Foto omschrijving: Twee jongens vervoeren bierkratje op de fiets.

Middelengebruik en gezondheid

Auteur: Christianne Hupkens

Jongeren die roken, drinken en cannabis gebruiken voelen zich in de meeste gevallen even gezond als jongeren die deze middelen niet gebruiken. Dat geldt alleen niet voor jongvolwassen mannen die alcohol gebruiken en jongvolwassen vrouwen die cannabis gebruiken. Jongeren die middelen gebruiken hebben wel vaker psychische klachten en slaapproblemen. Dit is bij vrouwen vaker het geval dan bij mannen.

Data over leefstijl van jongeren

De cijfers in dit hoofdstuk zijn afkomstig uit de jaargangen 2014 tot en met 2019 van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van CBS, RIVM en Trimbos-instituut. Deze bron valt onder het samenwerkingsverband ‘Leefstijlmonitor’ en biedt de mogelijkheid om de leefstijl van jongeren en jongvolwassenen te beschrijven.

Binnen het kader van de Leefstijlmonitor vallen ook andere onderzoeken die voor specifieke onderwerpen en/of leeftijdsgroepen de preferente en/of verdiepende informatiebron zijn. Het onderzoek Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) en het Peilstationsonderzoek Scholieren zijn landelijk preferente onderzoeken naar roken, drinken en drugsgebruik onder scholieren van 12 tot 17 jaar en gelden als de preferente databronnen omtrent middelengebruik voor deze leeftijdsgroep. Deze onderzoeken worden eens in de vier jaar uitgevoerd en wisselen elkaar om de twee jaar af. De cijfers van HBSC en van het Peilstationsonderzoek worden in dit hoofdstuk niet gepresenteerd, omdat we het middelengebruik onder jongeren van 12 tot 25 jaar beschrijven. De cijfers van HBSC en van het Peilstationsonderzoek worden wel gepresenteerd op de website van de Jeugdmonitor.

Klik hier voor een overzicht van de opbouw van de Leefstijlmonitor. De kerncijfers over gezondheid, leefstijl en zorg, die gebruikt worden voor beleid en beleidsondersteuning, zijn samengebracht in de Staat van Volksgezondheid en Zorg.

22% van de jongvolwassenen heeft in het afgelopen jaar cannabis gebruikt Buitenvorm Binnenvorm

7.1Ontwikkelingen in middelengebruik

Zowel bij de jongeren van 12 tot 18 jaar als bij de jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar is het drankgebruik in de periode van 2014 tot en met 2019 niet veranderd. Eén derde van de 12- tot 18‑jarigen heeft in het afgelopen jaar weleens alcohol gedronken (figuur 7.1.1). Van de jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar dronk 85 procent alcohol. In beide leeftijdsgroepen was er geen verschil tussen mannen en vrouwen.

7.1.1 Drinkers onder jongeren en jongvolwassenen (%)
jaar Jongens, 12 tot 18 jaar Mannen, 18 tot 25 jaar Meisjes, 12 tot 18 jaar Vrouwen, 18 tot 25 jaar
2014 33,2 86,7 35,4 83,9
2015 35,4 87,7 36,9 84,3
2016 34 87,8 36,2 84,6
2017 27,8 86,2 34,2 84,2
2018 30,3 84,7 30,6 84,1
2019 32,8 83,3 36,7 84,1

In de jaren 2014 tot en met 2019 is het aandeel rokers onder jongeren van 12 tot 18 jaar niet veranderd. Zeven procent van de jongeren heeft in het afgelopen jaar weleens gerookt (figuur 7.1.2). Hierbij is geen verschil tussen jongens en meisjes. Bij de jongvolwassenen is het percentage rokers afgenomen. In 2014 rookten vier van de tien mannen, in 2019 was het aandeel rokers gedaald naar een derde. Drie op de tien vrouwen staken in 2014 weleens een sigaret op. In 2019 was dit gedaald naar minder dan een kwart.

