Desperate times call for desperate measures; NTM’s in tijden van corona

Auteurs: Marjolijn Jaarsma, Dennis Dahlmans, Loe Franssen

De coronacrisis leidde tot wereldwijde tekorten in essentiële goederen zoals medische apparatuur of voedselproducten. Tijdens zo’n crisis kunnen landen ervoor kiezen om hun nationale economie of volksgezondheid te beschermen door het gebruik van niet-tarifaire maatregelen (NTM’s). Daar werd tijdens de coronacrisis dan ook grof gebruik van gemaakt. Dit hoofdstuk gaat in op de coronagerelateerde NTM’s die zijn ingesteld en door welke landen. Waren de NTM’s faciliterend of juist belemmerend? Gelden de NTM’s nog steeds of zijn ze al stopgezet, en hoe lang waren ze dan van kracht? En hoe zag de Nederlandse handel in de coronagerelateerde goederen eruit onder invloed van de NTM’s?

6.1Inleiding

Desperate times…

Het is nu, ruim 1,5 jaar na de uitbraak van het coronavirus, misschien alweer moeilijk voor te stellen met hoeveel angst, paniek en intensiteit veel landen in het vroege voorjaar van 2020 in lockdown gingen. In een poging de pandemie te beheersen en verdere verspreiding van het virus te voorkomen, werden in veel landen de horeca, detailhandel, cultuur en evenementen tot nader order gesloten of kwamen dezen onder strikte voorwaarden te staan. Door de strenge maatregelen stortte het internationale reisverkeer in en sloten sommige landen zelfs tijdelijk hun grenzen. Al deze noodmaatregelen, lockdowns en vooral de onzekerheid, verstoorden productie(ketens), handelsstromen en economische transacties in grote mate. Industrieën wereldwijd kregen te maken met verstoringen en tekorten en sommige bedrijfstakken kwamen zelfs stil te liggen. De productie van transportmiddelen kwam in landen als Duitsland en Italië grotendeels stil te liggen, mede door de coronamaatregelen en werknemers in quarantaine, maar ook als anticipatie op het wegvallen van de vraag. Zo zijn er tussen 1 januari en 30 september 2020 in de EU naar schatting ruim 4 miljoen auto’s minder geproduceerd; ruim een vijfde van de totale EU-productie van auto’s in 2019 (ACEA, 2020). In supermarkten en essentiële winkels ontstond in veel landen tijdelijk een run op lang houdbare voedingsmiddelen, zoals rijst en pasta, conserven, water, paracetamol, schoonmaakmiddelen en vooral toiletpapier (Moore, 2020; Van der Boon et al., 2020; CBS, 2021). Over het algemeen ondervonden Europese producenten relatief weinig hinder van de noodmaatregelen. Zo veerde de productie van veel branches in de Europese industrie, zoals de chemie, voeding en bouwmaterialen in het derde kwartaal van 2020 weer terug (De Vet et al., 2021). Maar toch ontstonden er, ook in Nederland, tijdens het begin van de coronacrisis tijdelijk tekorten en verstoringen, met name door de sterk gestegen vraag en het hamsteren (CBS, 2021).

Goederen waarin veel landen overduidelijk een acuut en nijpend tekort hadden, waren medische beschermingsmiddelen, zoals latex handschoenen, desinfectie- en schoonmaakmiddelen, schorten en mondmaskers, maar ook specialistische beademingsapparatuur. De productie van medische beschermingsmiddelen vindt voor een groot deel plaats in Aziatische landen zoals China en Maleisië. Echter door de gelijktijdigheid waarmee de vraag naar deze beschermingsmiddelen wereldwijd toenam én het feit dat China de beschermingsmiddelen die het normaliter exporteert nu zelf nodig had, ontstonden er wereldwijd enorme tekorten. De coronapandemie had daarmee een grote impact op de productieketens van deze goederen. Zo produceerde China in april 2020 ruim 200 miljoen mondmaskers per dag, tien keer zoveel als in februari 2020 (De Vet et al., 2021).

… call for desperate measures

In hoofdstuk 1 van deze Internationaliseringsmonitor werd uiteengezet dat landen die lid zijn van de WTO zich committeren aan bepaalde spelregels in de internationale arena. Zo mag een land geen discriminatoire regelgeving introduceren om zo de binnenlandse producenten een concurrentievoordeel te geven. Dit is vanuit het oogpunt dat internationale vrijhandel uiteindelijk voor alle deelnemers het beste is. Ook in geval van een internationale crisis zoals de coronapandemie zou vrijhandel landen moeten kunnen helpen om (tijdelijke) tekorten aan essentiële goederen op te vangen. Geen enkel land kon in het begin van de crisis immers geheel zelfstandig voldoen aan de toegenomen vraag voor mondmaskers, medicijnen en beademingsapparatuur. Bepaalde hightech medische (beademings)apparatuur wordt bijvoorbeeld met name in Europese of andere ontwikkelde economieën geproduceerd, terwijl deze ontwikkelde landen op hun beurt weer afhankelijk zijn van andere (bijvoorbeeld voedsel-) producten uit minder ontwikkelde landen.

Omwille van de nationale veiligheid grepen veel landen in die tijd toch naar handelspolitieke instrumenten. Dit deden ze om enerzijds de tekorten het hoofd te bieden en anderzijds minder afhankelijk te zijn van import. De Verenigde Staten gebruikten bijvoorbeeld de National Defense Act om dochterondernemingen van de Amerikaanse multinational 3M in China mondmaskers naar de Amerikaanse markt te laten exporteren (Bown, 2021; Dzhanova, 2020; Sadée, 2020). Ook werden tarifaire en niet-tarifaire maatregelen (NTM’s) aangewend om de import van bepaalde goederen juist te vergemakkelijken (OESO, 2020). Zo verlaagden of schrapten veel landen (tijdelijk) importtarieven, btw-heffing of andere belastingen op bepaalde coronagerelateerde goederen als medicijnen, zuurstof en mondmaskers.

Veel van deze maatregelen zijn mogelijk onder de belangrijke uitzonderingsclausule op de niet-discrimineren bepaling van de WTO, die stelt dat zodra de volksgezondheid of veiligheid in het geding komt er wel (mogelijk handelsbelemmerende) regelgeving mag worden ingesteld. De huidige coronacrisis is een voorbeeld van een dergelijke uitzondering, en landen maakten dan ook veelvuldig gebruik van NTM’s om de gevolgen van de coronacrisis op enige manier het hoofd te kunnen bieden.

Onderzoeksvragen

In dit hoofdstuk komt aan bod in welke mate NTM’s tijdens de coronacrisis ingezet zijn om de in- en uitvoer van bepaalde essentiële (medische) goederen te controleren, welke landen daarbij betrokken waren en hoe de Nederlandse invoer van deze coronagerelateerde goederen eruit zag ten tijde van de ingestelde NTM’s. Concreet gaan we daarvoor in op de volgende onderzoeksvragen:

• Welke NTM’s werden ingesteld? Hadden deze een faciliterend of belemmerend effect op de handel?
• Welke landen stelden NTM’s in? Hoe was het NTM-gebruik van ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden ten tijde van de coronacrisis?
• Hoe lang golden deze NTM’s of zijn ze nog steeds van kracht?
• Hoe lopen de NTM’s samen met de wereldwijde besmettingsgolven?
• Hoe zag de Nederlandse invoer van de medische goederen er uit onder invloed van de coronagerelateerde NTM’s?

