Trends in de Nederlands-Afrikaanse handel

Auteurs: Sarah Creemers, Hans Draper

In dit hoofdstuk wordt de Nederlandse handel, in goederen en diensten, met Afrika uitgelicht. De goederenhandel met Afrika wordt in perspectief geplaatst door de invoer uit en uitvoer naar Afrika af te zetten tegen de andere continenten. Ook de recente kwartaalontwikkelingen van de handel in goederen krijgen speciale aandacht. Langs zowel de import- als exportzijde wordt gekeken naar de belangrijkste Afrikaanse handelspartners, in het bijzonder de 15 focuslanden. In dit hoofdstuk besteden wij speciale aandacht aan de Nederlandse goederenhandel met minder ontwikkelde Afrikaanse landen. Welke van deze groep Afrikaanse landen spelen hierbij een hoofdrol en welke goederen worden er verhandeld? Tot slot komt ook de Nederlandse handel in diensten met het Afrikaanse continent kort aan bod.

1.1Inleiding

De economie mag in veel Afrikaanse regio’s en landennoot1 in opmars zijn de laatste jaren, maar in de wereldhandel is Afrika nog steeds een kleine speler (Tielens, 2019). Door de groeiende beroepsbevolking is Afrika een interessante afzetmarkt voor goederen en diensten (Stam, 2019). De omvang van de goederenexport van de Europese Unie (EU-28 inclusief het Verenigd Koninkrijk) naar Afrika was in 2019 zo’n drie keer kleiner dan de goederenexport naar de Verenigde Staten – waar veel minder mensen wonen dan in Afrika (Eurostat, 2021). Ook vanuit Nederlands oogpunt is Afrika met een totale handelswaarde (goederenexport plus -import) van ongeveer 26 miljard euro een relatief minder belangrijk continent. Hiermee is het belang van Afrika net iets kleiner dan Italië, onze zevende handelspartner. Het Afrikaanse continent beschikt over enorme hoeveelheden grondstoffen. Steeds meer grondstoffen – zoals olie, cacaobonen, groenten en fruit – worden echter geëxporteerd naar China, India en de Verenigde Staten.

Ook Nederland is vanuit Afrikaans perspectief een belangrijke handelspartner. Als grootste importeur van cacaobonen in de wereld haalde Nederland in 2020 meer dan 90 procent uit Afrika. Nederland heeft relatief veel handel met de Afrikaanse kustgebieden in het westen en zuiden van het continent (Dorhout, 2020). Doordat de handel met Afrika relatief veel uit grondstoffen bestaat en de grondstofprijzen erg kunnen schommelen (door bijvoorbeeld onenigheid binnen de OPEC over de olieprijs en mislukte oogsten), is het moeilijk het aandeel in de handel met Afrika door de tijd heen te vergelijken. Andersom verkoopt Nederland in Afrika vooral geproduceerde eindproducten, zoals olieproducten en machines. Aan het uitvoeren van verwerkte producten verdient een land meer dan aan de export van grondstoffen (Tielens, 2019). Wat betreft dienstverlening is de handelsrelatie tussen Nederland en Afrika vooralsnog erg bescheiden.

Van de Afrikaanse landen behoort een aanzienlijk deel tot de groep “Least Developed Countries”; 33 van de 46 minst ontwikkelde landen zijn volgens de Verenigde Naties gelegen in Afrika. De “Least Developed Countries” (LDC’s)noot2 is een groep van landen die de Verenigde Naties zo gedefinieerd heeft op basis van hun laag bruto binnenlands product, slechte onderwijs- en gezondheidsindicatoren en economische kwetsbaarheid (United Nations, 2021). Zowel op het platteland als in de snelgroeiende steden is een groot tekort aan behoorlijke inkomensbronnen voor de jonge bevolking (Ministerie van Buitenlandse Zaken, 2018). Mede hierdoor leeft de bevolking in veel Afrikaanse landen onder de armoedegrens en hebben mensen minder dan 1,9 dollar per dag te besteden (Schoch & Lakner, 2020). Wat betreft de internationale goederenhandel kampen de meeste LDC’s met een handelstekort. Deze LDC’s zijn uiterst kleine spelers op de wereldmarkt. Het handelstekort is een indicatie dat deze landen te maken hebben met structurele beperkingen, een laag productievermogen, uitvoerspecialisatie, internationale prijsbewegingen en markt-specifieke problemen zoals bijvoorbeeld falende overheid, corruptie en conflicten.noot3 Hierdoor kunnen LDC’s moeilijk reageren op wereldwijde economische gebeurtenissen en zijn daarom erg afhankelijk van andere landen in het voorzien van hun economische levensbehoeften (UNCTAD, 2019a en 2019b).

