Macrotrends en handel tijdens de coronacrisis en Brexit: een tijdreeksanalyse

Auteurs: Dennis Cremers, Thomas van Gemert, Mark Vancauteren

Gedurende het begin van 2020 werd de wereld(handel) geconfronteerd met het coronavirus. Dit leidde in de daaropvolgende maanden tot maatregelen om de verspreiding van het virus te belemmeren. Ook Nederland werd geraakt door de effecten van het coronavirus, wat zijn weerslag had op de internationale handel. Daarnaast was sinds 2016 sprake van een aanstaande uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie (Brexit). In 2020 is het VK daadwerkelijk uit de EU gestapt. Na een overgangsperiode resulteerde dit vanaf 2021 in allerlei veranderingen voor de internationale handel met het VK. De effecten van zowel het coronavirus als de Brexit op de internationale handel in goederen worden in dit hoofdstuk geanalyseerd. Voor beide situaties worden counterfactuals geconstrueerd (d.w.z. hoe had de internationale handel eruit kunnen zien als er geen coronavirus of Brexit was geweest?) en wordt op maandbasis bekeken hoe de werkelijke export en import zich verhouden tot het handelspotentieel.

2.1Inleiding

Nederland is centraal gelegen in West-Europa en omringd door enkele grote economieën. Derhalve zijn export en import zeer belangrijke pijlers onder de Nederlandse economie en is de sterke verwevenheid met buitenlandse bedrijven cruciaal voor de economische groei. Zo is volgens recente cijfers van het CBS (Creemers et al., 2021), een derde van alle bedrijven in het Nederlandse bedrijfsleven actief in de internationale handel. Tegelijkertijd laten de cijfers zien dat de groep bedrijven die in 2019 actief waren op de exportmarkt zeer divers en dynamisch is. Zo stopten in 2019 ongeveer 18 duizend bedrijven met exporteren, terwijl meer dan 32 duizend bedrijven startten met exporteren. Deze cijfers laten niet alleen een beeld zien van een steeds meer geglobaliseerde economie, maar ook een alsmaar grotere afhankelijkheid van de conjunctuur van Nederlandse handelspartners. Zo kunnen grote exogene schokken in de wereld, denk aan de Brexit, kredietcrisis of een pandemie, een groot effect hebben op de wereldhandel, en dus op de Nederlandse economie. Zeker 2020 is wat betreft exogene schokken een veelbewogen jaar geweest met zowel de Brexit als de coronacrisis. Dit leidde in 2020 tot een daling van de totale in- en uitvoerwaarde van goederen met respectievelijk 8 en 6 procent. In 2020 kromp de dienstenexport met 8 procent en de invoer zelfs met 11 procent.

Impact coronacrisis asymmetrisch

In het eerste deel van dit hoofdstuk onderzoeken we of – en in welke mate – de coronapandemie een invloed heeft gehad op het handelspotentieel. De methode die we hanteren in paragraaf 2.2 is het vergelijken van de werkelijke handelsstroom volgens de meest recente data met een theoretische handelsstroom. De meeste recente literatuur (Hayakawa en Mukunoki, 2021; Benguria, 2021) toont aan dat op een geaggregeerd niveau, het coronavirus een negatief effect had op de internationale handel. Deze effecten werden enerzijds gedreven door de dalende of verschuivende consumentenvraag (minder inkomen, meer verkoop via e-commerce, goedkopere producten), anderzijds door de problemen met betrekking tot toelevering van intermediaire producten en diensten (Meier en Pinto, 2020). Mede door het feit dat de coronacrisis geleid heeft tot lockdowns en tijdelijke sluitingen van bedrijven, heeft dit ook een impact gehad op het koopgedrag bij onder andere e-commerce en online bedrijven. Deze schokken zijn te vinden aan zowel de import- als de exportzijde omwille van de heterogene vraag- en aanbodeffecten. Een verdere heterogeniteit van het coronaeffect is mede bepaald door het type product. Baldwin en Tomiura (2020), bijvoorbeeld, tonen empirisch aan dat het effect groter is geweest voor duurzame dan voor niet-duurzame goederen. Hayakawa en Mukunoki (2020) tonen aan dat de aanbodschokken van de coronacrisis kleiner zijn geweest in sectoren die essentiële producten leveren (voedsel, medicijnen) dan in de sectoren met niet-essentiële producten (auto’s, machines). In dit hoofdstuk gaan we derhalve ook de heterogene coronaschokken per productgroep analyseren.

Uittreden van VK uit EU belemmert de bilaterale goederenhandel

In het tweede deel van dit hoofdstuk onderzoeken we het effect van de Brexit. Sinds 1 januari 2021 verloopt de goederenhandel tussen het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Europese Unie (EU) onder douanetoezicht. Hierdoor wordt de internationale handel in goederen tussen Nederland en het VK belemmerd. In paragraaf 2.3 wordt op macroeconomisch niveau door middel van een synthetische controlemethode onderzocht wat de gevolgen zijn van het vertrek van het VK uit de EU voor de totale in- en uitvoerwaarde van goederen tussen Nederland en het VK. De mogelijke effecten van deze belemmeringen op de goederenhandel worden in paragraaf 2.3 verder uitgelegd. De synthetische controlemethode die wordt gebruikt in paragraaf 2.3 is een veelgebruikte methode in empirisch economisch onderzoek. Een van de eerste studies die hiervan gebruik maakte was van Abadie en Gardezabal (2003). Zij deden onderzoek naar de effecten van terroristische aanslagen in de jaren ’60 op de economie van het Baskenland. Om het effect van deze aanslagen te berekenen, creëerden ze een synthetische schatting voor de Baskische economie op basis van regio’s waar geen terroristische aanslagen plaatsvonden. Deze methode is daarna veelvuldig toegepast. Er is ook een recente studie van Douch en Edwards (2021) die het effect van de onzekerheid na het Brexit referendum in 2016 onderzoekt op de internationale handel in goederen voor het VK. Uit dat onderzoek blijkt dat de Britse uitvoer naar EU-lidstaten met 25 procent gedaald is na het Brexit referendum. Het verschil met het onderzoek in paragraaf 2.3 is dat hier het effect van de Brexit-schok in 2021 wordt onderzocht, en niet het effect van het referendum.

Onderzoeksvraag

Wat zijn de macroeconomische effecten van de coronacrisis en de Brexit op de internationale handel in goederen? Hoe zou de Nederlandse internationale goederenhandel zich hebben kunnen ontwikkelen in 2020 en 2021 zonder de coronacrisis? En hoe had de handel met het Verenigd Koninkrijk er in deze periode uit kunnen zien zonder de Brexit?

Leeswijzer

Paragraaf 2.2 onderzoekt de effecten van de coronacrisis op de internationale goederenhandel in 2020 en 2021, gebruikmakend van een sARIMA model. Paragraaf 2.3 onderzoekt de effecten van de Brexit op de internationale goederenhandel in 2021, gebruikmakend van synthetische controle. Een samenvatting en overzicht van de conclusies van de onderzoeken is te vinden in paragraaf 2.4. Tenslotte, worden de data en methoden uitgebreid beschreven in paragraaf 2.5.