Leeswijzer

In paragraaf 6.2 komt aan bod hoe landen handelsbeleid zoals NTM’s inzetten toen de coronacrisis uitbrak. Hierbij wordt een terugblik op 2020 gegeven met enkele anekdotische voorbeelden. Om welk soort NTM’s het ging, welke landen coronagerelateerde NTM’s inzetten en of deze NTM’s van korte of lange duur waren, wordt beschreven in paragraaf 6.3. De ontwikkeling van de Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen en de door NTM’s belaste goederen komt aan bod in paragraaf 6.4. Het hoofdstuk eindigt met een korte samenvatting en conclusie.

6.2Handelspolitiek in crisistijd

NTM’s in de internationale handel

Met het afnemen van importtarieven in de afgelopen decennia is de aandacht voor, en het belang van niet-tarifaire maatregelen (NTM’s) toegenomen. In de voorgaande hoofdstukken van deze Internationaliseringsmonitor is duidelijk geworden dat NTM’s een belangrijke impact hebben op de omvang, prijs en kwaliteit van de verhandelde goederen. Het zijn de randvoorwaarden waar import (en soms ook export) aan moet voldoen, voordat de goederen het land binnen mogen komen (of verlaten). Hoewel veel NTM’s primair gericht zijn op de bescherming van de volksgezondheid of het milieu, kunnen ze de internationale handel ook aanzienlijk beïnvloeden door additionele kosten wat betreft informatievoorziening, naleving en administratieve kosten. Ook zijn er maatregelen die de nationale industrie beschermen, al dan niet verhuld als NTM met een ander doel.

NTM’s in coronatijd

De wereldwijde vraag naar essentiële goederen, zoals persoonlijke beschermingsmiddelen en medische apparatuur, was vooral tijdens de eerste golf van de coronapandemie vele malen groter dan het aanbod. Hoe de Nederlandse invoer van zulke coronagerelateerde producten zich in deze maanden ontwikkelde, is grafisch weergegeven in paragraaf 6.4. De acute tekorten leidden ertoe dat veel landen verschillende handelspolitieke instrumenten aangrepen om daarmee hun nationale consumptie, productie en voedselveiligheid te beschermen. Zoals we echter al eerder gezien hebben in deze Internationaliseringsmonitor hebben NTM’s vaak een tweeledig effect op de internationale handel. Bij het instellen van NTM’s moet dan ook altijd een balans gevonden worden tussen enerzijds het doel van die maatregelen zo optimaal mogelijk te realiseren en anderzijds de internationale handel zo min mogelijk te belemmeren.

Vanuit de academische literatuur zijn de eerste gevolgen van deze ‘Covid-NTM’s’ al onderzocht. Lee & Prabhakar (2021) laten bijvoorbeeld zien dat er tijdens de pandemie veelvuldig gebruik werd gemaakt van NTM’s, waarbij de meeste toegepaste NTM’s legitieme beleidsdoelstellingen beoogden. Veel van de toegepaste maatregelen hadden positieve gevolgen voor de handel en duurzaamheid, maar anderen hadden ook verstrekkende negatieve gevolgen. Het inzetten van exportbeperkingen op medische goederen en voedselvoorraden kan wereldwijde productieketens verstoren en elders tot voedselschaarste leiden, in een tijd waarin het juist nodig is om de handel mondiaal te laten stromen. Koppenberg et al. (2020) stellen dat importeurs vaak voor een groot deel afhankelijk zijn van een bepaalde handelspartner, daar waar het gaat om voedingsmiddelen. Zij laten zien dat de exportrestricties die Cambodja en Myanmar instelden op de export van rijst mogelijk gevolgen hadden voor landen als Letland, Kroatië, België, Polen en Nederland, aangezien deze landen voor een groot deel van hun rijstimport afhankelijk zijn van deze twee exporteurs. Naast voedseltekorten elders in de wereld, kunnen exportrestricties op voedingsmiddelen ook tot gevolg hebben dat voedselprijzen stijgen, waar met name minder ontwikkelde landen nadeel van ondervinden.

Het gebruik van zowel handelsbevorderende als handelsbeperkende maatregelen tijdens de coronapandemie, en de positieve en negatieve gevolgen daarvan, heeft verschillende implicaties voor handelsbeleidsmakers en de internationale handelsgemeenschap in het algemeen. Zo voedt het bijvoorbeeld de discussie over solidariteit: terwijl bepaalde maatregelen begrijpelijk zijn vanuit het standpunt van individuele landen, zijn ze mogelijk niet solidair met andere landen waar de nood eventueel hoger ligt. Daarnaast raakt het aan de-globalisering; de ontwikkeling dat de wereldwijde handel sinds de economische crisis minder hard groeit dan de wereldproductie en dat het aandeel van de wereldhandel dat in productieketens plaatsvindt, stagneert. Onder de aanname dat de werking van wereldwijde productieketens optimaal is bij onbelemmerd internationaal zakelijk reizen, en de mate waarin dat de komende jaren weer zo zal zijn, kan er mogelijk een zekere mate van reshoring van productie plaatsvinden (Antras, 2021), zeker voor wat betreft nieuwe initiatieven. Ook het spreiden van risico’s en verkleinen van afhankelijkheden in productieketens, bijvoorbeeld daar waar het medische goederen betreft, kan zulke ketens en landen weerbaarder maken tegen schokken of verstoringen. Het terughalen of dichter bij huis plaatsen van productie en daarmee het verminderen van invoer heeft volgens schattingen van de OESO (2021) een groter negatief effect bij schokken dan het huidige regime van internationaal verweven productieketens, met name voor landen aan het begin van de productieketen. Kleine, open economieën kunnen volgens deze schattingen wel voordeel hebben van een productieproces dat minder internationaal versnipperd is, in de vorm van meer leveringszekerheid en stabiliteit, maar leveren daarmee in op efficiëntie en betalen hogere kosten.

6.3Een overzicht van de ingestelde NTM’s tijdens de coronacrisis

Deze paragraaf biedt inzicht in de NTM’s die landen wereldwijd hebben ingesteld tijdens de coronacrisis. Dit wordt gedaan met behulp van beschrijvende statistieken en grafieken, op basis van gegevens over handelsmaatregelen tijdens de coronacrisis, bijgehouden door de UNCTAD (2021) en de Market Access Map van het International Trade Centre (2021). De focus ligt hierbij op het jaar 2020, maar aangezien sommige NTM’s ten tijde van schrijven nog actief zijn, wordt ook een deel van 2021 bezien. Voor meer informatie over de gebruikte data en onderzoeksmethode, zie paragraaf 6.6.