Leeswijzer

Dit hoofdstuk behandelt verschillende aspecten van de Nederlands-Afrikaanse handel tot en met 2020. In paragraaf 1.2 wordt uiteengezet hoe belangrijk het Afrikaanse continent is voor de Nederlandse goederenhandel. In paragraaf 1.3 wordt ingegaan op de goederenimport uit de 15 Afrikaanse focuslanden, zoals beschreven in de introductiepagina van deze Internationaliseringsmonitor. We gebruiken CBS-cijfers om het belang van Afrika voor de Nederlandse goederenimport te schetsen en om aan te geven over welke producten het gaat. Omgekeerd zal het belang van Nederland voor de Afrikaanse export in kaart gebracht worden, waarbij we ons baseren op cijfers van UNCTAD en UN-Comtrade. In paragraaf 1.4 komt de goederenexport naar de 15 Afrikaanse focuslanden aan bod. Vervolgens kijken we in paragraaf 1.5 naar de goederenhandel met de Afrikaanse Least Developed Countries – gebruikmakend van CBS-cijfers. De dienstenhandel tussen Nederland en het continent Afrika wordt op basis van CBS-cijfers besproken in paragraaf 1.6. We eindigen dit hoofdstuk met een samenvatting en conclusie van de resultaten, waarna we kort bespreken welke data en methoden in dit hoofdstuk gebruikt werden. In paragraaf 1.9 presenteren we als bijlage additionele gegevens over de Nederlandse goederenhandel met Afrikaanse landen.

1.2Goederenhandel met Afrika in perspectief

In 2020 bedroeg de totale Nederlandse import 424 miljard euro. Dat is 14 procent meer dan in 2015. Toen importeerde Nederland in totaal voor 372 miljard euro aan goederen. Figuur 1.2.1 toont de ontwikkeling van de goederenhandel aan de hand van indexcijfers, waarbij 1970 als basisjaar wordt beschouwd. De indices geven een goede vergelijking van de ontwikkeling van de Nederlandse goederenhandel tussen de wereldwijde handel en de handel met Afrika in de afgelopen vijftig jaar. De Nederlandse goederenhandel nam mondiaal toe, zowel langs de invoer- als uitvoerzijde. Voor de goederenhandel met Afrika is hetzelfde patroon zichtbaar, alleen groeide de import van goederen uit Afrika duidelijk minder hard dan de Nederlandse invoer wereldwijd.

Toon tabel1.2.1 Ontwikkeling Nederlandse goederenhandel (1970=100)Verberg tabel1.2.1 Ontwikkeling Nederlandse goederenhandel (1970=100)

1.2.1 Ontwikkeling Nederlandse goederenhandel (1970=100)

Jaar	Import totaal	Import Afrika	Export totaal	Export Afrika
1970	100	100	100	100
1971	108	94	114	108
1972	113	95	126	121
1973	137	107	157	143
1974	181	202	206	220
1975	181	148	208	264
1976	214	197	249	283
1977	230	236	252	313
1978	235	232	254	293
1979	278	301	300	334
1980	313	396	345	425
1981	337	343	401	514
1982	344	356	415	501
1983	357	426	433	500
1984	409	451	494	483
1985	444	446	530	500
1986	381	240	463	424
1987	380	228	441	381
1988	403	209	478	403
1989	456	224	538	425
1990	473	245	561	392
1991	488	257	584	378
1992	487	216	578	344
1993	477	197	606	376
1994	528	208	674	338
1995	587	216	742	381
1996	634	250	795	405
1997	714	258	886	445
1998	764	266	934	514
1999	810	292	975	487
2000	980	368	1199	564
2001	990	469	1248	612
2002	932	375	1203	625
2003	938	380	1211	685
2004	1035	369	1322	727
2005	1133	553	1454	872
2006	1294	611	1649	1025
2007	1393	771	1797	1357
2008	1523	921	1916	1511
2009	1242	712	1600	1434
2010	1505	942	1921	1774
2011	1655	1071	2117	2029
2012	1766	1388	2222	2294
2013	1752	1302	2239	2270
2014	1734	1204	2241	2230
2015	1688	986	2166	2193
2016	1672	744	2188	1844
2017	1854	851	2417	1998
2018	2001	940	2574	2524
2019	2085	1035	2664	2620
2020*	1923	924	2491	2349
*voorlopige cijfers

