Alcoholgebruik en gezondheid

Auteurs: Susanne de Witt, Christianne Hupkens

Van de tieners (12 tot 18 jaar) drinkt 34 procent wel eens alcohol en van de jongvolwassenen (18 tot 25 jaar) 86 procent. Vooral jongvolwassenen met een Nederlandse achtergrond nuttigen alcohol. Op het platteland is alcoholgebruik onder jongeren gebruikelijker dan in stedelijke gebieden. Drinkende jongeren doen vaker aan drugs en roken dan niet-drinkende leeftijdsgenoten.

7.1Alcoholgebruik onder jongeren

Effecten van alcoholgebruik

De meeste mensen gebruiken middelen voor het eerst tijdens de adolescentie. Jongeren gebruiken alcohol het meest, gevolgd door tabak en cannabis (Looze et al., 2017). Regelmatige alcoholconsumptie heeft invloed op de gezondheid en ontwikkeling van jongeren. Daarnaast kan het frequente gebruik hiervan, al dan niet in combinatie met andere middelen, agressie of asociaal en delinquent gedrag veroorzaken (Kuunders en Van Laar, 2010; Looze en Koning, 2017). Een ongezond eet- en beweegpatroon is naast roken en overgewicht van grote invloed op ziektelast (RIVM, 2014). Overmatig alcoholgebruik valt hier ook onder. Over het algemeen is de ziektelast van volwassenen hoger als ze meer alcohol consumeren. Zo zijn de kansen op hersenschade, alcoholvergiftiging of ongevallen groter bij zware dan bij lichte drinkers. Overmatig alcoholgebruik kan ook het risico op bepaalde ziekten en aandoeningen verhogen, zoals hart- en vaatziekten (Trimbos-instituut, 2015; Van Laar, 2012; Gezondheidsraad, 2015). Jongeren zijn lichamelijk nog volop in ontwikkeling en kunnen daardoor extra gevoelig zijn voor de schadelijke effecten van alcohol (Kuunders en Van Laar, 2010). Jongeren die alcohol gebruiken in het uitgaanscircuit hebben bovendien meer kans om betrokken te raken bij verkeersongevallen (SWOV, 2016). Het monitoren van het drankgebruik onder jongeren is daarom van groot belang.

Daling van alcoholgebruik onder jongeren

Tot 1 januari 2014 was het voor jongeren vanaf 16 jaar toegestaan om alcohol te kopen. Deze leeftijdsgrens is sindsdien verhoogd naar 18 jaar. Ook mogen jongeren tot hun 18^e geen alcohol bij zich hebben in het openbaar. Om het draagvlak voor deze wetswijziging te vergroten is de campagne NIX18 opgezet. Het doel hiervan was om een nieuwe sociale norm neer te zetten: ‘Niet roken en niet drinken onder de 18’ (Rijksoverheid, 2016). Uit eindrapportages van deze campagne blijkt dat meer ouders dan in 2013 de NIX-afspraak met hun kinderen maken en minder jongeren roken of drinken (Rijksoverheid, 2017). In vergelijking met tien jaar geleden is het alcoholgebruik onder alle jongeren gedaald en het sterkst onder tieners. Dit blijkt zowel uit eerder gepubliceerde cijfers van de Gezondheidsenquête (CBS, 2017) als het HBSC-onderzoek (Stevens, Van Dorsselaer, Boer, De Roos, Duinhof, Ter Bogt, 2018). Sinds 2015 lijkt deze daling echter niet verder door te zetten.

7.2Profielschets van drinkende jongeren

Vooral jongeren met een Nederlandse achtergrond drinken een glaasje

In de periode 2015/2017 gaven gemiddeld 6 op de 10 jongeren (62 procent) aan dat ze in het afgelopen jaar alcohol hadden gedronken. Van de tieners (12 tot 18 jaar) zei 34 procent wel eens alcohol te drinken en van de jongvolwassenen (18 tot 25 jaar) 86 procent. Er zijn nauwelijks verschillen tussen jongens en meisjes, maar wel tussen jongeren met andere achtergronden.

In de jaren 2015/2017 was alcohol drinken het meest gebruikelijk onder jongeren met een Nederlandse achtergrond. In de afgelopen twaalf maanden had 68 procent van hen alcohol geconsumeerd. Bij jongeren met een westerse migratieachtergrond was dit 62 procent en bij jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond met 34 procent het minst.

De verschillen naar herkomst zijn nog duidelijker binnen de groepen tieners en jongvolwassenen. Nederlandse tieners gaven met 39 procent het vaakst aan alcohol te hebben genuttigd, gevolgd door leeftijdsgenoten met een westerse migratieachtergrond (35 procent). Tieners met een niet-westerse migratieachtergrond dronken het minst vaak (14 procent). Bij jongvolwassenen is er sprake van vergelijkbaar patroon. Het lagere aandeel drinkers onder jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond houdt verband met religie. Deze groep bestaat vooral uit mensen met een Turkse en Marokkaanse achtergrond (zie hoofdstuk 2), die overwegend moslim zijn. Zij vinden vaker dan niet-moslims dat alcohol verboden moet worden (Arends en Van Beuningen, 2016).