7.1.2 Rokers onder jongeren en jongvolwassenen (%)
jaar Jongens, 12 tot 18 jaar Mannen, 18 tot 25 jaar Meisjes, 12 tot 18 jaar Vrouwen, 18 tot 25 jaar
2014 7,2 39,9 8,4 30,5
2015 8,0 41,6 5,9 32,1
2016 7,1 32,7 7,8 23,8
2017 7,5 35,7 5,0 23,9
2018 4,5 30,1 7,3 28,1
2019 5,6 33,2 5,5 22,7

Bij de jongeren van 12 tot 18 jaar is het gebruik van cannabis in 2014 wat hoger dan in de jaren erna. In 2014 had negen procent van de jongeren in het jaar voorafgaand aan de enquête weleens cannabis gebruikt, in 2019 was dat onder jongens gedaald naar 6 procent en onder meisjes naar 5 procent (figuur 7.1.3). Bij de jongvolwassen mannen fluctueert het percentage cannabisgebruikers tussen de jaren, maar verschilt het percentage in 2019 niet van dat in 2014. Bij de jongvolwassen vrouwen is het gebruik van cannabis sinds 2014 niet veranderd. Bij de jongvolwassenen is er wel een verschil tussen mannen en vrouwen: 28 procent van de mannen en 18 procent van de vrouwen heeft het afgelopen jaar cannabis gebruikt.

7.1.3 Cannabisgebruik onder jongeren en jongvolwassenen (%)
jaar Jongens, 12 tot 18 jaar Mannen, 18 tot 25 jaar Meisjes, 12 tot 18 jaar Vrouwen, 18 tot 25 jaar
2014 9,5 26,3 9,1 17,9
2015 7,8 30,8 5,6 17,7
2016 4,9 24,7 5,7 17,5
2017 7,7 30,6 4,4 19,8
2018 7,7 27,1 4,7 18,9
2019 6,4 27,4 5,2 16,4
7.1.4 Middelengebruik onder jongeren in 2019 jongens, 12 tot 18 jaar meisjes, 12 tot 18 jaar mannen, 18 tot 25 jaar vrouwen, 18 tot 25 jaar Alcoholgebruik jongens, 12 tot 18 jaar meisjes, 12 tot 18 jaar mannen, 18 tot 25 jaar vrouwen, 18 tot 25 jaar Roken jongens, 12 tot 18 jaar meisjes, 12 tot 18 jaar mannen, 18 tot 25 jaar vrouwen, 18 tot 25 jaar Cannabisgebruik 84,1% 83,3% 36,7% 32,8% 22,7% 33,2% 5,5% 5,6% 16,4% 27,4% 5,2% 6,4%

7.2Middelengebruik en ervaren gezondheid, psychische gezondheid en slaapproblemen

Jongens van 12 tot 18 jaar die in het afgelopen jaar alcohol hebben gedronken beoordeelden hun gezondheid even goed als jongens die in het afgelopen jaar geen alcohol hebben gedronken (figuur 7.2.1). Vijf procent van deze jongens beoordeelde hun gezondheid als matig, slecht of zeer slecht. Jonge drinkers rapporteerden wel vaker psychische klachten en slaapproblemen dan jonge niet-drinkers.

Bij de jongvolwassen mannen ervoeren niet-drinkers juist vaker dan drinkers hun gezondheid als matig of slecht, dit gold voor 15 procent van de niet-drinkers en acht procent van de drinkers. Jongvolwassen mannen die geen alcohol drinken hadden vaker een langdurige ziekte of aandoening dan mannen die wel drinken. Anders dan bij minderjarige jongens, waren er bij jongvolwassen mannen geen statistisch significante verschillen in psychische klachten en slaapproblemen tussen drinkers en niet-drinkers: acht procent van de jongvolwassen mannen had psychische klachten en 12 procent had problemen met inslapen en/of doorslapen.

