Middelengebruik en gezondheid
In 2020 gaven minder meisjes van 12 tot 18 jaar aan weleens alcohol te hebben gedronken in de afgelopen 12 maanden dan in 2019. Hiermee voldeden ze vaker aan de alcoholrichtlijn. Onder jonge mannen van 18 tot 25 jaar was het percentage overmatige drinkers, rokers en dagelijkse rokers in 2020 lager dan een jaar eerder. Bij vrouwen van die leeftijd, nam het aandeel dat cannabis gebruikte in deze periode toe. Cannabisgebruik gaat bij 18- tot 25‑jarigen relatief vaak samen met een minder goede psychische gezondheid.
Data over leefstijl van jongeren
De cijfers in dit hoofdstuk zijn afkomstig uit de jaargangen 2014 tot en met 2020 van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van CBS, RIVM en Trimbos-instituut. Deze bron valt onder het samenwerkingsverband ‘Leefstijlmonitor’ en beschrijft de zelfgerapporteerde leefstijl van jongeren (12 tot 18 jaar) en jongvolwassenen (18 tot 25 jaar).
Binnen het kader van de Leefstijlmonitor zijn het onderzoek Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) en het Peilstationsonderzoek Scholieren landelijk preferente onderzoeken naar roken, drinken en drugsgebruik onder scholieren van 12 tot 17 jaar. Ook gelden ze als preferente databronnen omtrent middelengebruik voor deze leeftijdsgroep. Deze onderzoeken worden eens in de vier jaar uitgevoerd en wisselen elkaar om de twee jaar af. De cijfers van HBSC en van het Peilstationsonderzoek worden in dit hoofdstuk niet gepresenteerd, omdat we het middelengebruik onder jongeren van 12 tot 25 jaar beschrijven. Ze zijn wel te raadplegen op de website van de Jeugdmonitor.
De kerncijfers over gezondheid, leefstijl en zorg, die gebruikt worden voor beleid en beleidsondersteuning, zijn samengebracht in de Staat van Volksgezondheid en Zorg.
7.1Ontwikkelingen in middelengebruik in 2019–2020
Minder meisjes drinken wel eens alcohol
In 2020 meldde 28 procent van de jongeren van 12 tot 18 jaar in de afgelopen twaalf maanden weleens alcohol te hebben gedronken. Een jaar eerder was dat nog 35 procent. Deze daling is geheel toe te schrijven aan de 12- tot 18‑jarige meisjes. Bij hen nam het aandeel dat alcohol dronk af van 37 procent in 2019 naar 23 procent in 2020, terwijl dat bij de jongens gelijk bleef (32 procent). Ook tussen 2014 en 2020 was er geen significante trend in het aandeel jongens dat alcohol dronk in het afgelopen jaar. Voor meisjes is het aandeel dat weleens alcohol dronk in 2020 lager dan in de jaren 2014 tot 2019.
Onder jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar is het aandeel drinkers sinds 2014 niet veranderd. In 2020 dronk 85 procent van zowel de mannen als de vrouwen van die leeftijd weleens alcohol.
| Leeftijd | Geslacht | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| 12 tot 18 jaar | Totaal, 12 tot 18 jaar | 34,6 | 27,8 |
| 12 tot 18 jaar | Mannen, 12 tot 18 jaar | 32,7 | 32,2 |
| 12 tot 18 jaar | Vrouwen, 12 tot 18 jaar | 36,6 | 23,4 |
| 18 tot 25 jaar | Totaal, 18 tot 25 jaar | 83,7 | 84,8 |
| 18 tot 25 jaar | Mannen, 18 tot 25 jaar | 83,3 | 85,3 |
| 18 tot 25 jaar | Vrouwen, 18 tot 25 jaar | 84,1 | 84,3 |
| Bron: CBS, RIVM, Trimbos-instituut | |||
Percentage overmatige drinkers onder jongvolwassen mannen gedaald
Van de jongeren van 12 tot 18 jaar had 2 procent in 2020 overmatig alcohol geconsumeerd in de afgelopen twaalf maanden. Dit percentage is door de jaren heen vrij constant.
Onder jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar daalde het aandeel overmatige drinkers van 14 procent in 2019 naar 10 procent in 2020. Dit komt vrijwel geheel door de afname van overmatig drinken onder de 18- tot 25‑jarige mannen: van 17 naar 10 procent. Het overmatig drankgebruik onder jongvolwassen mannen vertoont al jaren een dalende trend. In 2014 dronk nog bijna een kwart van hen overmatig alcohol.