Ruim 300 NTM’s ingesteld naar aanleiding van de coronacrisis

Sinds de uitbraak van het coronavirus rond de jaarwisseling van 2020 zijn er door landen wereldwijd in totaal 304 NTM’s ingesteld die terug te voeren zijn op de coronacrisis. Figuur 6.3.1 laat zien dat ruim een derde (111 stuks) van deze NTM’s faciliterend van aard zijn, wat betekent dat ze als motief hadden de handel te bevorderen. Bijna alle faciliterende NTM’s (109) hadden betrekking op de invoer (hoofdstukken A–L). Het schrappen van btw-heffing op de import van medische beschermingsmiddelen of mondmaskers is daarbij het meest voorkomende voorbeeld van zo’n faciliterende NTM (hoofdstuk L41). Iets minder dan twee derde van de maatregelen (193 stuks) had een handelsbelemmerend effect. Bijna 82 procent van deze belemmerende NTM’s hadden betrekking op de export (hoofdstuk P), zoals een verbod op de export van bepaalde medische apparatuur.

Toon tabel6.3.1 Impact van coronagerelateerde NTM'sVerberg tabel6.3.1 Impact van coronagerelateerde NTM's

6.3.1 Impact van coronagerelateerde NTM's

Impact
Faciliterend	111
Belemmerend	193
Bron: UNCTAD

Ontwikkelde landen (de Verenigde Staten, Canada, IJsland, Groenland, de Europese Unie, Japan, Nieuw-Zeeland en Australië) stelden sinds het begin van 2020 53 coronagerelateerde niet-tarifaire maatregelen in. Het merendeel van de NTM’s (251 stuks) werd echter ingesteld door minder ontwikkelde landen (in bijvoorbeeld Midden- en Zuid-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en grote delen van Azië), zoals zichtbaar in figuur 6.3.2.

Toon tabel6.3.2 Coronagerelateerde NTM's naar type landVerberg tabel6.3.2 Coronagerelateerde NTM's naar type land

6.3.2 Coronagerelateerde NTM's naar type land

Type land
Ontwikkelde landen	53
Minder ontwikkelde landen	251
Bron: UNCTAD

De verhouding tussen faciliterende en belemmerende NTM’s is min of meer gelijk voor minder ontwikkelde en ontwikkelde landen. Dat betekent dat minder ontwikkelde landen relatief even vaak faciliterende NTM’s instelden als ontwikkelde landen, zie figuur 6.3.3. De faciliterende maatregelen waren voor beide typen landen zo’n 35 procent van het totaal aantal ingestelde coronagerelateerde NTM’s.

Toon tabel6.3.3 Coronagerelateerde NTM's naar type land en impactVerberg tabel6.3.3 Coronagerelateerde NTM's naar type land en impact

6.3.3 Coronagerelateerde NTM's naar type land en impact

	Faciliterend	Belemmerend
Ontwikkelde landen	20	33
Minder ontwikkelde landen	91	160
Bron: UNCTAD

Bijna 60 procent van de coronagerelateerde NTM’s nog actief

Van de 304 coronagerelateerde NTM’s die sinds begin 2020 wereldwijd werden ingesteld, waren er ten tijde van het schrijven van dit hoofdstuk nog circa 180 van kracht. Dat wil zeggen dat 124 NTM’s, ofwel iets meer dan 40 procent, inmiddels zijn stopgezet. De NTM’s die zijn stopgezet, waren iets vaker belemmerend van aard, terwijl de NTM’s die nog gelden vaker handelsbevorderend zijn. Dat geldt zowel voor de NTM’s van ontwikkelde landen als voor die van minder ontwikkelde landen, zie figuur 6.3.4.

Toon tabel6.3.4 Samenstelling coronagerelateerde NTM's, naar type land, status en impact van de NTM (%)Verberg tabel6.3.4 Samenstelling coronagerelateerde NTM's, naar type land, status en impact van de NTM (%)

6.3.4 Samenstelling coronagerelateerde NTM's, naar type land, status en impact van de NTM (%)

		Faciliterend	Belemmerend
Actief	Ontwikkelde landen, Actief	12	17
Actief	Minder ontwikkelde landen, Actief	60	91
Stopgezet	Ontwikkelde landen, Stopgezet	8	16
Stopgezet	Minder ontwikkelde landen, Stopgezet	31	69
Bron: UNCTAD

Ruim 70 procent van de NTM’s betreft medische goederen en beschermingsmiddelen

Veruit de meeste coronagerelateerde NTM’s hebben betrekking op medische goederen, zoals spuiten, geneesmiddelen (bijvoorbeeld een exportverbod op (hydroxy)chloroquine), naalden, vaccins, testkits, beschermingsmiddelen zoals mondkapjes, schorten, beschermingsbrillen, en desinfectiemateriaal. Figuur 6.3.5 laat zien dat 215 van de 304 NTM’s gaan over het belemmeren of faciliteren van de handel in dit type goederen. Op de tweede plek staan NTM’s op voedingsmiddelen. Denk hierbij aan landen die de export van rijst, tarwe, bonen, uien of knoflook (tijdelijk) verboden om de binnenlandse voedselvoorraad veilig te stellen.

Toon tabel6.3.5 Aantal NTM's naar goederencategorieVerberg tabel6.3.5 Aantal NTM's naar goederencategorie

6.3.5 Aantal NTM's naar goederencategorie

	Aantal NTM's
Medische goederen en beschermingsmiddelen	215
Voedingsmiddelen	48
Potentiële dragers van het coronavirus: vlees, levende dieren en tweedehands textiel	13
Overige	12
Andere niet-essentiële goederen	9
Onbekend	7
Bron: UNCTAD

Veiligstellen voedselvoorraad en medische goederen hoofdmotief

Ruim 80 procent van de coronagerelateerde NTM’s hebben of hadden als doel de voedselvoorraad en de voorraad medische goederen voor het land veilig te stellen. Dit kan in extreme zin door het instellen van een exportverbod, of minder ingrijpend door bijvoorbeeld het vrijstellen van btw bij de import van zulke producten. Andere redenen voor het instellen van NTM’s tijdens de coronapandemie, zoals het beschermen van de eigen industrie, of het voorkomen van besmettingen via de invoer van bepaalde producten, speelden een betrekkelijk kleinere rol: zie figuur 6.3.6.

Toon tabel6.3.6 Motieven van coronagerelateerde NTM'sVerberg tabel6.3.6 Motieven van coronagerelateerde NTM's

6.3.6 Motieven van coronagerelateerde NTM's

	Aantal NTM's
De voorraad voedsel en medische goederen veiligstellen	250
Voorkomen van besmettingen via de invoer van producten	25
Anders: om de eigen industrie te beschermen	12
Anders: om de binnenlandse bedrijven financieel te onlasten	8
Anders	4
Productkwaliteit en -veiligheid waarborgen	3
Onbekend	1
Bron: UNCTAD

Helft NTM’s hadden betrekking op de export

Ruim de helft van de coronagerelateerde NTM’s valt onder hoofdstuk P, ofwel de export-gerelateerde niet-tarifaire maatregelen. Hier ging het vaak om een exportrestrictie of vereiste exportlicentie. Hierbij kan gedacht worden aan de NTM ingesteld door de EU met betrekking tot de export van corona-vaccins, of de (vaak tijdelijke) restrictie op de export van beademingsapparatuur of medische beschermingsmiddelen aan het begin van de pandemie. Ruim een kwart van de NTM’s heeft betrekking op hoofdstuk L, ofwel subsidies en andere vormen van steun. Hieronder vallen bijvoorbeeld het schrappen van btw-heffing of andere overdracht van geld van de overheid naar een bedrijf, of het verlenen van kredieten.