7.2.1 Gezondheid van mannen naar drinkgedrag, 2017 tot en met 2019 (%)
probleem Drinkers 12 tot 18 jaar Niet-drinkers 12 tot 18 jaar Drinkers 18 tot 25 jaar Niet-drinkers 18 tot 25 jaar
Matige of slecht ervaren gezondheid 4,8 5,3 7,8 15,2
Psychisch ongezond 6,3 2,7 8,5 5,6
Slaapproblemen 10,2 6,4 11,5 15,2

12 procent van de meisjes vond hun gezondheid matig, slecht of zeer slecht. Net als bij de jongens was er bij meisjes geen verband tussen alcoholgebruik en ervaren gezondheid (figuur 7.2.2). Jonge meisjes die drinken hadden meer psychische klachten en slaapproblemen dan meisjes die niet drinken.

13% van de meisjes van 12 tot 18 jaar die alcohol drinken hebben psychische problemen Buitenvorm Binnenvorm

14 procent van de jongvolwassen vrouwen vond hun gezondheid matig of slecht, 16 procent was psychisch ongezond en 22 procent kampte met slaapproblemen. Er waren hierbij geen statistisch significante verschillen tussen vrouwen die alcohol drinken en vrouwen die niet drinken.

7.2.2 Gezondheid van vrouwen naar drinkgedrag, 2017 tot en met 2019 (%)
probleem Drinkers 12 tot 18 jaar Niet-drinkers 12 tot 18 jaar Drinkers 18 tot 25 jaar Niet-drinkers 18 tot 25 jaar
Matige of slechte ervaren gezondheid 12,7 11 14,1 15,5
Psychisch ongezond 12,7 7,3 15,6 20,6
Slaapproblemen 19,8 12,1 21,7 22,0

Rokers vaker psychisch ongezond en vaker slaapproblemen dan niet-rokers

De ervaren gezondheid van jongens tussen de 12 en de 18 jaar die roken verschilt statistisch niet significant van de ervaren gezondheid van hun leeftijdsgenoten die niet roken (figuur 7.2.3). Er was ook geen significant verband tussen roken en psychische gezondheid bij jonge jongens. Wel hadden rokers vaker problemen met slapen dan niet-rokers: 19 procent van de rokende jongens kampte met slaapproblemen tegenover 7 procent van de jongens die niet roken.

7.2.3 Gezondheid van mannen naar rookgedrag, 2017 tot en met 2019 (%)
probleem Rokers 12 tot 18 jaar Niet-rokers 12 tot 18 jaar Rokers 18 tot 25 jaar Niet-rokers 18 tot 25 jaar
Matige of slechte ervaren gezondheid 7,8 5,0 10,3 8,2
Psychisch ongezond 3,3 3,8 11,6 6,4
Slaapproblemen 18,8 6,8 15 10,6

Bij de jongvolwassen mannen is er geen significant verband tussen roken en ervaren gezondheid. Wel voelden rokers zich psychisch minder gezond en hadden ze vaker slaapproblemen dan niet-rokers. Twaalf procent van de rokende mannen en 6 procent van de niet-rokende mannen rapporteerden psychische klachten. Vijftien procent van de rokers en elf procent van de niet-rokers had slaapproblemen.

Bij meisjes was er geen significant verband tussen roken en ervaren gezondheid. Wel meldden twee keer zoveel rokende meisjes als niet-rokende meisjes psychische klachten en slaapproblemen (figuur 7.2.4). Bij de jongvolwassen vrouwen was hetzelfde patroon zichtbaar. Rokende vrouwen voelden zich even gezond als niet-rokende vrouwen, maar ze hadden wel vaker psychische klachten en slaapproblemen.