Van de EU-28 (inclusief het Verenigd Koninkrijk) zijn Frankrijk, Duitsland, Spanje, Nederland en Italië de belangrijkste handelspartners van Afrika. In 2020 bedroeg de Nederlandse import uit Afrikaanse landen 10,9 miljard euro, dat is 23 keer minder dan de import uit Europa en 9 keer minder dan uit Azië. Het belang van Afrika voor de Nederlandse goederenimport was in 2020 circa 2,6 procent, zie figuur 1.2.2. Het belang van het hele continent Afrika voor de Nederlandse import van goederen is te vergelijken met de invoer van goederen uit Italië. Dit land neemt in rangorde de zevende positie in als goederenleverancier. In 2019 was relatief veel import uit Afrika bestemd voor de Nederlandse markt: 62 procent van de ingevoerde goederen werd geconsumeerd of verwerkt in Nederland. Voor het totale importpakket was dit in 2019 50 procent.

Toon tabel1.2.2 Herkomst Nederlandse goedereninvoer, 2020*Verberg tabel1.2.2 Herkomst Nederlandse goedereninvoer, 2020*

1.2.2 Herkomst Nederlandse goedereninvoer, 2020*

Continent	import
Europa	255
Azië	102
Amerika	52
Afrika	11
Overig	5
*voorlopige cijfers

In 2020 bedroeg de Nederlandse export naar Afrikaanse landen 15,0 miljard euro. De Nederlandse goederenexport is vooral gericht op het Europese continent. In 2020 was meer dan drie kwart van de Nederlandse export bestemd voor Europese landen, zie figuur 1.2.3. Wel neemt dit aandeel al jaren af, ten faveure van voornamelijk Aziatische landen waaronder China (Creemers et al., 2020). Met een exportaandeel van 3,1 procent was Afrika als bestemming voor Nederlandse goederen een kleine speler. Afrika ontvangt net wat meer Nederlandse goederen dan Spanje. In rangorde neemt Spanje de zevende positie in als exportbestemming.

Toon tabel1.2.3 Bestemming Nederlandse goederenuitvoer, 2020*Verberg tabel1.2.3 Bestemming Nederlandse goederenuitvoer, 2020*

1.2.3 Bestemming Nederlandse goederenuitvoer, 2020*

Continent	export
Europa	364
Azië	56
Amerika	38
Afrika	15
Overig	9
*voorlopige cijfers

De exportgoederen naar Afrikaanse landen wijken qua verhouding Nederlandse productie versus wederuitvoer sterk af van het doorsnee Nederlandse exportpakket. Zo is te zien in tabel 1.2.4 dat drie kwart van de uitgevoerde goederen met als bestemming Afrika in Nederland zijn geproduceerd, terwijl dat voor het gemiddelde Nederlandse exportpakket 54 procent is. Detailinformatie over de export van goederen van Nederlandse makelij en wederuitvoer naar individuele Afrikaanse landen is te vinden in bijlage (zie tabel 1.9.3 en tabel 1.9.4).