3 op de 10 jongvolwassenen voldoen aan alcoholrichtlijn
Voor jongeren van 12 tot 18 jaar geldt sinds 2014 de richtlijn om geen alcohol te drinken. Doordat minder jonge meisjes in 2020 aangaven in het afgelopen jaar alcohol gedronken te hebben, steeg het aandeel jongeren dat aan de alcoholrichtlijn voldeed van 65 in 2019 naar 72 procent 2020.
Voor mensen van 18 jaar of ouder geldt sinds 2015 de richtlijn: niet drinken of maximaal 1 glas per dag. Van de jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar voldeed 3 op de 10 in 2020 aan deze richtlijn, evenveel als in 2019. Met 22 procent voldeden meer 18- tot 25‑jarige mannen aan de alcoholrichtlijn dan in 2014 (28 procent).
| Leeftijd | Geslacht | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| 12 tot 18 jaar | Totaal, 12 tot 18 jaar | 65,4 | 72,2 |
| 12 tot 18 jaar | Mannen, 12 tot 18 jaar | 67,3 | 67,8 |
| 12 tot 18 jaar | Vrouwen, 12 tot 18 jaar | 63,4 | 76,6 |
| 18 tot 25 jaar | Totaal, 18 tot 25 jaar | 28,9 | 31,4 |
| 18 tot 25 jaar | Mannen, 18 tot 25 jaar | 26,6 | 28,4 |
| 18 tot 25 jaar | Vrouwen, 18 tot 25 jaar | 31,4 | 34,5 |
| Bron: CBS, RIVM, Trimbos-instituut | |||
Aandeel (dagelijkse) rokers onder jongvolwassen mannen afgenomen
Van de jongeren van 12 tot 18 jaar gaf 4 procent in 2020 aan de afgelopen maanden weleens gerookt te hebben, 2 procent zei dagelijks te roken. Deze percentages zijn vergelijkbaar met die in 2019. In 2014 zei 8 procent weleens gerookt te hebben, 4 procent rookte dagelijks.
Onder jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar nam het aandeel rokers tussen 2019 en 2020 af van 28 naar 23 procent, terwijl het aandeel dagelijkse rokers met 12 procent niet significant veranderde. Minder mannen van die leeftijd rookten weleens dan een jaar eerder (24 procent tegen 33 procent in 2019), ook rookten minder mannen dagelijks (13 tegen 18 procent). Bij jongvolwassen vrouwen veranderde het rookgedrag in deze periode niet. 22 procent van hen rookte in 2020 weleens, circa de helft daarvan deed dit dagelijks.
De afgelopen jaren vertoonde het aandeel (dagelijkse) rokers onder jongvolwassen mannen en vrouwen een dalende lijn. In 2014 rookte nog 40 procent van de mannen en 31 procent van de vrouwen van 18 tot 25 jaar, respectievelijk 24 en 21 procent rookte dagelijks.
| Leeftijd | Geslacht | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| 12 tot 18 jaar | Totaal, 12 tot 18 jaar | 5,6 | 4,2 |
| 12 tot 18 jaar | Mannen, 12 tot 18 jaar | 5,6 | 3,9 |
| 12 tot 18 jaar | Vrouwen, 12 tot 18 jaar | 5,6 | 4,6 |
| 18 tot 25 jaar | Totaal, 18 tot 25 jaar | 28,1 | 23,2 |
| 18 tot 25 jaar | Mannen, 18 tot 25 jaar | 33,3 | 24,4 |
| 18 tot 25 jaar | Vrouwen, 18 tot 25 jaar | 22,7 | 22,0 |
| Bron: CBS, RIVM, Trimbos-instituut | |||
| Leeftijd | Geslacht | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| 12 tot 18 jaar | Totaal , 12 tot 18 jaar | 2,8 | 2,1 |
| 12 tot 18 jaar | Mannen , 12 tot 18 jaar | 3,2 | 2,0 |
| 12 tot 18 jaar | Vrouwen , 12 tot 18 jaar | 2,3 | 2,2 |
| 18 tot 25 jaar | Totaal , 18 tot 25 jaar | 14,3 | 11,9 |
| 18 tot 25 jaar | Mannen , 18 tot 25 jaar | 17,9 | 12,6 |
| 18 tot 25 jaar | Vrouwen , 18 tot 25 jaar | 10,4 | 11,1 |
| Bron: CBS, RIVM, Trimbos-instituut | |||
Meer cannabisgebruikers onder jongvolwassen vrouwen
Van de jongeren van 12 tot 18 jaar zei 7 procent in 2020 in de afgelopen twaalf maanden cannabis gebruikt te hebben; ruim 1 procent gebruikte een andere drug, zoals amfetamine, XTC, cocaïne of paddo’s. Bij jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar was dat respectievelijk 26 en 15 procent. In beide leeftijdsgroepen was er geen verschil met 2019 in cannabisgebruik of het gebruik van andere drugs.