7.2.4 Gezondheid van vrouwen naar rookgedrag, 2017 tot en met 2019 (%)
probleem Rokers 12 tot 18 jaar Niet-rokers 12 tot 18 jaar Rokers 18 tot 25 jaar Niet-rokers 18 tot 25 jaar
Matige of slechte ervaren gezondheid 16,1 11,3 16,0 13,7
Psychisch ongezond 19,4 8,5 22,4 14,4
Slaapproblemen 27,4 13,9 28,4 19,5

Cannabis gebruikende vrouwen hebben slechtere gezondheid dan niet-gebruikende vrouwen

Mannen van 18 tot 25 jaar die cannabis gebruiken voelden zich even gezond als mannen die geen cannabis gebruiken (figuur 7.2.5).noot1 Ook hun psychische gezondheid en slaapproblematiek hing in statistisch opzicht niet samen met cannabisgebruik. Bij jonge vrouwen was er wel een duidelijk verband tussen cannabisgebruik en gezondheid (figuur 7.2.6). Een op de vijf cannabisgebruikers vond haar gezondheid matig of slecht tegenover 13 procent van de vrouwen die geen cannabis gebruiken. Twee keer zoveel vrouwen die cannabis gebruiken voelden zich psychisch minder gezond dan vrouwen die dat niet gebruiken, respectievelijk 28 en 14 procent. Drie op de tien cannabisgebruikers en twee op de tien niet-gebruikers hadden problemen met in- of doorslapen.

7.2.5 Gezondheid van mannen naar cannabisgebruik, 2017 tot en met 2019 (%)
probleem Cannabisgebruikers 18 tot 25 jaar Niet-cannabisgebruikers 18 tot 25 jaar
Matige of slechte ervaren gezondheid 9,3 8,9
Psychisch ongezond 10,3 7,3
Slaapproblemen 14,7 11
7.2.6 Gezondheid van vrouwen naar cannabisgebruik, 2017 tot en met 2019 (%)
probleem Cannabisgebruikers 18 tot 25 jaar Niet-cannabisgebruikers 18 tot 24 jaar
Matige of slechte ervaren gezondheid 20,0 13,1
Psychisch ongezond 28,3 13,8
Slaapproblemen 29,1 20,1

Jongvolwassenen zelfde verbanden gezondheid bij frequent gebruik van alcohol, tabak en cannabis

Bij de jongvolwassenen was het verband tussen zwaar drinken, dagelijks roken en cannabisgebruik in de afgelopen 30 dagen enerzijds en de drie gezondheidsmaten anderzijds hetzelfde als bij minder frequent gebruik van alcohol, tabak en cannabis. De enige uitzondering is dat onder jongvolwassen mannen die in de afgelopen 30 dagen cannabis hebben gebruikt het aandeel met psychische klachten groter was dan onder mannen die in de afgelopen 30 dagen geen cannabis hebben gebruikt. Daartegenover hebben jongvolwassen mannen die in het afgelopen jaar cannabis hebben gebruikt even vaak psychische klachten als mannen die in het afgelopen jaar geen cannabis hebben gebruikt.

Er zijn twee kanttekeningen bij dit onderzoek. Ten eerste is het op basis van dit onderzoek niet mogelijk om uitspraken te doen over wat de oorzaak is en wat het gevolg, omdat het middelengebruik en de gezondheid op hetzelfde moment zijn vastgesteld. We kunnen dus niet vaststellen of middelengebruik leidt tot een slechtere of betere ervaren gezondheid, psychische gezondheid of slaapproblemen, of dat jongeren en jongvolwassenen met een slechtere gezondheid of meer slaapproblemen vaker roken, drinken of blowen. Ten tweede is het mogelijk dat andere factoren, zoals migratieachtergrond, religie of opleidingsniveau, samenhangen met zowel gezondheid en slaapproblemen als middelengebruik. Deze kenmerken zijn in dit onderzoek niet meegenomen.

7.3Begrippen

Alcoholgebruik

Percentage personen die ‘ja’ antwoorden op de vraag: Heeft u in de afgelopen 12 maanden weleens alcoholhoudende drank gedronken, bijvoorbeeld bier, wijn, sterke drank, mixdrankjes of cocktails? Alcoholvrij of alcoholarm bier telt hier niet mee.

Roken

Percentage personen met antwoordcategorie ‘ja’ op de vraag: Rookt u weleens?

Cannabisgebruik

Percentage personen die ‘afgelopen jaar’ antwoorden op de vraag: Heeft u weleens cannabis (hasj, wiet, marihuana) gebruikt, en zo ja, wanneer voor het laatst?