Toon tabel6.3.7 Opbouw coronagerelateerde NTM's naar type NTM¹⁾Verberg tabel6.3.7 Opbouw coronagerelateerde NTM's naar type NTM¹⁾

6.3.7 Opbouw coronagerelateerde NTM's naar type NTM¹⁾

Hoofdstuk NTM	Aantal NTM's
Export-gerelateerde maatregelen (P)	160
Subsidies en andere vormen van steun (L)	73
SPS maatregelen (A)	21
Kwantitatieve maatregelen (E)	20
TBT maatregelen (B)	12
Financiële maatregelen (G)	8
Overig	10
Bron: UNCTAD
1)De groep overig bestaat uit de minst voorkomende coronagerelateerde NTM's: hoofdstukken C, D en F.

Van de NTM’s die nu nog van kracht zijn, ziet de verdeling naar NTM type er iets anders uit. Het aandeel export-gerelateerde NTM’s is met 47 procent iets kleiner, terwijl maatregelen uit hoofdstuk L (subsidies en andere vorm van steun door de overheid) iets vaker in stand gehouden worden.

Meeste NTM’s ingesteld door Brazilië en India

Figuur 6.3.8 toont voor de 10 landen die de meeste coronagerelateerde NTM’s hebben ingesteld het aantal faciliterende en belemmerende NTM’s. Figuur 6.3.9 toont voor de 10 landen die de meeste coronagerelateerde NTM’s hebben ingesteld het aantal actieve en beëindigde NTM’s. Brazilië en India zijn de landen die de meeste coronagerelateerde NTM’s hebben ingesteld; beide 12 stuks. Daar waar de Braziliaanse coronagerelateerde NTM’s veelal nog actief zijn, heeft India deze iets vaker al stopgezet. Ook waren de NTM’s van India veel vaker handelsbelemmerend. Daarnaast valt op dat ook de NTM’s in Kazachstan, China en Zuid-Korea vaak restrictief van aard waren, terwijl NTM’s ingesteld door Indonesië, Argentinië en Australië vaker faciliterend waren. Ook zijn de NTM’s van deze laatstgenoemde landen vaak nog van kracht. Ook hier komt dus naar voren dat de belemmerende NTM’s iets vaker stopgezet zijn, en de faciliterende nog lopen. Ook Nederland heeft maatregelen getroffen met betrekking tot de export van medische en persoonlijke beschermingsmiddelen. Op 23 maart in 2020 stelde Nederland een exportverbod in op zulke goederen naar niet-EU-landen. En volgens de informatie van de UNCTAD en ITC is deze NTM nog steeds actief.

Toon tabel6.3.8 Aantal faciliterende en belemmerende NTM's naar landVerberg tabel6.3.8 Aantal faciliterende en belemmerende NTM's naar land

6.3.8 Aantal faciliterende en belemmerende NTM's naar land

	Faciliterend	Belemmerend
Brazilië	6	6
India	2	10
Indonesië	8	3
Argentinië	5	3
Australië	5	2
Kazachstan	0	6
China	1	4
Costa Rica	2	3
Filipijnen	3	2
Zuid-Korea	0	5
Bron: UNCTAD

Toon tabel6.3.9 Aantal actief en stopgezette NTM's naar landVerberg tabel6.3.9 Aantal actief en stopgezette NTM's naar land

6.3.9 Aantal actief en stopgezette NTM's naar land

	Actief	Stopgezet
Brazilië	11	1
India	7	5
Indonesië	9	2
Argentinië	4	4
Australië	6	1
Kazachstan	1	5
China	5	0
Costa Rica	3	2
Filipijnen	3	2
Zuid-Korea	2	3
Bron: UNCTAD

NTM’s veelal in maart en april 2020 ingesteld

De eerste coronagerelateerde NTM dateert van 28 januari 2020, en is ingesteld door Georgië. Hier ging het om een SPS-maatregel; een importverbod op levende dieren uit China, uit angst voor coronabesmetting via dieren. De laatste coronagerelateerde NTM die door de UNCTAD en ITC wordt gerapporteerd, dateert van 30 januari 2021 en is ingesteld door de EU. Hier ging het om een handelsbelemmerende NTM, namelijk een vereiste exportvergunning voor de export van coronavaccins naar een groot deel van de wereld. Bijna de helft van de NTM’s werden in maart 2020 ingesteld (150 stuks), gevolgd door april 2020 (88 stuks). Daarmee werd 85 procent van de coronagerelateerde NTM’s in de eerste vier maanden van 2020 actief; toen ook het aantal mensen dat (wereldwijd) overleed aan COVID-19 flink piekte. Na april bleef het aantal dagelijkse sterfgevallen vrijwel constant, tussen de 4 duizend en 8 duizend. Vanaf novemer nam het aantal dagelijks gerapporteerde sterfgevallen toe naar gemiddeld 11 duizend in december en bijna 14 duizend in januari 2021. Het aantal actieve coronagerelateerde NTM’s bereikte een plateau in de zomer van 2020 en nam daarna gestaag af. Dat geeft de indruk dat – ondanks dat de pandemie nog lang niet voorbij was – nadat de eerste paniek voorbij was de handelspolitiek ook weer enigszins normaliseerde.

Toon tabel6.3.10 Actieve NTM’s ten opzichte van het aantal nieuwe sterfgevallen aan COVID-19 wereldwijdVerberg tabel6.3.10 Actieve NTM’s ten opzichte van het aantal nieuwe sterfgevallen aan COVID-19 wereldwijd