2.2De coronacrisis en de effecten op de internationale handel

Het eerste officiële geval van het coronavirus in Nederland werd op 27 februari 2020 vastgesteld. In de maand ervoor zorgde het virus al voor een lokale crisis in China en in de periode erna groeide het uit tot een mondiale pandemie. In dit hoofdstuk wordt de Nederlandse import en export gedurende de periode februari 2020 tot en met augustus 2021 gevolgd. Daarnaast wordt er op basis van een sARIMA modelnoot1 een schatting gemaakt van hoe de internationale handel zich mogelijk zou hebben gedragen, indien er geen coronapandemie zou zijn geweest. Een complete uitleg over het model te vinden is in paragraaf 2.5. Met dit model kan er per maand worden bekeken hoe de internationale handel op de coronacrisis reageerde en een schatting worden gemaakt van de onder- of overbenutting van het import- en exportpotentieel. Op deze manier kan de vraag worden beantwoord hoe groot het effect is van de coronacrisis op de Nederlandse internationale handel, en wanneer de Nederlandse internationale handel weer op het langjarige trendniveau is van vóór de coronacrisis.

Schatting versus realiteit; inzicht in het handelspotentieel tijdens de coronacrisis

De theoretische handelsstroom wordt geschat op basis van tijdreeksmodellen (met name het zogenaamde sARIMA model), door gebruik te maken van de historische export- en importcijfers. Zo kan voor een langere periode het effect van de coronapandemie geïsoleerd worden ten opzichte van andere korte en lange termijn trends. Het resultaat van deze analyse zijn tijdreeksgrafieken met de evolutie van het handelspotentieel (import, export, wederuitvoer) tijdens de coronaperiode. Vervolgens kunnen we hieruit afleiden op welk type handel de invloed van de pandemie het grootst was. Een werkelijke handelsstroom die kleiner is dan de theoretische export of import voor een land levert een negatieve waarde op (handelsverlies). Dit zou dan kunnen wijzen op een onderbenutting van het export- of importpotentieel door de pandemie. Indien de werkelijke export of import groter is dan de geschatte export of import resulteert dit in een positieve waarde voor het import- of exportpotentieel (handelscreatie). In dit geval werd het potentieel reeds volledig benut of zelfs overbenut, ondanks het coronavirus. Omdat we dit potentieel op een maandelijkse frequentie meten, leent de analyse er zich ook voor om na te gaan in welke mate het handelspotentieel evolueerde gedurende de coronaperiode.

Nederlandse importwaarde in mei 2020 17 procent lager dan langjarige trend

Figuur 2.2.1 laat de Nederlandse import gedurende de periode 2010–2021 zien. Daarbij zien we de werkelijke importwaarden, maar ook de voorspelde waarden uit het model binnen een betrouwbaarheidsinterval. Duidelijk te zien is dat de werkelijke importwaarde gedurende de eerste helft van 2020 (met name mei) onder de langjarige, voorspelde trend ligt. Vooral de maand mei laat een duidelijk lager importniveau zien dan wat er op basis van de afgelopen jaren verwacht werd. Zo ligt de import in die maand 17 procent lager dan de lange termijn trend. Ook is te zien dat de import zich snel herstelde gedurende de coronacrisis. Zo ligt in maart 2021 het importniveau zelfs 11 procent hoger dan de langjarige trend.

Toon tabel2.2.1 Import: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))Verberg tabel2.2.1 Import: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))

2.2.1 Import: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))

		Geschatte import	Geschatte import (marge) (low)	Geschatte import (marge) (high)	Waargenomen import
2018	januari, 2018	.	.	.	24,37
2018	februari, 2018	.	.	.	24,265
2018	maart, 2018	.	.	.	24,367
2018	april, 2018	.	.	.	24,315
2018	mei, 2018	.	.	.	24,349
2018	juni, 2018	.	.	.	24,36
2018	juli, 2018	.	.	.	24,353
2018	augustus, 2018	.	.	.	24,346
2018	september, 2018	.	.	.	24,32
2018	oktober, 2018	.	.	.	24,473
2018	november, 2018	.	.	.	24,458
2018	december, 2018	.	.	.	24,303
2019	januari, 2019	.	.	.	24,4
2019	februari, 2019	.	.	.	24,319
2019	maart, 2019	.	.	.	24,424
2019	april, 2019	.	.	.	24,401
2019	mei, 2019	.	.	.	24,408
2019	juni, 2019	.	.	.	24,355
2019	juli, 2019	.	.	.	24,428
2019	augustus, 2019	.	.	.	24,342
2019	september, 2019	.	.	.	24,416
2019	oktober, 2019	.	.	.	24,524
2019	november, 2019	.	.	.	24,47
2019	december, 2019	.	.	.	24,385
2020	januari, 2020	.	.	.	24,43
2020	februari, 2020	24,354	24,254-24454	24,254-24454	24,333
2020	maart, 2020	24,448	24,346-2455	24,346-2455	24,403
2020	april, 2020	24,412	24,306-24518	24,306-24518	24,266
2020	mei, 2020	24,427	24,302-24551	24,302-24551	24,256
2020	juni, 2020	24,412	24,283-24541	24,283-24541	24,378
2020	juli, 2020	24,438	24,304-24573	24,304-24573	24,373
2020	augustus, 2020	24,398	24,254-24542	24,254-24542	24,26
2020	september, 2020	24,423	24,273-24572	24,273-24572	24,422
2020	oktober, 2020	24,524	24,368-24679	24,368-24679	24,442
2020	november, 2020	24,495	24,333-24657	24,333-24657	24,492
2020	december, 2020	24,403	24,235-2457	24,235-2457	24,438
2021*	januari, 2021*	24,456	24,284-24629	24,284-24629	24,37
2021*	februari, 2021*	24,395	24,201-24588	24,201-24588	24,37
2021*	maart, 2021*	24,473	24,273-24674	24,273-24674	24,587
2021*	april, 2021*	24,449	24,241-24657	24,241-24657	24,489
2021*	mei, 2021*	24,458	24,238-24678	24,238-24678	24,455
2021*	juni, 2021*	24,433	24,205-2466	24,205-2466	24,539
2021*	juli, 2021*	24,47	24,235-24706	24,235-24706	24,488
2021*	augustus, 2021*	24,422	24,178-24666	24,178-24666	24,423
*voorlopige cijfers
1)De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval. De grafiek geeft voor de periode 01/2010-06/2021 de evolutie weer van de werkelijke importwaarde en vergelijkt deze, bij aanvang van de coronacrisis met de geschatte waarde van de import op basis van het sARIMA model.

Wat betreft de verschillende typen goederen die geïmporteerd worden, lijkt er een vergelijkbaar beeld voor de verschillende goederengroepen te bestaan als al uit hoofdstuk 1 van deze Internationaliseringsmonitor bleek. De export van machines en vervoermaterieel en diverse gefabriceerde goederen lijkt relatief hard getroffen te worden door de coronacrisis, de rest van de productgroepen laat een eenduidig beeld zien. Voor de import uit China, het eerste land dat geconfronteerd werd met het coronavirus, is er vooral voor de maanden februari en maart 2020 een duidelijke afname in de import ten opzichte van de langjarige verwachte trend. Eind 2020 en begin 2021 wordt juist meer uit China geïmporteerd dan verwacht mag worden volgens het model. Er lijkt dus een inhaalslag en zelfs uitbreiding van de import plaats te vinden gedurende latere fases van de coronacrisis.