Onder jongens van 12 tot 18 jaar nam het gebruik van andere drugs dan cannabis in 2020 licht af ten opzicht van 2019. Dit percentage fluctueerde in de periode 2014–2019. Het aandeel 18- tot 25‑jarige vrouwen dat in de afgelopen twaalf maanden cannabis gebruikte was in 2020 hoger dan in 2019, maar vrijwel gelijk aan 2014.
| Leeftijd | Geslacht | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| 12 tot 18 jaar | Totaal, 12 tot 18 jaar | 5,8 | 7,1 |
| 12 tot 18 jaar | Mannen, 12 tot 18 jaar | 6,3 | 7,8 |
| 12 tot 18 jaar | Vrouwen, 12 tot 18 jaar | 5,3 | 6,3 |
| 18 tot 25 jaar | Totaal, 18 tot 25 jaar | 22,0 | 25,8 |
| 18 tot 25 jaar | Mannen, 18 tot 25 jaar | 27,4 | 29,3 |
| 18 tot 25 jaar | Vrouwen, 18 tot 25 jaar | 16,3 | 22,2 |
| Bron: CBS, RIVM, Trimbos-instituut | |||
| Leeftijd | Geslacht | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| 12 tot 18 jaar | Totaal, 12 tot 18 jaar | 1,6 | 1,4 |
| 12 tot 18 jaar | Mannen, 12 tot 18 jaar | 2,6 | 0,6 |
| 12 tot 18 jaar | Vrouwen, 12 tot 18 jaar | 0,6 | 2,1 |
| 18 tot 25 jaar | Totaal, 18 tot 25 jaar | 14,5 | 14,6 |
| 18 tot 25 jaar | Mannen, 18 tot 25 jaar | 16,8 | 15,5 |
| 18 tot 25 jaar | Vrouwen, 18 tot 25 jaar | 12,1 | 13,7 |
| Bron: CBS, RIVM, Trimbos-instituut | |||
7.2Middelengebruik en (psychische) gezondheid bij jongvolwassenen
Merendeel jongvolwassenen ervaart eigen gezondheid als (zeer) goed
In de periode 2018 tot en met 2020noot1 beoordeelde 88 procent van de jongvolwassenen van 18 tot 25 jaarnoot2 hun gezondheid als (zeer) goed. Onder mannen van deze leeftijd was dit aandeel 91 procent, onder jonge vrouwen 86 procent. Van de 18- tot 25‑jarigen had 87 procent een goede psychische gezondheid. Ook dit kwam onder de mannen vaker voor dan onder de vrouwen: 91 tegen 82 procent.
| Geslacht | Ervaart een (zeer) goede gezondheid | Goede psychische gezondheid |
|---|---|---|
| Totaal | 88,3 | 86,9 |
| Mannen | 90,6 | 91,4 |
| Vrouwen | 85,9 | 82,2 |
Overmatige drinkers niet ongezonder
Tussen 18- tot 25‑jarigen die overmatig alcohol consumeren en degenen die dat niet deden, was er vrijwel geen verschil in de ervaren gezondheid en de psychische gezondheid. Dit beeld is bij mannen en vrouwen gelijk.
Rokers hebben minder vaak goede psychische gezondheid
Van de jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar die weleens rookten, voelde 81 procent zich psychisch gezond, tegenover 89 procent van de niet-rokers. Onder mannelijke rokers had 87 procent een goede psychische gezondheid, van de niet-rokers was dat 93 procent. Bij vrouwen was dat respectievelijk 73 en 85 procent. Het aandeel jongvolwassenen met een als (zeer) goed ervaren gezondheid verschilt niet tussen rokers en niet-rokers. Dit geldt ook voor dagelijkse rokers.