6.3.10 Actieve NTM’s ten opzichte van het aantal nieuwe sterfgevallen aan COVID-19 wereldwijd

	Aantal mensen op deze dag overleden aan COVID-19 (wereldwijd, gerapporteerd aan WHO)	Aantal actieve NTM's
3-1-2020	0	0
4-1-2020	0	0
5-1-2020	0	0
6-1-2020	0	0
7-1-2020	0	0
8-1-2020	0	0
9-1-2020	0	0
10-1-2020	0	0
11-1-2020	0	0
12-1-2020	1	0
13-1-2020	0	0
14-1-2020	0	0
15-1-2020	0	0
16-1-2020	0	0
17-1-2020	1	0
18-1-2020	0	0
19-1-2020	1	0
20-1-2020	1	0
21-1-2020	2	0
22-1-2020	11	0
23-1-2020	1	0
24-1-2020	8	0
25-1-2020	16	0
26-1-2020	14	0
27-1-2020	26	0
28-1-2020	49	1
29-1-2020	2	1
30-1-2020	38	4
31-1-2020	42	6
1-2-2020	46	6
2-2-2020	103	7
3-2-2020	64	9
4-2-2020	66	9
5-2-2020	72	10
6-2-2020	70	10
7-2-2020	85	10
8-2-2020	87	10
9-2-2020	100	11
10-2-2020	107	11
11-2-2020	100	11
12-2-2020	5	12
13-2-2020	254	12
14-2-2020	152	13
15-2-2020	143	13
16-2-2020	104	13
17-2-2020	98	13
18-2-2020	139	13
19-2-2020	113	13
20-2-2020	127	14
21-2-2020	0	14
22-2-2020	209	14
23-2-2020	5	14
24-2-2020	158	14
25-2-2020	80	15
26-2-2020	64	17
27-2-2020	41	17
28-2-2020	63	18
29-2-2020	67	19
1-3-2020	47	22
2-3-2020	66	26
3-3-2020	79	29
4-3-2020	91	31
5-3-2020	84	34
6-3-2020	103	37
7-3-2020	108	38
8-3-2020	129	38
9-3-2020	225	40
10-3-2020	207	40
11-3-2020	302	44
12-3-2020	354	46
13-3-2020	367	48
14-3-2020	477	51
15-3-2020	449	54
16-3-2020	724	62
17-3-2020	748	67
18-3-2020	844	75
19-3-2020	1044	80
20-3-2020	1228	89
21-3-2020	1430	93
22-3-2020	1813	100
23-3-2020	1747	109
24-3-2020	1934	119
25-3-2020	2439	127
26-3-2020	2669	137
27-3-2020	2938	145
28-3-2020	3448	151
29-3-2020	3653	152
30-3-2020	3365	155
31-3-2020	3718	166
1-4-2020	4306	181
2-4-2020	4796	188
3-4-2020	5007	193
4-4-2020	6707	193
5-4-2020	5722	195
6-4-2020	4850	199
7-4-2020	5643	207
8-4-2020	8913	209
9-4-2020	5311	213
10-4-2020	7634	217
11-4-2020	7425	218
12-4-2020	6133	218
13-4-2020	5901	220
14-4-2020	5448	221
15-4-2020	5450	225
16-4-2020	7991	232
17-4-2020	11467	235
18-4-2020	8068	235
19-4-2020	7090	235
20-4-2020	5295	235
21-4-2020	5645	237
22-4-2020	7571	239
23-4-2020	7062	238
24-4-2020	5857	239
25-4-2020	6918	240
26-4-2020	5740	241
27-4-2020	5039	242
28-4-2020	4692	245
29-4-2020	5702	245
30-4-2020	6379	245
1-5-2020	6275	246
2-5-2020	5944	246
3-5-2020	5827	246
4-5-2020	4578	244
5-5-2020	4634	244
6-5-2020	4699	244
7-5-2020	6489	245
8-5-2020	5979	245
9-5-2020	6133	245
10-5-2020	4907	245
11-5-2020	4967	245
12-5-2020	3974	245
13-5-2020	4722	242
14-5-2020	5307	242
15-5-2020	5375	241
16-5-2020	5337	241
17-5-2020	5124	241
18-5-2020	4394	241
19-5-2020	3384	241
20-5-2020	4310	241
21-5-2020	5184	241
22-5-2020	4930	241
23-5-2020	5041	241
24-5-2020	5412	241
25-5-2020	4198	241
26-5-2020	3509	241
27-5-2020	3841	241
28-5-2020	4796	233
29-5-2020	5307	233
30-5-2020	5228	233
31-5-2020	4670	233
1-6-2020	4347	233
2-6-2020	3465	233
3-6-2020	3873	233
4-6-2020	5301	233
5-6-2020	5629	233
6-6-2020	5811	233
7-6-2020	5066	233
8-6-2020	3987	227
9-6-2020	3991	227
10-6-2020	4281	230
11-6-2020	5374	230
12-6-2020	5340	230
13-6-2020	5423	230
14-6-2020	4624	230
15-6-2020	4397	230
16-6-2020	3741	230
17-6-2020	5844	230
18-6-2020	5563	230
19-6-2020	5479	230
20-6-2020	5443	229
21-6-2020	5048	229
22-6-2020	4534	229
23-6-2020	4321	229
24-6-2020	4353	228
25-6-2020	5658	228
26-6-2020	5480	228
27-6-2020	7136	228
28-6-2020	4943	228
29-6-2020	4561	229
30-6-2020	4402	230
1-7-2020	4484	230
2-7-2020	5166	230
3-7-2020	5402	230
4-7-2020	5438	230
5-7-2020	5633	217
6-7-2020	4746	217
7-7-2020	3913	217
8-7-2020	4635	217
9-7-2020	5938	217
10-7-2020	5955	217
11-7-2020	5735	217
12-7-2020	5635	217
13-7-2020	5331	218
14-7-2020	4406	218
15-7-2020	4788	218
16-7-2020	6159	218
17-7-2020	6201	218
18-7-2020	7307	217
19-7-2020	6233	217
20-7-2020	5363	217
21-7-2020	4726	217
22-7-2020	4922	218
23-7-2020	7588	218
24-7-2020	6463	218
25-7-2020	6666	218
26-7-2020	6468	218
27-7-2020	5982	218
28-7-2020	4927	218
29-7-2020	5106	218
30-7-2020	6515	218
31-7-2020	7001	218
1-8-2020	6679	218
2-8-2020	6647	218
3-8-2020	6091	218
4-8-2020	4813	218
5-8-2020	5469	218
6-8-2020	6843	218
7-8-2020	7196	218
8-8-2020	6851	218
9-8-2020	6886	218
10-8-2020	6085	218
11-8-2020	4918	218
12-8-2020	5519	218
13-8-2020	7219	218
14-8-2020	6918	218
15-8-2020	6673	218
16-8-2020	6642	218
17-8-2020	5625	211
18-8-2020	4867	212
19-8-2020	5078	212
20-8-2020	6939	212
21-8-2020	6924	212
22-8-2020	6176	212
23-8-2020	6098	212
24-8-2020	5575	212
25-8-2020	4625	212
26-8-2020	5154	212
27-8-2020	6683	212
28-8-2020	6376	212
29-8-2020	6029	212
30-8-2020	5784	212
31-8-2020	5705	212
1-9-2020	4206	212
2-9-2020	4753	212
3-9-2020	6678	212
4-9-2020	6060	212
5-9-2020	6135	212
6-9-2020	5736	212
7-9-2020	8839	212
8-9-2020	6041	212
9-9-2020	4319	212
10-9-2020	5175	212
11-9-2020	6301	212
12-9-2020	6048	212
13-9-2020	5707	212
14-9-2020	5064	209
15-9-2020	4604	209
16-9-2020	4815	206
17-9-2020	6066	206
18-9-2020	6132	206
19-9-2020	5542	206
20-9-2020	5788	206
21-9-2020	4980	206
22-9-2020	4093	206
23-9-2020	4837	206
24-9-2020	6017	206
25-9-2020	6234	206
26-9-2020	5919	206
27-9-2020	5672	206
28-9-2020	5239	206
29-9-2020	4108	206
30-9-2020	4657	206
1-10-2020	6137	206
2-10-2020	6180	206
3-10-2020	8686	206
4-10-2020	5477	206
5-10-2020	4771	206
6-10-2020	4452	206
7-10-2020	4728	206
8-10-2020	5701	206
9-10-2020	6344	206
10-10-2020	8628	206
11-10-2020	5877	206
12-10-2020	4725	206
13-10-2020	4513	206
14-10-2020	4595	206
15-10-2020	5459	206
16-10-2020	6096	206
17-10-2020	6302	206
18-10-2020	6289	206
19-10-2020	4998	206
20-10-2020	4525	206
21-10-2020	5624	206
22-10-2020	6703	206
23-10-2020	6704	206
24-10-2020	6853	206
25-10-2020	6385	206
26-10-2020	5654	206
27-10-2020	5299	206
28-10-2020	6419	206
29-10-2020	7417	206
30-10-2020	7493	206
31-10-2020	7740	206
1-11-2020	7333	206
2-11-2020	6469	206
3-11-2020	6102	206
4-11-2020	7873	206
5-11-2020	8830	206
6-11-2020	9300	206
7-11-2020	9457	206
8-11-2020	8253	206
9-11-2020	7101	206
10-11-2020	7138	206
11-11-2020	9341	206
12-11-2020	10035	206
13-11-2020	9345	206
14-11-2020	10764	206
15-11-2020	9029	206
16-11-2020	8843	206
17-11-2020	7742	206
18-11-2020	9948	206
19-11-2020	10670	206
20-11-2020	10897	206
21-11-2020	11929	206
22-11-2020	10080	206
23-11-2020	8573	206
24-11-2020	8568	183
25-11-2020	10580	183
26-11-2020	11898	185
27-11-2020	12028	185
28-11-2020	11424	185
29-11-2020	10058	185
30-11-2020	8556	185
1-12-2020	8500	185
2-12-2020	10593	185
3-12-2020	12292	185
4-12-2020	12532	185
5-12-2020	12546	185
6-12-2020	11006	185
7-12-2020	9488	185
8-12-2020	8373	185
9-12-2020	10959	185
10-12-2020	11818	185
11-12-2020	13105	187
12-12-2020	12398	187
13-12-2020	11527	187
14-12-2020	9521	187
15-12-2020	9187	187
16-12-2020	11838	187
17-12-2020	12736	187
18-12-2020	13051	187
19-12-2020	13578	187
20-12-2020	11287	187
21-12-2020	9701	187
22-12-2020	9476	187
23-12-2020	11867	187
24-12-2020	13480	187
25-12-2020	12298	187
26-12-2020	10699	185
27-12-2020	8317	185
28-12-2020	7852	185
29-12-2020	10006	185
30-12-2020	12286	185
31-12-2020	14508	185
1-1-2021	13852	181
2-1-2021	11174	181
3-1-2021	10092	181
4-1-2021	8830	181
5-1-2021	9677	181
6-1-2021	12504	181
7-1-2021	14637	181
8-1-2021	14531	181
9-1-2021	16037	181
10-1-2021	12914	181
11-1-2021	11857	181
12-1-2021	11309	181
13-1-2021	13308	181
14-1-2021	16415	181
15-1-2021	15801	181
16-1-2021	15438	181
17-1-2021	13654	181
18-1-2021	12006	181
19-1-2021	11157	181
20-1-2021	14095	181
21-1-2021	15567	181
22-1-2021	16781	181
23-1-2021	16733	181
24-1-2021	14751	181
25-1-2021	12455	181
26-1-2021	11273	181
27-1-2021	14179	181
28-1-2021	17108	182
29-1-2021	15989	182
30-1-2021	15917	183
31-1-2021	14148	183
Bron: UNCTAD