Jongvolwassenen met hoog opleidingsniveau drinken het meest

Jongvolwassenen met een hoog opleidingsniveau drinken meer dan leeftijdsgenoten met een lager opleidingsniveau. Van de 18- tot 25‑jarige jongeren met hbo- en wo-niveau zei 90 procent in 2015/2017 alcohol te drinken, tegen 77 procent van de jongvolwassenen met een vmbo- of mbo-1‑niveau. Let wel dat een deel van de jongeren nog een opleiding volgt en dat het onderwijsniveau dus hoger kan worden met het oplopen van de leeftijd.

Uit het HBSC-onderzoek blijkt juist dat het binge drinken (het drinken van vijf of meer glazen bij één gelegenheid) onder jongeren van 12 tot 17 jaar in 2017 vaker voorkwam onder leerlingen van het vmbo dan het vwo. Ruim 8 op de 10 alcoholgebruikers van 12 tot 17 jaar op de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo en 7 op de 10 drinkers op de theoretische leerweg van het vmbo hadden afgelopen maand aan bingedrinken gedaan, gaven ze desgevraagd aan in 2017. Op het vwo ging het om bijna 6 op de 10 drinkers (Stevens, Van Dorsselaer, Boer, De Roos, Duinhof, Ter Bogt, 2018).

Minder drankgebruik in de stad dan op platteland

In de steden zijn minder tieners die drinken dan op het platteland. In 2015/2017 zei 22 procent van de in sterk stedelijke gebieden wonende tieners te drinken, waar twee keer zoveel tieners op het platteland dit aangaven. Dit patroon is ook zichtbaar bij jongvolwassenen. In (zeer) sterk stedelijke gebieden wonen naar verhouding meer jongvolwassenen met een niet-westerse migratieachtergrond en jongvolwassenen met een lage opleiding, wat het verschil tussen stad en platteland verklaart. Bij tieners blijken opleiding en migratieachtergrond het verschil in alcoholgebruik naar stedelijkheid echter niet te verklaren.

Overmatig en zwaar drankgebruik vooral onder jongvolwassen mannen

In 2015/2017 was 6 procent van de drinkende tieners een overmatige drinker (zie Begrippen) en 12 procent een zware drinker. Hierin verschillen jongens en meisjes niet van elkaar.

Van de mannen van 18 tot 25 jaar dronk 21 procent overmatig en 27 procent zwaar. Onder de vrouwen in deze leeftijdsgroep ging het om respectievelijk 14 en 20 procent. Mannen van deze leeftijden met een Nederlandse achtergrond drinken het vaakst overmatig en zwaar, met name die in matig tot zeer sterk stedelijke gebieden.

7.3Alcoholgebruik en leefstijl

Vooral jongvolwassenen combineren drank met sigaretten

Een vijfde van de jongeren gaf in de periode 2015/2017 aan te roken. Van de tieners rapporteerde 7 procent te roken, tegenover 32 procent van de jongvolwassenen.

Jongeren die alcohol drinken, roken vaker dan jongeren die niet drinken. Van de drinkende jongvolwassen mannen rookte 40 procent, van de vrouwen 31 procent. Onder de drinkende tieners was het aandeel rokers kleiner (18 procent) en was er geen verschil tussen jongens en meisjes. In het afgelopen jaar rookte gemiddeld 1 procent van de niet-drinkende tieners en 9 procent van de niet-drinkende jongvolwassenen.

Drinken en cannabisgebruik gaan vooral bij jongvolwassenen samen

Bijna 10 procent van de 12- tot 18‑jarigen en 43 procent van de 18- tot 25‑jarigen heeft ooit drugs gebruikt, zo gaven ze in 2015/2017 aan. Cannabis was de meest gebruikte drug. Drinkende jongeren gebruikten vaker cannabis dan niet-drinkende jongeren. Van de drinkende mannen van 18 tot 25 jaar heeft 50 procent ooit cannabis gebruikt en van de drinkende vrouwen 41 procent. Van de niet-drinkende mannen van deze leeftijden geeft 11 procent dit aan en van de vrouwen 4 procent. Bij tieners is een vergelijkbaar patroon zichtbaar. Van de drinkende 12- tot 18‑jarigen heeft 21 procent ooit cannabis gebruikt, tegen slechts 1 procent van de niet-drinkende tieners.

Vaker overgewicht bij drinkende dan bij niet-drinkende tieners

Bijna 20 procent van de jongeren in Nederland had in 2015/2017 overgewicht. Onder de tieners was dat 14 procent en onder de jongvolwassenen 21 procent. Drinkende tieners hebben vaker overgewicht (16 procent) dan niet-drinkende tieners (12 procent). Van de 18- tot 25‑jarige mannen en vrouwen had 21 procent overgewicht, ongeacht het drinkgedrag.