| Middelengebruik | Ervaart een (zeer) goede gezondheid | Goede psychische gezondheid |
|---|---|---|
| Geen overmatige drinker | 88,2 | 86,8 |
| Overmatige drinker | 88,8 | 87,7 |
| . | . | |
| Niet-roker | 88,7 | 89,1 |
| Roker (wel eens) | 87,3 | 80,9 |
| . | . | |
| Niet-cannabisgebruiker | 88,5 | 89,0 |
| Cannabisgebruiker | 87,5 | 80,3 |
Cannabisgebruikers minder vaak psychisch gezond
Van de 18- tot 25‑jarigen die in de afgelopen twaalf maanden cannabis gebruikten, had 87 procent van de mannen en 70 procent van de vrouwen een goede psychische gezondheid. Bij de niet-gebruikers was dat respectievelijk 93 en 85 procent. Bij vrouwen is er ook verschil in de ervaren gezondheid tussen cannabisgebruikers en niet-cannabisgebruikers. Van de cannabisgebruikers ervoer 82 procent de gezondheid als (zeer) goed, bij niet-gebruikers was dat 87 procent.
| Middelengebruik | Ervaart een (zeer) goede gezondheid | Goede psychische gezondheid |
|---|---|---|
| Geen overmatige drinker | 90,3 | 91,1 |
| Overmatige drinker | 92,3 | 93,7 |
| . | . | |
| Niet-roker | 90,9 | 93,2 |
| Roker (wel eens) | 90,0 | 87,2 |
| . | . | |
| Niet-cannabisgebruiker | 90,2 | 93,0 |
| Cannabisgebruiker | 91,4 | 87,4 |
| Middelengebruik | Ervaart een (zeer) goede gezondheid | Goede psychische gezondheid |
|---|---|---|
| Geen overmatige drinker | 86,2 | 82,6 |
| Overmatige drinker | 83,7 | 78,8 |
| . | . | |
| Niet-roker | 86,5 | 85,2 |
| Roker (wel eens) | 83,9 | 73,0 |
| . | . | |
| Niet-cannabisgebruiker | 86,9 | 85,2 |
| Cannabisgebruiker | 81,5 | 69,5 |
Aantal gebruikte middelen maakt uit voor psychische gezondheid
Het aandeel jongvolwassenen met een goede psychische gezondheid is lager naarmate ze meer middelen gebruikt (overmatig alcoholgebruik, wel eens roken en/of cannabisgebruik in het afgelopen jaar). Van de jongvolwassen mannen die ten minste twee middelen gebruikten, had 88 procent in 2018/2020 een goede psychische gezondheid. Bij mannen die één middel gebruikten was dat 90 procent en bij degenen die geen middelen gebruikten 94 procent. Onder jongvolwassen vrouwen waren de verschillen nog groter met respectievelijk 65 (2 middelen), 81 (1 middel) en 86 (geen middel).
| Aantal gebruikte middelen | Mannen | Vrouwen |
|---|---|---|
| Geen middelen | 93,5 | 86,3 |
| Een middel | 89,8 | 81,2 |
| Twee of meer middelen | 87,9 | 64,9 |
| 1) Het kan gaan om overmatig alcoholgebruik, wel eens roken en/of cannabisgebruik. | ||
7.3Begrippen
Alcoholgebruik
Percentage personen die ‘ja’ antwoorden op de vraag: heeft u in de afgelopen 12 maanden weleens alcoholhoudende drank gedronken, bijvoorbeeld bier, wijn, sterke drank, mixdrankjes of cocktails? Alcoholvrij of alcoholarm bier telt hier niet mee.
Overmatige drinkers
Percentage van de bevolking van 12 jaar of ouder dat meer dan 21 glazen per week (mannen) of meer dan 14 glazen per week (vrouwen) drinkt.
Richtlijn alcoholgebruik
Percentage van de bevolking van 12 jaar of ouder dat voldoet aan de richtlijn voor alcoholgebruik. Voor 12- tot 18‑jarigen geldt sinds 2014 de richtlijn: niet drinken tot je 18e. Voor volwassenen geldt sinds 2015 de richtlijn: niet drinken, of maximaal 1 glas per dag. Deze richtlijn is afkomstig uit de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad.
Roken
Percentage personen met antwoordcategorie ‘ja’ op de vraag: rookt u weleens?
Cannabisgebruik
Percentage personen die ‘ja, afgelopen jaar’ antwoorden op de vraag: heeft u weleens cannabis (hasj, wiet, marihuana) gebruikt, en zo ja, wanneer voor het laatst?