Looptijd NTM’s gemiddeld 111 dagen

Van de 124 coronagerelateerde NTM’s die ondertussen stopgezet zijn, was de gemiddelde looptijd bijna 111 dagen, ofwel tussen de 3,5 en vier maanden. De mediane NTM duurde 90 dagen, zoals figuur 6.3.11 laat zien. De kortstlopende NTM duurde 1 dag; Oeganda stelde toen een importverbod op tweedehands kleding en schoenen in, om zo verspreiding van corona te voorkomen. De langstlopende, stopgezette NTM duurde 365 dagen, begon op 5 februari 2020 en werd ingesteld door Thailand. Hier betrof het een exportrestrictie op (medische) mondmaskers en stofmaskers. Faciliterende, stopgezette NTM’s hebben gemiddeld een langere looptijd dan NTM’s die restricties aan de handel opleggen. Ook de mediane looptijd van faciliterende NTM’s is bijna dubbel zo lang als die van belemmerende NTM’s.

Volgens de informatie van de UNCTAD en ITC zijn 180 coronagerelateerde NTM’s nog steeds actief. Deze NTM’s lopen gemiddeld al 275 dagen en de mediane NTM 262 dagen. De faciliterende NTM’s hebben daarbij – net als bij stopgezette NTM’s – opnieuw een gemiddeld langere looptijd (gemiddeld ruim 100 dagen langer) dan restrictieve NTM’s.

Toon tabel6.3.11 Looptijd van stopgezette NTM's (Dagen)Verberg tabel6.3.11 Looptijd van stopgezette NTM's (Dagen)

6.3.11 Looptijd van stopgezette NTM's (Dagen)

		Gemiddelde	Maximum	Minimum	Mediaan
	Stopgezet,	110,84	365	1	90
Waarvan	Faciliterend, Waarvan	143,71	364	57	146
Waarvan	Belemmerend, Waarvan	96,63	365	1	77
Bron: UNCTAD

6.4Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen

Figuur 6.3.5 liet zien dat ruim 70 procent van de coronagerelateerde NTM’s betrekking had op medische goederen en persoonlijke beschermingsmiddelen. Welke goederen hier precies onder vallen, kan voor elk land verschillend zijn. Vaak staan mondmaskers expliciet genoemd, maar voor sommige landen zijn ook medicijnen, medische apparatuur of desinfectiemiddelen onderdeel hiervan. Anders gezegd, een uniforme eenduidige definitie ontbreekt. Verschillende internationale organisaties zoals de Wereld Douane Organisatie in samenwerking met de Wereld Gezondheidsorganisatie (WCO/WHO) en de Europese Commissie en Eurostat hebben wel goederen aangemerkt die (deels) bestempeld kunnen worden als goederen die kunnen helpen in de bestrijding van het coronavirus (Eurostat, 2021). Deze lijst omvat goederen als COVID-19 test kits, desinfecterende en steriliserende middelen, beademingsapparatuur, medicijnen, beschermingsmiddelen zoals mondmaskers en schorten, medische apparatuur zoals pompen, thermometers en monitoren, en medische hulpmiddelen zoals medicijnen, verbandmiddelen, zeep, tubes en naalden. Niet al deze goederen worden exclusief in de bestrijding van de coronapandemie gebruikt; ook de reguliere zorg maakt gebruik van deze goederen. Wel zal door de coronapandemie de vraag naar deze goederen sterk zijn gestegen. Ook tellen sommige goederen in meerdere categorieën mee.

Figuur 6.4.1 laat zien dat de Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen, volgens de meest recente lijst van Eurostat en de WCO/WHO (Eurostat, 2021), in het vroege voorjaar nog toenam en daarna – met uitzondering van de maand juni – flink daalde. Werd er in maart nog voor bijna 241 miljoen kilogram aan coronagerelateerde goederen ingevoerd, in juli was dat nog net geen 200 miljoen kilogram. Na juli trok de invoer aan, met name in september en oktober. Dat loopt gelijk met de ontwikkeling van de sterfgevallen. In december daalde de Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen opnieuw, maar lag daarmee toch nog 9 procent boven de invoer aan het begin van de pandemie.