1.2.4Nederlandse goederenhandel naar continent, 2020*

	Invoer totaal	Uitvoer			Handelbalans totaal
		totaal	NL makelij	wederuitvoer
	mld euro
Europa	255	364	178	186	109
Azië	102	56	40	15	–46
Amerika	52	38	25	13	–14
Afrika	11	15	11	4	4
Overig	5	9	7	2	5
Totaal	424	482	262	220	58

*voorlopige cijfers

Tabel 1.2.4 toont ook dat Nederland aanzienlijk meer goederen naar Afrika exporteert dan het daar vandaan importeert. In 2020 bedroeg dit handelsoverschot 4 miljard euro, ruim 1,7 miljard euro meer dan in 2015. Voor Azië en Amerika is het tegenoverstelde zichtbaar, namelijk een handelstekort. Nederland importeert aanzienlijk meer goederen uit deze continenten dan het daar naartoe uitvoert. Nederland als ‘Gateway to Europe’ is namelijk belangrijker als klant dan als leverancier van goederen voor de grootste economieën ter wereld (Draper, 2020).

In figuur 1.2.5 is te zien dat het pakket aan goederen dat Nederland uit Afrika importeert sterk verschilt van het doorsnee importpakket. 86 procent van de Nederlandse invoer uit Afrika bestaat uit voeding, minerale brandstoffen en andere grondstoffen. De totale Nederlandse invoer bestaat voor slechts 28 procent uit grondstoffen. Machines en fabricaten worden naar verhouding weinig uit Afrika geïmporteerd. Uit Creemers et al. (2020) bleek dat machines door Nederland relatief veel uit China worden geïmporteerd.

Toon tabel1.2.5 Samenstelling Nederlandse invoer, 2020* (%)Verberg tabel1.2.5 Samenstelling Nederlandse invoer, 2020* (%)

1.2.5 Samenstelling Nederlandse invoer, 2020* (%)

Import	Voeding en dranken	Grondstoffen en natuurproducten	Minerale brandstoffen	Chemische producten	Machines	Vervoermaterieel	Fabricaten
Afrika	4,6	1,0	3,7	0,3	0,2	0,0	0,9
Alle landen	46,0	24,1	48,0	59,4	116,5	26,9	103,2
*voorlopige cijfers

De samenstelling van de Nederlandse exportgoederen naar Afrika wijkt minder af van het gemiddelde exportpakket dan te zien was bij de invoer uit Afrika. Figuur 1.2.6 toont dat duidelijk meer minerale brandstoffen naar Afrika gaan dan naar alle landen. Deze productgroep vormt 37 procent van de Nederlandse uitvoer naar Afrika, terwijl dat maar 9 procent is in de totale Nederlandse uitvoer. Afrika voert daarentegen relatief minder Nederlandse machines en fabricaten in.

Toon tabel1.2.6 Samenstelling Nederlandse uitvoer, 2020* (%)Verberg tabel1.2.6 Samenstelling Nederlandse uitvoer, 2020* (%)

1.2.6 Samenstelling Nederlandse uitvoer, 2020* (%)

Export	Voeding en dranken	Grondstoffen en natuurproducten	Minerale brandstoffen	Chemische producten	Machines	Vervoermaterieel	Fabricaten
Afrika	2,2	0,5	5,6	2,6	2,1	0,6	1,3
Alle landen	69,2	29,5	44,3	88,9	122,8	24,3	102,8
*voorlopige cijfers

1.3Nederlandse import van goederen uit Afrika

Deze en de volgende paragraaf geven een verdieping van de Nederlandse goederenhandel met Afrika. Daarbij ligt de nadruk vooral op de 15 focuslanden. De Nederlandse goederenimport uit Afrika bedroeg in 2020 bijna 10,9 miljard euro. Dat is 11 procent minder dan in 2019 en 6 procent minder dan in 2015. De lagere import is grotendeels het gevolg van een combinatie van de olie- en coronacrisis. De oliecrisis is ontstaan omdat aanbieders het niet eens konden worden over de prijs. Dit leidde tot veel aanbod en een buitengewoon lage olieprijs. De coronapandemie zorgde daarnaast voor een kleinere vraag naar goederen dan in andere jaren. Deze situatie leidde medio maart 2020 tot een forse daling van de importprijzen. De vraag naar olie en olieproducten ging fors onderuit omdat enkele productieketens stil kwamen te liggen of omdat onderdelen niet geleverd konden worden. Dit had een drukkend effect op de olieprijs. Figuur 1.3.1 toont aan dat de oliecrisis en de coronapandemie de goederenimport uit Afrika relatief harder hebben geraakt dan de import uit overige gebieden. Nederland importeerde in het vierde kwartaal van 2020 voor 2 601 miljoen euro goederen uit Afrika. Dat is een krimp van 24 procent. De totale Nederlandse goederenimport daalde tegelijkertijd met 5 procent. Figuur 1.3.1 geeft eveneens een inzicht in de impact van, en de grillige ontwikkeling in de olie-import. De olieleveranties door Nigeria aan Nederland zorgden in de loop van 2019 voor een enorme opleving van de import uit Nigeria, de belangrijkste olieproducent in Afrika.