Nederlandse exportwaarde 22 procent lager dan langjarige trend in mei 2020

Voor de Nederlandse export is er een nog groter verschil tussen de werkelijke handelswaarde en de verwachte waarde op basis van de langjarige trend dan voor de Nederlandse import. Zo lag in mei 2020 de exportwaarde 22 procent lager dan de langjarige trend, vergeleken met 17 procent voor de importwaarde. Over het algemeen is een vergelijkbaar patroon bij de export te zien als bij de import. Na een initiële forse onderbenutting van het export­potentieel, volgt er een vrij snel herstel. Wel is te zien dat de export over het algemeen langer en dieper onder de langjarige trend bleef dan de import. Dit zou een indicatie kunnen zijn dat de export een flinkere klap heeft gehad van de coronacrisis dan de import. Zo lag in maart 2021 het exportniveau ‘slechts’ 5 procent hoger dan de langjarige trend, vergeleken met 11 procent voor de import.

Toon tabel2.2.2 Export: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))Verberg tabel2.2.2 Export: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))

2.2.2 Export: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))

		Geschatte export	Geschatte export (marge) (low)	Geschatte export (marge) (high)	Waargenomen export
2018	januari, 2018	.	.	.	24,507
2018	februari, 2018	.	.	.	24,42
2018	maart, 2018	.	.	.	24,554
2018	april, 2018	.	.	.	24,446
2018	mei, 2018	.	.	.	24,525
2018	juni, 2018	.	.	.	24,537
2018	juli, 2018	.	.	.	24,481
2018	augustus, 2018	.	.	.	24,501
2018	september, 2018	.	.	.	24,547
2018	oktober, 2018	.	.	.	24,604
2018	november, 2018	.	.	.	24,616
2018	december, 2018	.	.	.	24,445
2019	januari, 2019	.	.	.	24,515
2019	februari, 2019	.	.	.	24,485
2019	maart, 2019	.	.	.	24,603
2019	april, 2019	.	.	.	24,514
2019	mei, 2019	.	.	.	24,552
2019	juni, 2019	.	.	.	24,513
2019	juli, 2019	.	.	.	24,547
2019	augustus, 2019	.	.	.	24,482
2019	september, 2019	.	.	.	24,58
2019	oktober, 2019	.	.	.	24,664
2019	november, 2019	.	.	.	24,614
2019	december, 2019	.	.	.	24,538
2020	januari, 2020	.	.	.	24,57
2020	februari, 2020	24,533	24,46-24606	24,46-24606	24,529
2020	maart, 2020	24,66	24,587-24733	24,587-24733	24,572
2020	april, 2020	24,546	24,472-24621	24,472-24621	24,37
2020	mei, 2020	24,608	24,526-24691	24,526-24691	24,379
2020	juni, 2020	24,593	24,509-24677	24,509-24677	24,498
2020	juli, 2020	24,583	24,496-24669	24,496-24669	24,522
2020	augustus, 2020	24,554	24,463-24644	24,463-24644	24,402
2020	september, 2020	24,628	24,535-24721	24,535-24721	24,574
2020	oktober, 2020	24,683	24,588-24778	24,588-24778	24,615
2020	november, 2020	24,677	24,579-24775	24,579-24775	24,635
2020	december, 2020	24,58	24,48-2468	24,48-2468	24,595
2021*	januari, 2021*	24,623	24,52-24726	24,52-24726	24,517
2021*	februari, 2021*	24,578	24,459-24697	24,459-24697	24,549
2021*	maart, 2021*	24,692	24,571-24813	24,571-24813	24,741
2021*	april, 2021*	24,596	24,471-24721	24,471-24721	24,631
2021*	mei, 2021*	24,652	24,521-24783	24,521-24783	24,595
2021*	juni, 2021*	24,642	24,507-24776	24,507-24776	24,717
2021*	juli, 2021*	24,627	24,488-24766	24,488-24766	24,648
2021*	augustus, 2021*	24,608	24,465-24752	24,465-24752	24,564
*voorlopige cijfers
1)De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval. De grafiek geeft voor de periode 01/2010-06/2021 de evolutie weer van de werkelijke exportwaarde en vergelijkt deze, bij aanvang van de coronacrisis met de geschatte waarde van de export op basis van het sARIMA model.

Op een meer gedetailleerd niveau lijkt vooral de export van machines en vervoermaterieel en diverse gefabriceerde goederen gedurende mei 2020 flink te zijn afgenomen. De export van dierlijke en plantaardige oliën en vetten lijkt het minst door de coronacrisis te zijn getroffen. Het land waar het coronavirus voor het eerst de kop opstak, China, heeft te maken met een fikse daling in maart 2020, maar herstelde daarna snel en ligt gedurende de tweede helft van 2020 en de eerste helft van 2021 boven de langjarige verwachte trend. Er volgde dus een snel en continu herstel van de export naar China.

Wederuitvoer herstelt relatief snel

De wederuitvoer wordt gepresenteerd in figuur 2.2.3. Duidelijk te zien is dat de wederuitvoer zich na een flinke dip in de eerste helft van 2020 snel herstelde en in 2021 boven de langjarige trend ligt. Er lijkt voor de wederuitvoer sprake te zijn van een inhaalslag en een sterk herstel. Vergeleken met de totale export is er sprake van een minder forse daling in 2020 voor de wederuitvoer.

Toon tabel2.2.3 Wederuitvoer: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))Verberg tabel2.2.3 Wederuitvoer: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))

2.2.3 Wederuitvoer: waargenomen en geschat¹⁾ (Waarde (ln))

		Geschatte wederuitvoer	Geschatte wederuitvoer (marge) (low)	Geschatte wederuitvoer (marge) (high)	Waargenomen wederuitvoer
2018	januari, 2018	.	.	.	23,474
2018	februari, 2018	.	.	.	23,422
2018	maart, 2018	.	.	.	23,544
2018	april, 2018	.	.	.	23,419
2018	mei, 2018	.	.	.	23,492
2018	juni, 2018	.	.	.	23,522
2018	juli, 2018	.	.	.	23,483
2018	augustus, 2018	.	.	.	23,496
2018	september, 2018	.	.	.	23,54
2018	oktober, 2018	.	.	.	23,57
2018	november, 2018	.	.	.	23,586
2018	december, 2018	.	.	.	23,441
2019	januari, 2019	.	.	.	23,525
2019	februari, 2019	.	.	.	23,502
2019	maart, 2019	.	.	.	23,592
2019	april, 2019	.	.	.	23,512
2019	mei, 2019	.	.	.	23,578
2019	juni, 2019	.	.	.	23,518
2019	juli, 2019	.	.	.	23,578
2019	augustus, 2019	.	.	.	23,506
2019	september, 2019	.	.	.	23,59
2019	oktober, 2019	.	.	.	23,684
2019	november, 2019	.	.	.	23,612
2019	december, 2019	.	.	.	23,538
2020	januari, 2020	.	.	.	23,615
2020	februari, 2020	23,564	23,502-23627	23,502-23627	23,568
2020	maart, 2020	23,63	23,565-23695	23,565-23695	23,601
2020	april, 2020	23,592	23,522-23661	23,522-23661	23,394
2020	mei, 2020	23,577	23,498-23656	23,498-23656	23,377
2020	juni, 2020	23,626	23,543-23709	23,543-23709	23,548
2020	juli, 2020	23,615	23,528-23703	23,528-23703	23,567
2020	augustus, 2020	23,535	23,442-23628	23,442-23628	23,468
2020	september, 2020	23,632	23,535-23729	23,535-23729	23,624
2020	oktober, 2020	23,659	23,558-23761	23,558-23761	23,665
2020	november, 2020	23,646	23,541-23752	23,541-23752	23,653
2020	december, 2020	23,6	23,491-2371	23,491-2371	23,592
2021*	januari, 2021*	23,575	23,461-23689	23,461-23689	23,537
2021*	februari, 2021*	23,583	23,465-237	23,465-237	23,554
2021*	maart, 2021*	23,663	23,541-23785	23,541-23785	23,73
2021*	april, 2021*	23,576	23,451-23701	23,451-23701	23,627
2021*	mei, 2021*	23,595	23,466-23724	23,466-23724	23,607
2021*	juni, 2021*	23,667	23,534-23799	23,534-23799	23,733
2021*	juli, 2021*	23,603	23,467-23738	23,467-23738	23,661
2021*	augustus, 2021*	23,564	23,425-23703	23,425-23703	23,584
*voorlopige cijfers
1)De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval. De grafiek geeft voor de periode 01/2010-06/2021 de evolutie weer van de werkelijke wederuitvoer en vergelijkt deze, bij aanvang van de coronacrisis met de geschatte waarde van de wederuitvoer op basis van het sARIMA model.

Export van diverse fabricaten zoals kleding en schoenen week sterkst af van trend

In mei 2020 lag de import en export het meeste onder het import- en exportpotentieel. In figuur 2.2.4 is op SITC-1 niveau de onderbenutting van het exportpotentieel te zien. De grootste onderbenutting bestond bij de export van diverse gefabriceerde goederen, waarbij we kunnen denken aan kleding en meubels. Ook de exportwaarde van de categorieën dranken en tabak en machines en vervoermaterieel lag ver onder de verwachte exportwaarde voor mei 2020. Opvallend klein is de afwijking van het verwachte exportpotentieel voor de dierlijke en plantaardige oliën en vetten. Dit is een goederengroep die hard groeit en betrekkelijk weinig last leek te hebben van de coronacrisis. Voeding is natuurlijk ook een goederengroep die een lagere elasticiteit heeft dan andere goederengroepen, wat ook duidelijk naar voren komt uit figuur 2.2.4.

Toon tabel2.2.4 Verschil schatting en waargenomen waarde op SITC-1, mei 2020¹⁾ (%)Verberg tabel2.2.4 Verschil schatting en waargenomen waarde op SITC-1, mei 2020¹⁾ (%)

2.2.4 Verschil schatting en waargenomen waarde op SITC-1, mei 2020¹⁾ (%)

Goederengroep SITC-1	Afwijking
Voeding en levende dieren	-15,40
Dranken en tabak	-25,10
Grondstoffen, niet eetbaar, behalve brandstoffen	-22,80
Dierlijke en plantaardige oliën en vetten	-1,60
Chemische producten	-16,00
Fabricaten	-20,00
Machines en vervoermaterieel	-25,30
Diverse gefabriceerde goederen	-35,00
Niet afzonderlijk genoemde goederen	-13,60
1) De grafiek geeft voor de maand met de grootste daling, mei 2020, per goederengroep de exportafwijking van de werkelijke export ten opzichte van de sARIMA schatting weer.

2.3Brexit en de effecten op de internationale handel

Het vertrek van het VK uit de EU veroorzaakt een aantal mogelijke belemmeringen voor de goederenhandel. Op de eerste plaats zijn er niet-tarifaire belemmeringen voor goederen die worden uitgevoerd naar het VK met een EU-land als land van oorsprong. Deze goederen kunnen weliswaar zonder tarifaire belemmeringen (invoerrechten) worden ingevoerd in het VK, maar desondanks kunnen de douaneformaliteiten wel als belemmerend worden ervaren door exporteurs. Zij moeten bijvoorbeeld aantonen dat de oorsprong van de goederen in de Europese Unie ligt. Bovendien is een douaneaangifte veel omvangrijker om in te vullen dan een btw-aangifte en eventueel een statistiekopgave aan het CBS.

Wederuitvoer- en doorvoerstromen naar het VK veranderen

Daarnaast zijn er tarifaire belemmeringen voor goederen die worden uitgevoerd naar het VK waarbij de oorsprong van de goederen buiten de EU ligt, of waarbij het oorsprongspercentage te laag is. Het gaat hierbij om wederuitvoer of doorvoer van goederen, waarbij geen bewerking in Nederland plaatsvindt, of om export van goederen die voor een groot deel buiten de EU tot stand kwam in internationale waardeketens. Omdat de goederen buiten de EU zijn vervaardigd, is het mogelijk dat er invoerheffingen moeten worden betaald bij invoer in het VK. In dat geval is het onlogisch dat de goederen eerst in de EU worden ingevoerd, want dit zorgt voor dubbele tarieven en extra (administratieve) handelingen. Door de administratieve belemmeringen die zijn opgeworpen door de nieuwe verhouding tussen het VK en de EU, is het aannemelijk dat met name de wederuitvoer, zoals hoofdstuk 1 liet zien, tussen Nederland en het VK afneemt. In hoofdstuk 5 wordt verder ingegaan op de nieuwe relatie tussen het VK en de EU, en wat de administratieve procedures en oorsprongsregels kunnen betekenen voor handelaren.

Grote onzekerheid rondom de jaarwisseling 2021

Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie heeft gezorgd voor een nieuwe situatie voor bedrijven. Alhoewel de formele uittreding op 31 januari 2020 plaats had gevonden, was de overgang op 1 januari 2021 aanzienlijk minder groot dan de ‘harde’ Brexit die dreigde, vanwege de totstandkoming van het Brexit-akkoord (Trade and Cooperation Agreement). Echter, voor bedrijven veranderde de situatie wel van de ene op de andere dag. Dit zorgde voor veel onzekerheid onder bedrijven, zeker in aanloop naar en de eerste maanden van 2021. Het is dus logisch dat met name in de eerste maanden van 2021 een teruggang in zowel de in- als uitvoer van goederen zichtbaar is. Bovendien hadden veel bedrijven vlak voor de nieuwe handelssituatie tot stand kwam voorraden aangelegd, waardoor ze in de eerste periode wellicht minder goederen nodig hadden.

Brexit werkt door in zowel vraag als aanbod van goederen

Tenslotte hebben wijzigingen in de regelgeving voor de goederenhandel mogelijk geleid tot verschuivingen in vraag en aanbod. Vanwege de Brexit moeten bedrijven opnieuw keuzes maken waar ze produceren en hoe de logistieke processen het beste kunnen worden ingericht. Hierbij spelen tevens belemmeringen ten aanzien van het vrij verkeer van personen een rol. Door de Brexit is het moeilijker geworden voor EU-werknemers om langere tijd in het VK te werken. Hierdoor ontstaat krapte op de arbeidsmarkt in het VK. Mogelijk kiezen bedrijven er dan voor om hun productieactiviteiten te verplaatsen naar de EU. Dit resulteert in een negatief effect op de invoer van goederen vanuit het VK. Aan de andere kant kan de schaarste in het VK ook zorgen voor een stijging van de uitvoer van goederen naar het VK.

Zowel Brexit als coronacrisis hadden impact op handel met het VK eind 2020

Om de bovenstaande hypotheses te toetsen, is het noodzakelijk om te bepalen of de waarde van de in- en uitvoer van goederen tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk in 2021 is gestegen of gedaald. Het probleem is dat een goed referentiepunt ontbreekt om te bepalen of er sprake is van een stijging of daling. In het voorjaar van 2020 brak namelijk de coronapandemie uit, met een grote golf aan het eind van 2020 en begin van 2021. Uit angst voor ‘de Britse variant’ van het virus werden grenzen tijdelijk gesloten. Daarom is het incorrect om de cijfers voor 2021 te vergelijken met 2020 om een goede inschatting te maken of de Brexit heeft gezorgd voor een stijging of daling van de handel. Daarnaast biedt een vergelijking ten opzichte van 2019 ook geen oplossing, vanwege de oplopende prijzen van goederen sindsdien.

In deze paragraaf wordt daarom gebruik gemaakt van een synthetische schatting voor de handel met het Verenigd Koninkrijk in 2021. Deze methode maakt het mogelijk een referentiepunt te schatten om de werkelijke handel in 2021 mee te vergelijken. Deze synthetische schatting maakt gebruik van de werkelijke handel tussen Nederland en andere landen dan het VK (zowel binnen de EU als buiten de EU) in 2021. De geschatte handelswaarde met het VK kan worden geïnterpreteerd als de waarde van de handel met het VK als er geen Brexit zou zijn geweest. Met deze schatting wordt net als in paragraaf 2.2 een counterfactual gecreëerd die in dit geval geen last heeft van de Brexit, omdat uitsluitend gebruik wordt gemaakt van de ontwikkeling van de handel met andere landen. De aanname daarbij is dat de handel tussen Nederland en alle andere landen van de wereld, gemiddeld genomen, niet is gewijzigd vanwege de Brexit. Met andere woorden, de ontwikkelingen in de handel met deze landen worden gedomineerd door andere factoren, waaronder de coronapandemie. In de analyse wordt de totale waarde van de in- en uitvoer van goederen tussen Nederland en het VK meegenomen, exclusief de handel in ruwe aardolie, aardgas en elektriciteit.noot2 Het effect van Brexit wordt berekend door de werkelijke waarde van de handel met het VK te vergelijken met de waarde van de schatting.

Uitvoer naar het VK blijft achter bij potentieel

Figuren 2.3.1 en 2.3.2 geven zowel de werkelijke ontwikkeling van de in- en uitvoer weer als de verwachte waardes. Voor de periode 2010 tot en met 2020 volgt de schatting de schommelingen in de handelswaarde. Het valt op dat direct in januari 2021 de werkelijkheid flink afwijkt van de schatting. De invoer lag 35 procent beneden de geschatte waarde en de uitvoer 26 procent lager. Een logische verklaring voor deze daling is dat er veel onduidelijkheid en onzekerheid heerste bij bedrijven in januari 2021. In de maanden daarna was er namelijk duidelijk sprake van een inhaaleffect, met name bij de invoer. Zo lag de invoerwaarde vanuit het Verenigd Koninkrijk in maart 2021 zelfs 19 procent hoger dan de schatting, en lag de uitvoerwaarde 5 procent boven de schatting. In de maanden die daarop volgen blijft de invoer boven de schatting, terwijl de uitvoer juist achterblijft. De uitvoer naar het Verenigd Koninkrijk heeft duidelijk meer te lijden onder de Brexit dan de invoer vanuit het Verenigd Koninkrijk. In de eerste 9 maanden van 2021 lag de invoer 3 procent boven de schatting, terwijl de uitvoer juist 11 procent lager lag. Uit deze analyse blijkt dat Nederlandse bedrijven door de Brexit potentieel ongeveer 3,2 miljard euro aan exportwaarde hebben misgelopen.

Toon tabel2.3.1 Import: synthetisch en werkelijk (mln euro)Verberg tabel2.3.1 Import: synthetisch en werkelijk (mln euro)

2.3.1 Import: synthetisch en werkelijk (mln euro)

		Synthetische waarde	Synthetische waarde (marge) (low)	Synthetische waarde (marge) (high)	Werkelijke waarde
2018	januari, 2018	1305	1199 - 1411	1199 - 1411	1296
2018	februari, 2018	1287	1181 - 1393	1181 - 1393	1235
2018	maart, 2018	1395	1289 - 1501	1289 - 1501	1338
2018	april, 2018	1262	1156 - 1368	1156 - 1368	1286
2018	mei, 2018	1288	1182 - 1394	1182 - 1394	1325
2018	juni, 2018	1337	1231 - 1443	1231 - 1443	1326
2018	juli, 2018	1284	1178 - 1390	1178 - 1390	1313
2018	augustus, 2018	1193	1087 - 1299	1087 - 1299	1223
2018	september, 2018	1303	1198 - 1409	1198 - 1409	1273
2018	oktober, 2018	1419	1313 - 1525	1313 - 1525	1426
2018	november, 2018	1398	1292 - 1504	1292 - 1504	1394
2018	december, 2018	1218	1112 - 1324	1112 - 1324	1297
2019	januari, 2019	1290	1184 - 1396	1184 - 1396	1329
2019	februari, 2019	1249	1144 - 1355	1144 - 1355	1278
2019	maart, 2019	1386	1280 - 1492	1280 - 1492	1453
2019	april, 2019	1329	1223 - 1435	1223 - 1435	1265
2019	mei, 2019	1320	1214 - 1426	1214 - 1426	1338
2019	juni, 2019	1263	1157 - 1368	1157 - 1368	1229
2019	juli, 2019	1331	1225 - 1437	1225 - 1437	1275
2019	augustus, 2019	1171	1065 - 1277	1065 - 1277	1170
2019	september, 2019	1224	1119 - 1330	1119 - 1330	1253
2019	oktober, 2019	1366	1260 - 1472	1260 - 1472	1384
2019	november, 2019	1248	1142 - 1354	1142 - 1354	1269
2019	december, 2019	1193	1087 - 1299	1087 - 1299	1176
2020	januari, 2020	1236	1130 - 1342	1130 - 1342	1183
2020	februari, 2020	1219	1113 - 1325	1113 - 1325	1162
2020	maart, 2020	1260	1154 - 1366	1154 - 1366	1311
2020	april, 2020	994	888 - 1099	888 - 1099	987
2020	mei, 2020	1012	906 - 1117	906 - 1117	986
2020	juni, 2020	1186	1080 - 1292	1080 - 1292	1155
2020	juli, 2020	1166	1060 - 1272	1060 - 1272	1152
2020	augustus, 2020	1075	969 - 1181	969 - 1181	1020
2020	september, 2020	1252	1146 - 1358	1146 - 1358	1193
2020	oktober, 2020	1274	1168 - 1380	1168 - 1380	1284
2020	november, 2020	1247	1141 - 1353	1141 - 1353	1224
2020	december, 2020	1163	1057 - 1269	1057 - 1269	1299
2021*	januari, 2021*	1229	1123 - 1335	1123 - 1335	799
2021*	februari, 2021*	1264	1159 - 1370	1159 - 1370	1268
2021*	maart, 2021*	1429	1323 - 1534	1323 - 1534	1698
2021*	april, 2021*	1411	1305 - 1517	1305 - 1517	1410
2021*	mei, 2021*	1374	1268 - 1480	1268 - 1480	1357
2021*	juni, 2021*	1417	1311 - 1523	1311 - 1523	1520
2021*	juli, 2021*	1415	1309 - 1521	1309 - 1521	1502
2021*	augustus, 2021*	1281	1175 - 1387	1175 - 1387	1446
2021*	september, 2021*	1399	1293 - 1505	1293 - 1505	1542
* Voorlopige cijfers. De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval.

Toon tabel2.3.2 Export: synthetisch en werkelijk (mln euro)Verberg tabel2.3.2 Export: synthetisch en werkelijk (mln euro)

2.3.2 Export: synthetisch en werkelijk (mln euro)

		Synthetische waarde	Synthetische waarde (marge) (low)	Synthetische waarde (marge) (high)	Werkelijke waarde
2018	januari, 2018	2939	2614 - 3264	2614 - 3264	2789
2018	februari, 2018	2885	2560 - 3210	2560 - 3210	2683
2018	maart, 2018	3130	2805 - 3455	2805 - 3455	3074
2018	april, 2018	2828	2503 - 3153	2503 - 3153	2768
2018	mei, 2018	3011	2686 - 3336	2686 - 3336	3021
2018	juni, 2018	3099	2774 - 3424	2774 - 3424	3006
2018	juli, 2018	2923	2598 - 3248	2598 - 3248	3028
2018	augustus, 2018	3039	2714 - 3364	2714 - 3364	2987
2018	september, 2018	2801	2476 - 3126	2476 - 3126	2941
2018	oktober, 2018	3258	2933 - 3583	2933 - 3583	3228
2018	november, 2018	3202	2877 - 3527	2877 - 3527	3250
2018	december, 2018	2767	2442 - 3092	2442 - 3092	2802
2019	januari, 2019	3028	2703 - 3353	2703 - 3353	3049
2019	februari, 2019	2886	2561 - 3211	2561 - 3211	3048
2019	maart, 2019	3213	2888 - 3538	2888 - 3538	3551
2019	april, 2019	2952	2627 - 3277	2627 - 3277	2726
2019	mei, 2019	3040	2715 - 3365	2715 - 3365	2880
2019	juni, 2019	2881	2556 - 3206	2556 - 3206	2803
2019	juli, 2019	3054	2729 - 3379	2729 - 3379	2973
2019	augustus, 2019	2840	2515 - 3165	2515 - 3165	2835
2019	september, 2019	3037	2712 - 3362	2712 - 3362	3072
2019	oktober, 2019	3044	2719 - 3369	2719 - 3369	3450
2019	november, 2019	3002	2677 - 3327	2677 - 3327	2810
2019	december, 2019	2781	2456 - 3106	2456 - 3106	2579
2020	januari, 2020	3015	2690 - 3340	2690 - 3340	2841
2020	februari, 2020	2923	2598 - 3248	2598 - 3248	2606
2020	maart, 2020	2953	2628 - 3278	2628 - 3278	2880
2020	april, 2020	2358	2033 - 2683	2033 - 2683	2125
2020	mei, 2020	2417	2092 - 2742	2092 - 2742	2087
2020	juni, 2020	2638	2313 - 2963	2313 - 2963	2611
2020	juli, 2020	2733	2408 - 3058	2408 - 3058	2788
2020	augustus, 2020	2679	2354 - 3004	2354 - 3004	2706
2020	september, 2020	3066	2741 - 3391	2741 - 3391	3093
2020	oktober, 2020	3123	2798 - 3448	2798 - 3448	3127
2020	november, 2020	2945	2620 - 3270	2620 - 3270	3197
2020	december, 2020	2846	2521 - 3171	2521 - 3171	2893
2021*	januari, 2021*	2967	2642 - 3292	2642 - 3292	2203
2021*	februari, 2021*	2738	2413 - 3063	2413 - 3063	2506
2021*	maart, 2021*	3173	2848 - 3498	2848 - 3498	3327
2021*	april, 2021*	3074	2749 - 3399	2749 - 3399	2816
2021*	mei, 2021*	3217	2892 - 3542	2892 - 3542	2680
2021*	juni, 2021*	3509	3184 - 3834	3184 - 3834	3122
2021*	juli, 2021*	3166	2841 - 3491	2841 - 3491	3046
2021*	augustus, 2021*	3597	3272 - 3922	3272 - 3922	2794
2021*	september, 2021*	3365	3040 - 3690	3040 - 3690	3083
* Voorlopige cijfers. De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval.

Minder invoer van bederfelijke goederen uit het VK

In figuur 2.3.3 is te zien dat bij de invoer de grootste procentuele toename plaatsvond bij de chemische producten en gefabriceerde goederen. De vraag naar deze goederen in Nederland en de EU is klaarblijkelijk onverminderd hoog, ondanks de coronacrisis. Aan de andere kant blijkt dat de invoer van voeding, levende dieren, dranken, tabak en dierlijke en plantaardige oliën juist sterk is afgenomen. Volgens de Guardian (2021) is de afname in de Britse uitvoer naar de EU van voeding en dranken zelfs structureel, vanwege de belemmeringen na de Brexit. Bij de uitvoer naar het VK is een afname zichtbaar bij vrijwel alle goederen met uitzondering van grondstoffen. Opvallend is dat de daling lager dan gemiddeld is voor fabricaten, machines en vervoermaterieel. Deze goederen hebben minder te lijden onder de belemmeringen die de Brexit opwerpt. Een mogelijke verklaring is dat fytosanitaire belemmeringen een groter effect hebben op de internationale handel in bederfelijke goederen dan oorsprongsregels, aangezien de oorsprong logischerwijs lastiger vast te stellen is bij fabricaten, machines en vervoermaterieel.

Toon tabel2.3.3 Ontwikkeling in- en uitvoerwaarde van goederen in 2021* (%)Verberg tabel2.3.3 Ontwikkeling in- en uitvoerwaarde van goederen in 2021* (%)

2.3.3 Ontwikkeling in- en uitvoerwaarde van goederen in 2021* (%)

Goederengroep SITC-1	Invoer	Uitvoer
Voeding en levende dieren	-32	-25
Dranken en tabak	-31	0
Grondstoffen	-2	6
Minerale brandstoffen	-30	-27
Dierlijke en plantaardige oliën	-59	-24
Chemische producten	20	-19
Fabricaten	21	-8
Machines en vervoermaterieel	5	-9
Diverse gefabriceerde goederen	49	-18
*voorlopige cijfers

Export van Nederlandse makelij naar het VK heeft ogenschijnlijk geen last van Brexit

Om beter inzicht te krijgen wat de oorzaak is van de achterblijvende uitvoer naar het Verenigd Koninkrijk is het zinvol om de uitvoer naar het Verenigd Koninkrijk uit te splitsen in het deel wederuitvoer en de uitvoer van goederen van Nederlandse makelij. Figuren 2.3.4 en 2.3.5 laten zien dat juist de wederuitvoer in 2021 flink is gedaald ten opzichte van de synthetische schatting. Over de eerste 9 maanden van 2021 was de totale wederuitvoer naar het Verenigd Koninkrijk 35 procent lager dan de schatting. De daling in de wederuitvoer is voor een groot deel te verklaren omdat over goederen met een oorsprong van buiten de EU nu vaker invoerrechten moeten worden betaald bij invoer in het VK. Dit maakt de wederuitvoer vanuit Nederland minder aantrekkelijk. Het is aannemelijk dat veel goederen nu rechtstreeks in het VK worden geïmporteerd, en dat de goederen van buiten de EU niet eerst in Nederland worden geïmporteerd voor verhandeling binnen de EU. Deze goederenbewegingen vanuit Nederland naar het VK nemen derhalve sterk af. Aan de andere kant, de uitvoer van Nederlandse makelij is wel gestegen in 2021, en ligt 11 procent boven de schatting. Hoofdstuk 1 liet zien dat het hier gaat om bloemen en planten, medicinale producten en machines. Kennelijk slaagt een deel van het Nederlandse bedrijfsleven er dus aan de andere kant ook in om te profiteren van de Brexit. Mogelijk zijn er ook bedrijven die hun productie hebben verplaatst vanuit het VK naar Nederland om de douanebeslommeringen te omzeilen. Bovendien zijn er bedrijven die juist vanwege de Brexit profiteren van de schaarste in het VK.

Toon tabel2.3.4 Uitvoer Nederlands product: synthetisch en werkelijk (mln euro)Verberg tabel2.3.4 Uitvoer Nederlands product: synthetisch en werkelijk (mln euro)

2.3.4 Uitvoer Nederlands product: synthetisch en werkelijk (mln euro)

		Synthetische waarde	Synthetische waarde (marge) (low)	Synthetische waarde (marge) (high)	Werkelijke waarde
2018	januari, 2018	1504	1311 - 1697	1311 - 1697	1352
2018	februari, 2018	1454	1261 - 1647	1261 - 1647	1340
2018	maart, 2018	1550	1357 - 1743	1357 - 1743	1519
2018	april, 2018	1446	1253 - 1639	1253 - 1639	1373
2018	mei, 2018	1554	1361 - 1747	1361 - 1747	1545
2018	juni, 2018	1561	1368 - 1754	1368 - 1754	1540
2018	juli, 2018	1478	1285 - 1671	1285 - 1671	1537
2018	augustus, 2018	1556	1363 - 1749	1363 - 1749	1521
2018	september, 2018	1439	1246 - 1632	1246 - 1632	1468
2018	oktober, 2018	1574	1381 - 1767	1381 - 1767	1670
2018	november, 2018	1644	1451 - 1837	1451 - 1837	1653
2018	december, 2018	1375	1182 - 1568	1182 - 1568	1387
2019	januari, 2019	1503	1310 - 1696	1310 - 1696	1523
2019	februari, 2019	1492	1299 - 1685	1299 - 1685	1569
2019	maart, 2019	1664	1471 - 1857	1471 - 1857	1859
2019	april, 2019	1547	1354 - 1740	1354 - 1740	1369
2019	mei, 2019	1632	1439 - 1825	1439 - 1825	1474
2019	juni, 2019	1432	1239 - 1625	1239 - 1625	1420
2019	juli, 2019	1474	1281 - 1667	1281 - 1667	1485
2019	augustus, 2019	1446	1253 - 1639	1253 - 1639	1457
2019	september, 2019	1552	1359 - 1745	1359 - 1745	1563
2019	oktober, 2019	1562	1369 - 1755	1369 - 1755	1731
2019	november, 2019	1469	1276 - 1662	1276 - 1662	1361
2019	december, 2019	1218	1025 - 1411	1025 - 1411	1200
2020	januari, 2020	1453	1260 - 1646	1260 - 1646	1435
2020	februari, 2020	1497	1304 - 1690	1304 - 1690	1290
2020	maart, 2020	1509	1316 - 1702	1316 - 1702	1466
2020	april, 2020	1180	987 - 1373	987 - 1373	1074
2020	mei, 2020	1171	978 - 1364	978 - 1364	1088
2020	juni, 2020	1400	1207 - 1593	1207 - 1593	1356
2020	juli, 2020	1400	1207 - 1593	1207 - 1593	1418
2020	augustus, 2020	1229	1036 - 1422	1036 - 1422	1326
2020	september, 2020	1419	1226 - 1612	1226 - 1612	1564
2020	oktober, 2020	1483	1290 - 1676	1290 - 1676	1502
2020	november, 2020	1461	1268 - 1654	1268 - 1654	1545
2020	december, 2020	1457	1264 - 1650	1264 - 1650	1441
2021*	januari, 2021*	1490	1297 - 1683	1297 - 1683	1386
2021*	februari, 2021*	1466	1273 - 1659	1273 - 1659	1576
2021*	maart, 2021*	1697	1504 - 1890	1504 - 1890	2116
2021*	april, 2021*	1666	1473 - 1859	1473 - 1859	1797
2021*	mei, 2021*	1622	1429 - 1815	1429 - 1815	1738
2021*	juni, 2021*	1834	1641 - 2027	1641 - 2027	1982
2021*	juli, 2021*	1568	1376 - 1761	1376 - 1761	1991
2021*	augustus, 2021*	1711	1518 - 1904	1518 - 1904	1792
2021*	september, 2021*	1689	1496 - 1882	1496 - 1882	1986
* Voorlopige cijfers. De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval.

Toon tabel2.3.5 Wederuitvoer: synthetisch en werkelijk (mln euro)Verberg tabel2.3.5 Wederuitvoer: synthetisch en werkelijk (mln euro)

2.3.5 Wederuitvoer: synthetisch en werkelijk (mln euro)

		Synthetische waarde	Synthetische waarde (marge) (low)	Synthetische waarde (marge) (high)	Werkelijke waarde
2018	januari, 2018	1461	1298 - 1625	1298 - 1625	1436
2018	februari, 2018	1378	1215 - 1541	1215 - 1541	1342
2018	maart, 2018	1526	1362 - 1689	1362 - 1689	1555
2018	april, 2018	1392	1228 - 1555	1228 - 1555	1395
2018	mei, 2018	1488	1325 - 1651	1325 - 1651	1477
2018	juni, 2018	1514	1350 - 1677	1350 - 1677	1467
2018	juli, 2018	1449	1285 - 1612	1285 - 1612	1491
2018	augustus, 2018	1489	1326 - 1653	1326 - 1653	1467
2018	september, 2018	1492	1329 - 1655	1329 - 1655	1473
2018	oktober, 2018	1584	1420 - 1747	1420 - 1747	1558
2018	november, 2018	1605	1441 - 1768	1441 - 1768	1597
2018	december, 2018	1412	1249 - 1575	1249 - 1575	1415
2019	januari, 2019	1462	1298 - 1625	1298 - 1625	1526
2019	februari, 2019	1419	1256 - 1582	1256 - 1582	1479
2019	maart, 2019	1606	1443 - 1770	1443 - 1770	1693
2019	april, 2019	1369	1206 - 1532	1206 - 1532	1357
2019	mei, 2019	1461	1297 - 1624	1297 - 1624	1406
2019	juni, 2019	1401	1238 - 1565	1238 - 1565	1384
2019	juli, 2019	1560	1396 - 1723	1396 - 1723	1488
2019	augustus, 2019	1393	1230 - 1557	1230 - 1557	1378
2019	september, 2019	1482	1319 - 1645	1319 - 1645	1509
2019	oktober, 2019	1604	1441 - 1767	1441 - 1767	1719
2019	november, 2019	1565	1401 - 1728	1401 - 1728	1450
2019	december, 2019	1396	1233 - 1560	1233 - 1560	1380
2020	januari, 2020	1411	1248 - 1574	1248 - 1574	1406
2020	februari, 2020	1338	1175 - 1501	1175 - 1501	1317
2020	maart, 2020	1341	1178 - 1504	1178 - 1504	1414
2020	april, 2020	1095	932 - 1259	932 - 1259	1051
2020	mei, 2020	1191	1027 - 1354	1027 - 1354	999
2020	juni, 2020	1403	1240 - 1566	1240 - 1566	1255
2020	juli, 2020	1347	1184 - 1510	1184 - 1510	1369
2020	augustus, 2020	1342	1179 - 1505	1179 - 1505	1381
2020	september, 2020	1602	1438 - 1765	1438 - 1765	1529
2020	oktober, 2020	1636	1473 - 1800	1473 - 1800	1625
2020	november, 2020	1496	1332 - 1659	1332 - 1659	1651
2020	december, 2020	1462	1299 - 1625	1299 - 1625	1452
2021*	januari, 2021*	1508	1345 - 1672	1345 - 1672	817
2021*	februari, 2021*	1378	1215 - 1541	1215 - 1541	930
2021*	maart, 2021*	1542	1379 - 1706	1379 - 1706	1211
2021*	april, 2021*	1590	1426 - 1753	1426 - 1753	1019
2021*	mei, 2021*	1621	1457 - 1784	1457 - 1784	943
2021*	juni, 2021*	1708	1545 - 1872	1545 - 1872	1141
2021*	juli, 2021*	1553	1389 - 1716	1389 - 1716	1055
2021*	augustus, 2021*	1519	1356 - 1682	1356 - 1682	1002
2021*	september, 2021*	1722	1558 - 1885	1558 - 1885	1097
* Voorlopige cijfers. De foutmarge is een 95%-betrouwbaarheidsinterval.

2.4Samenvatting en conclusie

De coronacrisis leidde tot een sterke afname van de import- en exportwaarde. Deze afname was echter van tijdelijke aard, aangezien een jaar later zowel de import- als de exportwaarde boven de langjarig verwachte trend lagen. Gedurende mei 2020 lag de import en export het meeste onder de langjarig verwachte trend. Hier lag de importwaarde 17 procent en de exportwaarde 22 procent lager dan wat op basis van ons model zou mogen worden verwacht. Het import- en exportpotentieel werd in die maand dus bij lange na niet gehaald. Een jaar later, maart 2021, lag de import echter 11 procent boven de trend. De export had meer moeite met het herstel en lag ‘slechts’ 5 procent boven de trend. Gedurende 2021 lijkt er dus wel een inhaalslag te zijn gemaakt, ten opzichte van de crisis in 2020. De handel in fabricaten, dranken en tabak en machines en vervoermaterieel lijken relatief hard geraakt te zijn door de crisis. Voor deze goederen lag de daadwerkelijke import- en exportwaarde het meeste onder het import- en exportpotentieel. De categorie dierlijke en plantaarde oliën en vetten deed het dan weer relatief goed.

De invoering van douanecontroles in 2021 na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie veroorzaakte een grote daling in de in- en uitvoerwaarde van goederen in januari 2021. Vervolgens was er een duidelijk inhaaleffect zichtbaar in de maanden erna. Daarbij valt vooral op dat de uitvoerwaarde achterblijft bij de verwachting. In de maanden tot en met september 2021 was de uitvoerwaarde 11 procent lager dan zou mogen worden verwacht op basis van de schatting van de uitvoer als er geen Brexit zou zijn geweest. Dit is volledig te verklaren door de wederuitvoer; deze is zelfs 35 procent gedaald ten opzichte van de verwachting. Dit is te verklaren omdat het vanwege de Brexit minder aantrekkelijk is om goederen van buiten de EU eerst in te voeren in Nederland, en vervolgens uit te voeren naar het VK met mogelijk dubbele tarieven en administratieve procedures. Ook blijkt uit de resultaten dat de uitvoer van goederen van Nederlandse makelij is gestegen sinds de Brexit en juist 11 procent hoger ligt dan de verwachting. Mogelijk profiteren sommige Nederlandse bedrijven van de schaarste in het VK. Bovendien is het aannemelijk dat er productie naar Nederland is verplaatst vanwege de Brexit.

2.5Data en methoden

Coronacrisis

Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden is gebruik gemaakt van de statistiek Internationale Handel in Goederen (IHG). Voor de paragraaf over de coronacrisis is een dataset samengesteld met gegevens op maandniveau van 2010 tot en met 2021. Om de onderzoeksvraag ‘hoe groot is het effect van de coronacrisis op maandniveau?’ te beantwoorden maken we gebruik van het construeren van een zogenaamde counterfactual op basis van sARIMA modellering. Op deze manier kunnen we rekening houden met de langjarige trend die voor import/export/wederuitvoer bestaat. Door de IHG-data voor de periode 2020–2021 met deze geconstrueerde counterfactual te vergelijken, kunnen we op maandbasis een effect van de coronacrisis schatten. sARIMA staat voor seasonal Auto Regressive Integrated Moving Average, wat een veelgebruikte methode is binnen de tijdsreeksanalyse. De gebruikte sARIMA modellen zijn getest op unit-roots met een Augmented Dickey-Fuller test en daarna geschat op basis van beschrijvende ACF en PACF figuren. De ARIMA modellen zijn geëvalueerd op basis van het Akaike Informatie Criterion (AIC), wat ons tot de beste ARIMA modellen voor deze tijdreeksen leidde. Alle modellen zijn als volgt geformuleerd: ARIMA(p,d,q)(P,D,Q)m, waarbij p de autoregressive component, d de integratie component, q de moving average component en m de maand component beschrijft.

Brexit

Het regressiemodel voor het schatten van de synthetische handelswaarde met het VK maakt gebruik van maandcijfers van de nominale statistische waarde van de statistiek IHG tussen januari 2010 en december 2020. Daarbij wordt de handel in ruwe aardolie, aardgas en elektriciteit uit de cijfers gehaald. Er worden vervolgens aparte modellen geschat voor de in- en uitvoerwaarde voor de handel met het VK. Als onafhankelijke variabelen in dit model worden de in- of uitvoerwaarde voor een selectie van andere EU-lidstaten (excl. Malta, Slovenië, Kroatië, Griekenland, Roemenië, Bulgarije en Cyprus) en derde landen (Verenigde Staten, Canada, Noorwegen, Rusland, Zuid-Afrika, China, Japan en Australië) gebruikt. Het is niet noodzakelijk om het model te verrijken met trend- of seizoenpatronen, omdat deze componenten reeds worden ondervangen door de onafhankelijke variabelen in het model. Nadat het model is geschat voor de periode tussen januari 2010 en december 2020, worden de coëfficiënten vastgezet om een synthetische schatting te maken voor de periode januari tot en met september 2021. Het effect van de Brexit kan worden geschat door de werkelijke waarde voor de periode januari tot en met september 2021 te vergelijken met de synthetische schatting. De synthetische schatting is net als de werkelijke waarde gebaseerd op de nominale waarde. Aangezien de belangrijkste resultaten zijn gepresenteerd als percentages, is het geen probleem dat nominale in plaats van reële waardes worden gebruikt. Er is namelijk geen reden om aan te nemen dat prijseffecten domineren in het Brexit effect, aangezien stijgingen of dalingen in de prijzen ook in de synthetische schatting zijn meegenomen.

2.6Literatuur

Open literatuurlijst