheidsenquête verstoord door de coronacrisis. In een deel van het jaar was niet mogelijk om aan huis interviews af te nemen en kwam er alleen via internet respons binnen. Om hiermee om te kunnen gaan is het weegmodel van de Gezondheidsenquête aangepast voor 2020. Daarbij is gebruik gemaakt van tijdreeksmodellen om te kunnen corrigeren voor het wegvallen van een deel van de waarneming. In deze nota staat hier meer informatie over. Ook in 2021 had de waarneming voor de Gezondheidsenquête te kampen met verstoringen door corona(maatregelen). Daar is op dezelfde manier mee omgegaan als in 2020.
Cijfers over leefstijl en (preventief) gezondheidsonderzoek naar persoonskenmerken zijn te vinden op StatLine.
Cijfers over psychische gezondheid zijn te vinden op StatLine.
Literatuur
Boer, M. Van Dorsselaer, S., De Looze, M. E., De Roos, S. A., Brons, H., Van den Eijnden, R. J. J. M., Monshouwer K., Huijnk, W., Ter Bogt, T. F. M., Vollebergh, W. A. M., & Stevens, G. W. J. M. (2022). HBSC 2021. Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Utrecht: Universiteit Utrecht.
Noten
Om de psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. De data over ADD of ADHD en Autismespectrumstoornis zijn gebaseerd op 2022.
Om de psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. De data over ADD of ADHD en Autismespectrumstoornis zijn gebaseerd op 2022.
Om de psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. De data over ADD of ADHD en Autismespectrumstoornis zijn gebaseerd op 2022.
Om de psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête 2021 en 2022 samengevoegd. De data over ADD of ADHD en Autismespectrumstoornis zijn gebaseerd op 2022.
Om de psychische gezondheid en de relaties tussen leefstijlfactoren en psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2021 en 2022 samengevoegd.
Om de psychische gezondheid en de relaties tussen leefstijlfactoren en psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2021 en 2022 samengevoegd.
Om de psychische gezondheid en de relaties tussen leefstijlfactoren en psychische gezondheid te beschrijven zijn de data van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2021 en 2022 samengevoegd.