Toon tabel1.3.1 Waarde Nederlandse goederenimport (% verandering t.o.v. een jaar eerder)Verberg tabel1.3.1 Waarde Nederlandse goederenimport (% verandering t.o.v. een jaar eerder)

1.3.1 Waarde Nederlandse goederenimport (% verandering t.o.v. een jaar eerder)

Jaar	Kwartaal	Totaal import	Afrika
2018	1e kwartaal, 2018	5,8	12,1
2018	2e kwartaal, 2018	7,3	15,0
2018	3e kwartaal, 2018	10,6	3,1
2018	4e kwartaal, 2018	8,1	11,3
2019	1e kwartaal, 2019	5,3	-9,7
2019	2e kwartaal, 2019	6,6	4,4
2019	3e kwartaal, 2019	2,7	27,8
2019	4e kwartaal, 2019	2,5	19,7
2020*	1e kwartaal, 2020*	-1,8	39,3
2020*	2e kwartaal, 2020*	-16,4	-19,5
2020*	3e kwartaal, 2020*	-7,6	-28,1
2020*	4e kwartaal, 2020*	-5,2	-23,8
*voorlopige cijfers

Uit welke Afrikaanse landen importeert Nederland goederen?

Uit figuur 1.3.2 blijkt dat de Nederlandse import uit Afrika gedomineerd wordt door slechts drie landen. Bijna de helft (48 procent) van alle geïmporteerde goederen komt namelijk uit Nigeria, Zuid-Afrika en Ivoorkust. Goederen afkomstig uit Nigeria, Ivoorkust maar bijvoorbeeld ook uit Algerije zijn hoofdzakelijk bestemd voor de Nederlandse markt, terwijl goederen uit Zuid-Afrika vooral bestemd zijn voor wederuitvoer naar andere Europese landen.

Toon tabel1.3.2 Nederlandse import uit Afrika (mld euro)Verberg tabel1.3.2 Nederlandse import uit Afrika (mld euro)

1.3.2 Nederlandse import uit Afrika (mld euro)

Land	Nigeria	Zuid-Afrika	Ivoorkust	Ghana	Algerije	Overige landen
2015	3,4	1,2	1,1	0,6	1,2	4,1
2019	3,2	1,6	1,3	0,8	1,1	4,2
2020*	2,2	1,6	1,5	0,7	0,6	4,3
*voorlopige cijfers

Nigeria belangrijkste Afrikaanse goederenleverancier

Nigeria is de belangrijkste Afrikaanse importpartner voor Nederland. Uit tabel 1.3.3 blijkt dat Nigeria een vijfde deel van alle ingevoerde goederen uit Afrika levert. Het gaat hierbij vooral om olie en olieproducten. In 2020 bedroeg de import van deze goederen 1 911 miljoen euro, dat is 20 procent minder dan in 2019. De forse importkrimp wordt enerzijds verklaard door een beduidend kleinere vraag naar minerale brandstoffen. Anderzijds betaalden Nederlandse olie-importeurs in 2020 door vraag- en prijseffecten gemiddeld 33 procent minder voor een vat ruwe aardolie. Dat de import uit Nigeria vanaf 2015 een nogal grillige reeks vertoont, komt overigens niet alleen door een verandering in vraag en prijzen. Het is gebruikelijk dat olie-importerende bedrijven voor een langere periode contracten afsluiten met hun leveranciers. Als ook niet-Afrikaanse landen in ogenschouw worden genomen was Nigeria in 2020 het 33^e importland. Andersom was Nederland na India en Spanje in 2019 de 3^e exportbestemming van Nigeria, zie tabel 1.3.4.