Toon tabel6.4.1 Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen afgezet tegen het aantal overleden mensen in Nederland, 2020Verberg tabel6.4.1 Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen afgezet tegen het aantal overleden mensen in Nederland, 2020

6.4.1 Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen afgezet tegen het aantal overleden mensen in Nederland, 2020

	Overledenen aan COVID-19	Coronagerelateerde invoer
jan	0	221,9
feb	0	215,3
mrt	1018	240,8
apr	3747	226,7
mei	1158	197,6
jun	163	211,2
jul	59	188,8
aug	75	199,5
sep	187	230,3
okt	991	267
nov	1964	285,7
dec	1937	242,2

Beschermingsmiddelen onder de loep

In figuur 6.4.2. wordt iets dieper ingezoomd op de diverse coronagerelateerde goederen die Nederland in 2020 importeerde. De daling in de invoer van coronagerelateerde goederen die vanaf maart inzette, deed zich met name voor bij de medische apparatuur, hulp- en geneesmiddelen en bij de desinfectie- en sterilisatiemiddelen. De invoer van beschermende kleding en andere persoonlijke beschermingsmiddelen bleef tot mei op hetzelfde niveau. Dat is gezien de toegenomen vraag naar deze goederen door de eerste golf aan coronapatiënten in Nederland misschien wat atypisch. De wereldwijde schaarste naar deze producten kan daar echter een rol in hebben gespeeld, evenals de NTM’s die de landen waar Nederland zulke producten uit importeert, hebben ingesteld. Daarnaast kost het tijd voor bedrijven om een dergelijke aanvoer aan te leggen, of alternatieve aanbieders te vinden. Dat kan verklaren waarom de invoer van beschermingsmiddelen in juni, toen de eerste golf juist op zijn retour was, behoorlijk toenam. Een andere mogelijkheid is dat bedrijven juist tekorten probeerden aan te vullen of voorraden aan te leggen.

Sterke groei invoer COVID-19 testkits en testmateriaal in tweede helft 2020

Ook de invoer van COVID-19 testkits en testbenodigdheden laat een opvallende ontwikkeling zien. Deze groeit in maart en april, om daarna weer te dalen tot het niveau van januari en februari. Pas in september, aan het begin van de tweede golf en het najaar, stijgt deze invoer fors. Aan het eind van 2020 voerde Nederland tweemaal zoveel COVID-19 testkits en testbenodigdheden in als aan het begin van 2020. De invoer van desinfectie- en sterilisatiemateriaal was, na een flinke krimp tussen maart en juli, aan het eind van 2020 circa 7 procent hoger dan aan het begin van het jaar. Dat laatste geldt ook voor de invoer van medische apparatuur, hulpmiddelen en geneesmiddelen; ook hier zien we een groei van 8 procent. De invoer van beschermingsmiddelen lag eind 2020 circa 20 procent hoger.

Toon tabel6.4.2 Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen, naar type product (Index (januari = 100))Verberg tabel6.4.2 Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen, naar type product (Index (januari = 100))

6.4.2 Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen, naar type product (Index (januari = 100))

	COVID-19 test kits en instrumenten of benodigdheden voor testen	Persoonlijke beschermingsmiddelen	Desinfectie- en sterilisatiemiddelen	Beademingsapparatuur, medische apparatuur, geneesmiddelen, hulpmiddelen
jan	100	100	100	100
feb	98,8	97,8	96,9	96,4
mrt	118,6	98,0	109,5	110,6
apr	118,9	98,6	103,5	98,5
mei	101,5	95,2	83,0	99,0
jun	106,3	122,6	80,6	114,4
jul	108,2	120,2	62,4	120,3
aug	97,1	106,0	83,0	96,7
sep	146,8	134,9	92,3	113,0
okt	163,1	117,4	121,1	118,8
nov	162,8	126,9	130,8	123,8
dec	203,6	116,9	106,9	108,4

In hoeverre spelen de NTM’s die landen wereldwijd hebben ingesteld op medische goederen, desinfectiemateriaal en persoonlijke beschermingsmiddelen een rol in de Nederlandse invoer van zulke goederen? De data van de UNCTAD en ITC laten geen perfecte koppeling met de Nederlandse handelsdata toe. Dit komt bijvoorbeeld doordat de specifieke goederencodes waarop NTM’s zijn ingesteld vaak ontbreken of doordat gerapporteerde goederencodes niet gebruikt worden door het CBS. Daarom vergelijken we hier – bij wijze van case study – op kwalitatieve wijze de ontwikkeling van de Nederlandse invoer van persoonlijke beschermingsmiddelen (zoals gedefinieerd door Eurostat/WCO/WHO) met de aanwezigheid van een coronagerelateerd exportverbod of exportbelemmering (onderdeel van hoofdstuk P) in landen waar Nederland zulke goederen veel uit importeert.

Nederlandse invoer van beschermingsmiddelen weinig gehinderd door Chinese exportrestricties

Figuur 6.4.3 laat de ontwikkeling van de Nederlandse invoer van persoonlijke beschermingsmiddelen uit de zes belangrijkste landen van herkomst zien. Dan blijkt dat er veel dynamiek schuil gaat achter de vrijwel vlakke lijn (tot mei) van de invoer van beschermingsmiddelen in figuur 6.4.2. Allereerst wordt duidelijk dat, ondanks dat China de grootste leverancier van persoonlijke beschermingsmiddelen is, er een duidelijke afname plaatsvond tijdens de winter en het vroege voorjaar van 2020. China stelde op 31 maart voorwaarden aan de export van medische goederen zoals medische mondmaskers, testkits en thermometers. Deze export moest namelijk een certificaat hebben en bepaalde inspecties ondergaan. Ook stelde China op 1 april 2020 een exportverbod in op de uitvoer van testkits en medische benodigdheden voor bedrijven die niet op de binnenlandse markt verkopen. Eind april werd deze restrictie afgezwakt naar het verkrijgen van export autorisatie, maar beide export-NTM’s zijn volgens de data nog steeds actief. Figuur 6.4.3 laat echter zien dat de Nederlandse invoer van beschermingsmiddelen uit China – waaronder goederen waar China later een NTM op instelde – al eerder daalde dan dat China de NTM’s instelde, én dat deze invoer weer groeide toen de NTM’s effectief van kracht waren. Dat wekt de indruk dat de Nederlandse invoer van beschermingsmiddelen uit China niet veel hinder ondervond van de Chinese NTM’s maar eerder last had van de schaarste en besmettingsgolf waar China zelf mee kampte begin 2020.