Ervaren gezondheid: matig of slecht

Percentage personen die ‘matig’, ‘slecht’ of ‘zeer slecht’ antwoorden op de vraag ‘Hoe is over het algemeen uw gezondheid?’

Psychisch ongezond

  • Percentage personen dat minder dan 60 scoort op de Mental Health Inventory 5 (MHI-5). Dit is een internationale standaard voor een specifieke meting van de psychische gezondheid, bestaande uit 5 vragen. De MHI-5 betreft vragen die steeds betrekking hebben op hoe men zich in de afgelopen 4 weken voelde. Gevraagd is:
    • Voelde u zich erg zenuwachtig?
    • Zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken?
    • Voelde u zich kalm en rustig?
    • Voelde u zich neerslachtig en somber?
    • Voelde u zich gelukkig?
  • Iedere vraag heeft de volgende 6 antwoordcategorieën: voortdurend-meestal-vaak-soms-zelden-nooit. Bij de positief geformuleerde vragen van de MHI-vragenlijst (vraag 3 en 5) zijn voor de antwoordcategorieën in volgorde de waarden 5, 4, 3, 2, 1, en 0 toegekend. Bij de negatief geformuleerde vragen (vraag 1, 2 en 4) zijn precies de omgekeerde waarden toegekend. Vervolgens zijn per persoon de somscores berekend en zijn deze vermenigvuldigd met 4, zodat de minimale somscore van een persoon 0 (zeer ongezond) en de maximale score 100 (perfect gezond) kan bedragen. Bij een score van 60 of meer is een respondent gekwalificeerd als psychisch gezond en bij een score van minder dan 60 als psychisch ongezond.

Slaapproblemen

Percentage personen die ‘nogal’, ‘veel’ of ‘heel veel’ antwoorden op de vraag ‘In welke mate heeft u in de afgelopen 2 weken last gehad van problemen met slapen? Denkt u hierbij aan moeite met in slaap vallen, moeite om door te slapen, of te vroeg wakker worden.’

Zware drinkers

Mannen die minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol op één dag drinken en vrouwen die minstens 1 keer per week 4 of meer glazen op één dag drinken.

De analyse is gebaseerd op gegevens uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van het CBS, het RIVM en het Trimbos-instituut. Voor de analyse van het verband tussen middelengebruik en gezondheid zijn de onderzoeksjaren 2017 tot en met 2019 samengevoegd om voldoende waarnemingen te hebben.

7.4Meer informatie en literatuur

Meer informatie

Cijfers over leefstijl en (preventief) gezondheidsonderzoek naar persoonskenmerken zijn te vinden in StatLine.

Cijfers over gezondheid en zorggebruik naar persoonskenmerken zijn te vinden in StatLine.

Literatuur

Kleinjan, M., I. Pieper, G. Stevens, N. van de Klundert, M. Rombouts, M. Boer en J. Lammers, 2020. Geluk onder druk. Onderzoek naar het mentaal welbevinden van jongeren in Nederland. Trimbos-instituut, Stichting Alexander en Universiteit Utrecht.

Rombouts, M., S. van Dorsselaer, T. Scheffers – van Schayck, M. Tuithof, M. Kleinjan en K. Monshouwer, 2020. Jeugd en riskant gedrag 2019. Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Trimbos-instituut.

Noten

Omdat er te weinig jonge cannabisgebruikers tussen de 12 en de 18 jaar in het onderzoek zijn om betrouwbare uitspraken over de relatie tussen cannabisgebruik en gezondheid te doen, presenteren we hier alleen de gegevens over jongvolwassenen.

Colofon

Deze website is ontwikkeld door het CBS in samenwerking met Textcetera Den Haag.
Heb je een vraag of opmerking over deze website, neem dan contact op met het CBS.

Disclaimer en copyright

Cookies

CBS maakt op deze website gebruik van functionele cookies om de site goed te laten werken. Deze cookies bevatten geen persoonsgegevens en hebben nauwelijks gevolgen voor de privacy. Daarnaast gebruiken wij ook analytische cookies om bezoekersstatistieken bij te houden. Bijvoorbeeld hoe vaak pagina's worden bezocht, welke onderwerpen gebruikers naar op zoek zijn en hoe bezoekers op onze site komen. Het doel hiervan is om inzicht te krijgen in het functioneren van de website om zo de gebruikerservaring voor u te kunnen verbeteren. De herleidbaarheid van bezoekers aan onze website beperken wij zo veel mogelijk door de laatste cijfergroep (octet) van ieder IP-adres te anonimiseren. Deze gegevens worden niet gedeeld met andere partijen. CBS gebruikt geen trackingcookies. Trackingcookies zijn cookies die bezoekers tijdens het surfen over andere websites kunnen volgen.

De geplaatste functionele en analytische cookies maken geen of weinig inbreuk op uw privacy. Volgens de regels mogen deze zonder toestemming geplaatst worden.

Meer informatie: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/telecommunicatie/vraag-en-antwoord/mag-een-website-ongevraagd-cookies-plaatsen

Leeswijzer

Verklaring van tekens

. Gegevens ontbreken
* Voorlopig cijfer
** Nader voorlopig cijfer
x Geheim
Nihil
(Indien voorkomend tussen twee getallen) tot en met
0 (0,0) Het getal is kleiner dan de helft van de gekozen eenheid
Niets (blank) Een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen
2019–2020 2019 tot en met 2020
2019/2020 Het gemiddelde over de jaren 2019 tot en met 2020
2019/’20 Oogstjaar, boekjaar, schooljaar enz., beginnend in 2019 en eindigend in 2020
2017/’18–2019/’20 Oogstjaar, boekjaar, enz., 2017/’18 tot en met 2019/’20

In geval van afronding kan het voorkomen dat het weergegeven totaal niet overeenstemt met de som van de getallen.

Over het CBS

De wettelijke taak van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is om officiële statistieken te maken en de uitkomsten daarvan openbaar te maken. Het CBS publiceert betrouwbare en samenhangende statistische informatie, die het deelt met andere overheden, burgers, politiek, wetenschap, media en bedrijfsleven. Zo zorgt het CBS ervoor dat maatschappelijke debatten gevoerd kunnen worden op basis van betrouwbare statistische informatie.

Het CBS maakt inzichtelijk wat er feitelijk gebeurt. De informatie die het CBS publiceert, gaat daarom over onderwerpen die de mensen in Nederland raken. Bijvoorbeeld economische groei en consumentenprijzen, maar ook criminaliteit en vrije tijd.

Naast de verantwoordelijkheid voor de nationale (officiële) statistieken is het CBS ook belast met de productie van Europese (communautaire) statistieken. Dit betreft het grootste deel van het werkprogramma.

Voor meer informatie over de taken, organisatie en publicaties van het CBS, zie cbs.nl.

Contact

Met vragen kunt u contact opnemen met het CBS.

Medewerkers

Auteurs

1. Inleiding

Ruud van Herk (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)

2. Jongeren in Nederland

Dominique van Roon

3. Ontwikkeling van de jeugdzorg 2015–2019

Rudi Bakker

4. Opgroeien in bijstand

Daniël Herbers

5. School

Brigitta Struijkenkamp en Marijke Hartgers

6. Werk

Willem Gielen

7. Middelengebruik en gezondheid

Christianne Hupkens

8. Criminaliteit

Lisanne Jong en Willem Gielen

9. Jongeren in Caribisch Nederland

Suzanne Loozen, Carel Harmsen en Mark Ramaekers

10. Welzijn van jongeren

Moniek Coumans

11. Trends in gebruik speciale onderwijsvoorzieningen

Tom van Yperen, Afke Donker en Chaja Deen (Nederlands Jeugdinstituut)

12. Gemeenten zien meer beleidseffecten

Jaap van Sandijk (Freelance journalist)

Redactie

Astrid Pleijers

Martijn Souren

Robert de Vries

Linda Fernandez Beiro

Eindredactie

Karolien van Wijk