Zuid-Afrika op 2

Zuid-Afrika neemt na Nigeria de tweede plaats in als leverancier van goederen aan Nederland. Uit Zuid-Afrika kwam in 2020 circa 14 procent van alle Afrikaanse goederen. In 2020 was de totale import 2 procent lager dan in 2019, maar ten opzichte van 2015 groeide de import met ruim een derde. Met een import van 245 miljoen euro is Zuid-Afrika verreweg de belangrijkste leverancier van druiven. Van alle geïmporteerde druiven komt 35 procent uit Zuid-Afrika. Zuid-Afrika is eveneens een belangrijke leverancier van sinaasappelen (176 miljoen euro) en avocado’s (77 miljoen euro). Van alle importlanden stond Zuid-Afrika in 2020 op de 40^e plaats. Vanuit het Zuid-Afrikaanse perspectief bekeken was Nederland in 2019 de 11^e exportbestemming, zie tabel 1.3.4.

Ivoorkust op 3

Ivoorkust heeft in rangorde de derde positie in de Nederlandse goederenimport uit Afrika. Het land levert vooral cacaobonen en halffabricaten zoals cacaomassa en cacaoboter aan de Nederlandse industrie. Als leverancier van cacaobonen is Ivoorkust met afstand het belangrijkste importland met een waarde van 1 060 miljoen euro. De import uit Ivoorkust was in 2020 14 procent hoger dan in 2019. In de afgelopen vijf jaar groeide de import met 33 procent. Omdat cacaobonen een oogstgevoelig product zijn, kunnen de prijzen van cacaobonen jaarlijks nogal schommelen. De hogere import in 2020 is volledig toe te schrijven aan een hogere importprijs voor cacaobonen. In 2020 nam Ivoorkust de 41^e positie in als goederenleverancier. Andersom was Nederland in 2019 de belangrijkste exportbestemming van Ivoorkust, zie tabel 1.3.4. Nederland is dan ook een vooraanstaande schakel in de mondiale handel in cacaobonen en halffabricaten (CBS, 2019).

Ghana op 4 en Algerije op 5

Cacaobonen zijn eveneens het belangrijkste exportproduct van Ghana. Het aandeel van cacaobonen in de Ghanese goederenexport naar Nederland was in 2020 30 procent. De waarde van de import uit Algerije fluctueert. Dat komt omdat olie en olieproducten het belangrijkste importproduct zijn. Vraag- en prijseffecten spelen hierbij een grote rol.

1.3.3Goederenimport uit Afrika, 15 focuslanden en overige landen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*	Aandeel 2020
	mln euro						%
Nigeria	3 359	1 241	1 935	2 367	3 242	2 179	20
Zuid-Afrika	1 165	1 187	1 301	1 449	1 591	1 562	14
Ivoorkust	1 128	1 172	1 420	1 481	1 314	1 498	14
Ghana	621	799	829	971	756	718	7
Algerije	1 174	863	798	1 010	1 133	628	6
Marokko	420	357	387	492	580	618	6
Kenia	403	427	466	485	481	484	4
Egypte	286	283	393	355	529	425	4
Tunesië	176	163	174	220	215	196	2
Mozambique	83	113	165	102	134	155	1
Ethiopië	242	314	233	138	111	128	1
Oeganda	86	84	76	77	68	58	1
Tanzania	60	51	54	58	63	53	0
Senegal	31	33	42	44	69	41	0
Rwanda	1	1	4	4	5	6	0
Overige landen1)	2 375	1 678	1 748	1 817	1 905	2 133	20
Totaal	11 611	8 764	10 025	11 069	12 196	10 881	100

¹⁾In bijlage van dit hoofdstuk staat in tabel 1.9.2 een overzicht van de import uit alle Afrikaanse landen.

*voorlopige cijfers

Binnen de groep van overige landen hebben Kameroen en Gabon in tabel 1.3.3 een belangrijk aandeel in de import uit Afrika en behoren ze tot de belangrijkste tien importlanden. Uit Kameroen werd in 2020 voor 656 miljoen euro aan goederen geïmporteerd. De importstroom uit Kameroen bestond vooral uit olie en cacaobonen. De import uit Gabon bedroeg 289 miljoen euro en bestond vrijwel uitsluitend uit olie.