Drugsgebruik anders dan cannabis
Het percentage jongeren dat op een van onderstaande drugssoorten ‘ja, afgelopen jaar’ heeft geantwoord:
- Amfetamine (zoals pep en speed)
- XTC (ecstasy, MDMA)
- Cocaïne (ook crack, gekookte coke, freebase)
- LSD
- Paddo’s (hallucinogene paddenstoeltjes of magic mushrooms)
- Heroïne (horse, smack of bruin)
- GHB
- Methadon
- Vanaf 2018: 4‑Fluoramfetamine, ook wel 4‑FA, 4‑FMP of Flux genoemd
- Andere drugs
Het gaat om het gebruik van 1 of meer van deze drugssoorten. Bij gebruik van meerdere van deze drugssoorten wordt de meest recent gebruikte drugssoort als bepalend gezien voor de verdeling over de categorieën ‘afgelopen maand’, ‘afgelopen jaar’ en ‘ooit’.
Als (zeer) goed ervaren gezondheid
Percentage personen die ‘goed’ of ‘zeer goed’ antwoorden op de vraag ‘Hoe is over het algemeen uw gezondheid?’.
Psychisch gezond
Percentage personen dat 60 of meer scoort op de Mental Health Inventory 5 (MHI-5). Dit is een internationale standaard voor een specifieke meting van de psychische gezondheid, bestaande uit 5 vragen. De MHI-5 betreft vragen die steeds betrekking hebben op hoe men zich in de afgelopen 4 weken voelde. Gevraagd is:
- Voelde u zich erg zenuwachtig?
- Zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken?
- Voelde u zich kalm en rustig?
- Voelde u zich neerslachtig en somber?
- Voelde u zich gelukkig?
Iedere vraag heeft de volgende 6 antwoordcategorieën: voortdurend-meestal-vaak-soms-zelden-nooit. Bij de positief geformuleerde vragen van de MHI-vragenlijst (vraag 3 en 5) zijn voor de antwoordcategorieën in volgorde de waarden 5, 4, 3, 2, 1, en 0 toegekend. Bij de negatief geformuleerde vragen (vraag 1, 2 en 4) zijn precies de omgekeerde waarden toegekend. Vervolgens zijn per persoon de somscores berekend en zijn deze vermenigvuldigd met 4, zodat de minimale somscore van een persoon 0 (zeer ongezond) en de maximale score 100 (perfect gezond) kan bedragen. Bij een score van 60 of meer is een respondent gekwalificeerd als psychisch gezond en bij een score van minder dan 60 als psychisch ongezond.
7.4Meer informatie en geraadpleegde literatuur
Meer informatie
In het statistiekjaar 2020 werd de waarneming voor de Gezondheidsenquête verstoord door de coronacrisis. In een deel van het jaar was niet mogelijk om aan huis interviews af te nemen en kwam er dus alleen via internet respons binnen. Om hiermee om te kunnen gaan is het weegmodel van de Gezondheidsenquête aangepast voor het jaar 2020. Daarbij is gebruik gemaakt van tijdreeksmodellen om te kunnen corrigeren voor het wegvallen van een deel van de waarneming. Meer informatie hierover staat in deze nota.
Cijfers over leefstijl en (preventief) gezondheidsonderzoek naar persoonskenmerken zijn te vinden in StatLine.
Cijfers over gezondheid en zorggebruik naar persoonskenmerken zijn te vinden in StatLine.
Literatuur
Kleinjan, M., I. Pieper, G. Stevens, N. van de Klundert, M. Rombouts, M. Boer en J. Lammers, (2020). Geluk onder druk. Onderzoek naar het mentaal welbevinden van jongeren in Nederland. Trimbos-instituut, Stichting Alexander en Universiteit Utrecht.
Rombouts, M., S. van Dorsselaer, T. Scheffers – van Schayck, M. Tuithof, M. Kleinjan en K. Monshouwer (2020). Jeugd en riskant gedrag 2019. Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Trimbos-instituut.
Reep, C., Hupkens C. (2021). Ervaren impact corona op mentale gezondheid en leefstijl. CBS, Statistische Trends.
Noten
Om de relaties tussen middelengebruik en gezondheid te beschrijven werden de data van de gezondheidsenquête 2018, 2019 en 2020 samengevoegd.
Omdat er te weinig jonge cannabisgebruikers tussen de 12 en de 18 jaar in het onderzoek zijn om betrouwbare uitspraken te doen over de combinatie van ongezonde leefstijlfactoren en (psychische) gezondheid presenteren we hier alleen de gegevens over jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar.