Productiviteit – Een introductie

Een paar decennia geleden kon een bakkerij op de hoek van een straat hoogstens enkele honderden koekjes per dag bakken, waar een team van bakkers in een fabriek er nu tienduizenden per dag afleveren dankzij machinale mixers, kneders, industriële ovens en dankzij een optimale inzet van medewerkers gebaseerd op hun vaardigheden en expertise. Het staat vast dat technologische vooruitgang een stijging van de arbeidsproductiviteit met zich meebrengt. Maar al jaren loopt de groei van de productiviteit per gewerkt uur terug, in ons land en in andere ontwikkelde economieën. En die trend zet door, ondanks de opkomst van nieuwe innovaties en de voortschrijdende digitalisering. Dat betekent dat we steeds meer mensen nodig hebben om de economie te laten groeien. Dat lijkt onverwacht gezien de recente technologische voortuitgang. Die achteruitgang kent verschillende oorzaken (De Bondt et al., 2021; Grabska et al., 2017; Vogels, 2022).

• De arbeidsproductiviteit is al heel hoog in Nederland. Dan is het niet eenvoudig die nog verder te verhogen. Voor andere, minder ontwikkelde landen is het dan gemakkelijker om via imitatie en adoptie van technologieën een inhaalslag te maken, met hogere groeicijfers als gevolg.
• Globalisering en toenemende internationale handel is een belangrijke bron van productiviteit. Ook deze ontwikkelingen zijn in Nederland al decennialang gaande dus ook hier zijn de meeste productiviteitsvoordelen al lang geleden behaald.
• Nederland is vooral een diensteneconomie. De zorg, het onderwijs, de overheid en dienstverlening zijn bedrijfstakken waar veel Nederlanders werken. In deze bedrijfstakken, die een steeds groter deel van de economie vormen, is het moeilijk om de productiviteit te vergroten. Het werk daar is doorgaans heel arbeidsintensief en minder makkelijk te automatiseren, wat een rem zet op groei van productiviteit.
• Arbeidsproductiviteit meet niet alles en is in bepaalde bedrijfstakken, zoals de zorg, lastig te meten. Zo is het niet altijd mogelijk goed rekening te houden met kwaliteitsverbeteringen.
• Arbeidsproductiviteit houdt geen rekening met de productiviteitsgroei door inzet van kapitaalgoederen. Multifactorproductiviteit (MFP) doet dat wel, en meet als het ware hoe efficiënt de productiemiddelen arbeid en kapitaal gebruikt worden om toegevoegde waarde te genereren, ofwel van een bedrijf, een bedrijfstak of een heel land.

Productiviteit kan op verschillende manieren gemeten worden. De twee meest voorkomende maatstaven zijn arbeidsproductiviteit en multifactorproductiviteit. In deze Internationaliseringsmonitor gebruiken we beide maatstaven op macro-, bedrijfstak- en bedrijfsniveau.

Productiviteit is één van de belangrijkste factoren voor economisch succes en welvaart. Hoe productiever bedrijven in een land zijn, hoe meer waarde ze kunnen toevoegen voor de economie. In deze Internationaliseringsmonitor wordt productiviteit niet alleen op macroniveau beschouwd, maar wordt er ook gekeken naar productiviteit op bedrijfstakniveau en bedrijfsniveau. Dit levert een schat aan extra informatie op, zoals waar de productiviteitsgroei in Nederland vandaan komt en hoe deze zich over tijd ontwikkelt. Daarnaast plaatsen we de productiviteitsontwikkelingen in een perspectief van globalisering: wat zijn de verschillen voor handelende en niet-handelende bedrijven en wel/niet-multinationals? En verhoogt internationale handel de productiviteit?

In hoofdstuk 1 wordt productiviteit besproken vanuit macro-economisch perspectief. Waarom is productiviteit belangrijk voor de economie? Hoe wordt het gemeten? Hoe doet de Nederlandse economie het ten opzichte van andere landen? Hoeveel dragen de verschillende productiemiddelen (arbeid, kapitaal) en productiviteit bij aan de Nederlandse economische groei? Zijn er verschillen tussen Nederlandse bedrijfstakken voor wat betreft productiviteit? Is er samenhang met internationalisering en R&D?

In hoofdstuk 2 staat de productiviteit van Nederlandse bedrijven centraal. In welke mate komen de verschillende productiviteitsmaatstaven die we beschikbaar hebben overeen en bewegen ze in dezelfde richting? Zien we verschillen in productiviteit tussen verschillende groepen bedrijven in Nederland? Zijn Nederlandse handelaren productiever dan niet-handelaren? Verschillen goederenexporteurs onderling in termen van productiviteit?

Naast de productiviteitsgroei binnen bedrijven, zijn ook de dynamiek van de bedrijvenpopulatie en de verdeling van de productiefactoren arbeid en kapitaal binnen een bedrijfstak belangrijke factoren voor het verklaren van de productiviteit van een bedrijfstak. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op hoe het niveau en de groei van de productiviteit van de Nederlandse industrie en handel opgebouwd zijn uit de productiviteit van onderliggende bedrijven, de samenstelling van de bedrijvenpopulatie en veranderingen daarin.

Hoe export en productiviteit samenhangen, blijft in de wetenschappelijke literatuur een punt van discussie. Leidt een hogere productiviteit ertoe dat bedrijven gaan exporteren (oftewel zelfselectie) of geldt (ook) het tegenovergestelde, namelijk dat bedrijven productiever worden wanneer ze gaan exporteren (oftewel al doende leren)? In hoofdstuk 4 onderzoeken we aan de hand van econometrische modellen of Nederlandse bedrijven productiever worden doordat zij internationaal handelen.

Hoofdstuk 5 geeft voor het eerst een inkijk in innovatie bij microbedrijven (2 tot 10 werkzame personen). Deze microbedrijven maken een zeer groot deel uit van de Nederlandse bedrijvenpopulatie. In welke bedrijfstakken is het aandeel innovatieve bedrijven het hoogst? Zijn kleine bedrijven minder vaak innovatief dan grote bedrijven? Zijn innovatieve bedrijven vaak multinationals? Hebben goederen- en/of dienstenexporteurs een grotere kans om innovatief te zijn? Zijn innovatieve bedrijven productiever dan niet-innovatieve bedrijven?

In deze editie van de Internationaliseringsmonitor staat het concept productiviteit centraal en brengen we herijkte productiviteitsschattingen (multifactorproductiviteit) in verband met internationalisering, innovatie en bedrijvendynamiek. Het laatste nieuws en rapporten op het gebied van internationale handel en globalisering, alsook eerdere edities van de Internationaliseringsmonitor zijn te vinden in het dossier Globalisering.

Literatuur

Open literatuurlijst