Toon tabel6.4.3 Nederlandse invoer van persoonlijke beschermingsmiddelen, naar herkomst (mln kilo)Verberg tabel6.4.3 Nederlandse invoer van persoonlijke beschermingsmiddelen, naar herkomst (mln kilo)

6.4.3 Nederlandse invoer van persoonlijke beschermingsmiddelen, naar herkomst (mln kilo)

maand	China	Duitsland	België	Maleisië	Polen	Vietnam
jan	10,13	5,19	3,85	2,68	1,96	0,90
feb	7,81	6,69	2,69	3,60	1,42	0,66
mrt	7,09	5,88	2,68	4,68	1,43	0,77
apr	7,42	6,48	2,86	4,83	0,77	1,13
mei	7,92	5,66	3,02	4,19	0,86	0,86
jun	10,43	6,65	3,38	7,61	1,15	0,80
jul	9,51	7,89	3,29	6,26	1,15	0,80
aug	9,98	5,69	2,59	5,03	1,31	0,89
sep	9,68	7,37	3,07	9,69	1,14	1,23
okt	9,13	8,12	2,89	5,43	1,20	0,79
nov	10,04	6,74	2,90	7,38	1,62	1,88
dec	9,28	6,00	2,93	7,35	1,44	0,82

Meer invoer van persoonlijke beschermingsmiddelen uit Maleisië

Meer invoer van beschermingsmiddelen uit Maleisië en Duitsland compenseert de daling van de invoer uit China. Het is overigens waarschijnlijk dat Duitsland niet het land van oorsprong is van deze ingevoerde beschermingsmiddelen. Opnieuw is er een duidelijk verschil te zien tussen de situatie tot en met mei en de periode daarna. De invoer van beschermingsmiddelen uit China is in de tweede helft van 2020 stabiel en op het niveau van begin 2020. Met name Maleisië is meer van zulke goederen aan Nederland gaan leveren. Dat is opvallend aangezien Maleisië op 7 maart een exportverbod instelde op mondmaskers, om tegemoet te komen aan de binnenlandse vraag.

6.5Samenvatting en conclusie

Begin 2020 maakte de wereld voor het eerst kennis met een nieuw coronavirus. In een poging de coronapandemie te beheersen en infecties te voorkomen, werd internationaal reizen aan banden gelegd en werden in veel landen de horeca, detailhandel, cultuur en evenementensector tot nader order (deels) gesloten. De noodmaatregelen en lockdowns zorgden voor grote onzekerheid aan het begin van de pandemie en verstoorden de productie(ketens), handelsstromen en economische transacties. Veel landen hadden aan het begin van de pandemie een tekort aan medische beschermingsmiddelen, zoals latex handschoenen, desinfectie- en schoonmaakmiddelen, schorten en mondmaskers, maar ook aan specialistische beademingsapparatuur. Om de aanvoer en voorraad van zulke goederen veilig te stellen, wendden veel landen handelspolitieke instrumenten aan, zoals tarifaire en niet-tarifaire maatregelen (NTM’s). Zo verlaagden of schrapten veel landen (tijdelijk) importtarieven, btw-heffing of andere belastingen op bepaalde coronagerelateerde goederen als medicijnen en mondmaskers.

Sinds het begin van 2020 zijn er door landen en landengroepen zoals de EU in totaal 304 NTM’s ingesteld die terug te voeren zijn op het beheersen van de coronacrisis. Ruim een derde (111 stuks) van deze NTM’s zijn faciliterend van aard, bedoeld om de handel, met name de import van essentiële goederen, te bevorderen. Iets minder dan twee derde van de maatregelen (193 stuks) had een handelsbelemmerend effect. Dat ging met name via maatregelen die betrekking hebben op de export van essentiële goederen (hoofdstuk P).

Van de 304 NTM’s die sinds het uitbreken van de coronapandemie zijn ingesteld, zijn er iets meer dan 40 procent inmiddels stopgezet. De NTM’s die zijn stopgezet, waren iets vaker belemmerend van aard, terwijl de NTM’s die nog actief zijn vaker handelsbevorderend zijn. Veruit de meeste NTM’s hebben betrekking op de aanvoer van, of het zeker stellen van de voorraad van medische goederen en beschermingsmiddelen. Ruim de helft van de coronagerelateerde NTM’s bestaat uit maatregelen die de export reguleren. Hier gaat het vaak om een exportrestrictie of vereiste exportlicentie voor medische beschermingsmiddelen of andere medische goederen. Meer dan een kwart van de NTM’s heeft betrekking op hoofdstuk L, subsidies en andere vormen van steun. Hieronder vallen bijvoorbeeld het schrappen van btw-heffing of andere overdracht van geld van de overheid naar een bedrijf, of het verlenen van kredieten.

Ongeveer 85 procent van de coronagerelateerde NTM’s werd ingesteld in de eerste vier maanden van 2020. In deze periode was er ook een piek in het aantal mensen dat (wereldwijd) overleed aan COVID-19. Het aantal actieve NTM’s bereikte een plateau in de zomer van 2020 en nam daarna gestaag af. Faciliterende NTM’s hadden gemiddeld een langere looptijd dan NTM’s die restricties aan de handel oplegden. De verwachting is dat naargelang de wereldwijde tekorten aan essentiële goederen afnemen, het aantal coronagerelateerde NTM’s ook zal afnemen.

De ontwikkeling van de Nederlandse invoer van coronagerelateerde goederen loopt gelijk met de ontwikkeling van de sterfgevallen in Nederland. In december 2020 daalde deze invoer opnieuw, maar lag daarmee toch nog 9 procent boven de invoer aan het begin van de pandemie. Het patroon van de invoer van coronagerelateerde goederen is erg verschillend voor de diverse goederen (zoals medische apparatuur, hulp- en geneesmiddelen, desinfectie- en sterilisatiemiddelen, COVID-19 testkits en testmateriaal). Opvallend is dat Nederland meer beschermingsmiddelen invoerde uit Maleisië en Duitsland, wat de importdaling uit China compenseert.

Een blik op de internationale handel in coronagerelateerde goederen liet verder zien dat met name de import van COVID-19 testkits behoorlijk is gestegen in het najaar van 2020. Het verband tussen de NTM’s en de handel in coronagerelateerde goederen was op basis van de beschrijvende analyse echter niet evident. Dit heeft enerzijds te maken met de data, die op maandbasis voor een selectie van specifieke producten uit specifieke landen onstabiel kan ogen. Anderzijds spelen er ook in andere landen factoren mee die deze handel kunnen beïnvloeden waar in deze beschrijvende analyse geen rekening mee gehouden kan worden. Ook is de relatie tussen de handel en handelspolitiek van oudsher ambigue, omdat er in beide richtingen een effect mogelijk is. Tel daarbij op dat de pandemie de vraag naar medische goederen enorm heeft veranderd en het is duidelijk dat het isoleren van het effect van maatregelen op de internationale handel geen eenvoudige taak is. Het ligt echter in de lijn der verwachting dat dit in toekomstig onderzoek verder uitgezocht zal worden.

6.6Data en methoden

Zoals in dit hoofdstuk beschreven hebben landen wereldwijd verschillende niet-tarifaire maatregelen (NTM’s) ingesteld om de effecten van de coronapandemie op de nationale economie en volksgezondheid op te vangen. Om deze maatregelen beter in kaart te brengen heeft de UNCTAD een database samengesteld die per land bijhoudt welke aan coronagerelateerde NTM’s er inmiddels bestaan, de zogenaamde ‘UNCTAD COVID-19 NTM dataset’ (UNCTAD, 2021). Deze database bestaat weer uit andere externe bronnen, zoals ‘Market Access Map’ van het ITC, ‘Eurostat Covid-19 supplies’ van Eurostat en ‘Measures affecting trade in goods’ van WTO. Naast een omschrijving van de niet-tarifaire maatregel en het land dat hem heeft ingesteld, heeft de database informatie over de start en einddatum van de maatregel en het type product waar hij voor geldt.

6.7Literatuur

Open literatuurlijst