Vanuit Afrikaans oogpunt is Zuid-Afrika de belangrijkste goederenexporteur van het Afrikaanse continent. Uit tabel 1.3.4 blijkt dat Zuid-Afrika in 2019 voor 80,4 miljard euro goederen wereldwijd exporteerde. Samen met Zuid-Afrika vormen Nigeria en Algerije de top-3. De export van deze landen is respectievelijk 55,9 en 32,0 miljard euro. Opvallend is dat 9 van de 15 focuslanden een niet-Afrikaanse partner als belangrijkste exportbestemming hebben. Tijdens de “Scramble for Africa”, rond 1885, werd het continent opgedeeld door Europese koloniale grootmachten. Nu, ruim 135 jaar later, lijkt er een nieuwe strijd om het continent te zijn losgebarsten. Deze keer zijn het China, Turkije, de Verenigde Staten en Europa die allemaal concurreren om economische belangen en invloed. De nieuwe “Scramble for Africa” is anders dan de vorige. Het gaat nu niet om grondgebied, koloniën of protectoraten, maar er wordt gekeken naar de beste handelsrelaties en betaalbare arbeidskrachten (D’Haens, 2018; Evofenedex, 2019). Nederland is voor de export van Ivoorkust, Nigeria en Kenia bijzonder belangrijk, zo blijkt uit tabel 1.3.4.

1.3.4Afrikaanse goederenexport, 15 focuslanden: belangrijkste exportpartners en positie Nederland, 2019

	Export	Partner 1	Partner 2	Partner 3	Positie NL
	mld euro
Zuid-Afrika	80,4	China	Duitsland	VS	11
Nigeria	55,9	India	Spanje	Nederland	3
Algerije	32,0	Italië	Frankrijk	Spanje	6
Egypte	25,9	VS1)	VAE1)	Turkije1)	211)
Marokko	26,0	Spanje	Frankrijk	Italië	8
Ghana	14,0	China	Zwitserland	India	5
Tunesië	13,3	Frankrijk	Italië	Duitsland	9
Ivoorkust	11,3	Nederland	VS	Frankrijk	1
Kenia	5,2	Oeganda	VS	Nederland	3
Senegal	3,7	Mali	Zwitserland	India	18
Mozambique	4,1	Zuid-Afrika	India	China	5
Tanzania	4,5	Rwanda2)	Kenia2)	Dem. Rep. Congo2)	162)
Oeganda	3,1	Kenia2)	VAE 2)	Zuid-Soedan2)	72)
Ethiopië	2,5	China2)	Saoedi-Arabië2)	VS2)	232)
Rwanda	1,0	Dem. Rep. Congo	VAE	Oeganda	20

Bron:UNCTAD (omgerekend in euro) en UN-Comtrade; 2019, tenzij anders vermeld.

¹⁾Data uit 2017.

²⁾Data uit 2018.

Welke goederen importeert Nederland uit Afrika?

De Nederlandse import van goederen uit Afrika was in 2020 goed voor 10,9 miljard euro. Het Afrikaanse continent is rijk aan grondstoffen. Zoals blijkt uit figuur 1.3.5, domineren grondstoffen het importpakket. De prijzen die betaald worden voor grondstoffen kunnen door verschillende oorzaken door de jaren heen sterk verschillen. Het is daarom uiterst moeilijk om specifiek bij Afrika de ontwikkelingen van de importwaarde als maatstaf van de ingevoerde grondstoffen te nemen.

Toon tabel1.3.5 Nederlandse import uit Afrika (mld euro)Verberg tabel1.3.5 Nederlandse import uit Afrika (mld euro)

1.3.5 Nederlandse import uit Afrika (mld euro)

Goederen	Ruwe aardolie	Cacaobonen	Fruit	Snijbloemen	Groenten	Overige goederen
2020*	3,3	1,9	1,2	0,4	0,3	3,8
2019	4,5	1,9	1,0	0,5	0,4	3,9
2015	5,3	1,7	0,8	0,5	0,3	3,0
*voorlopige cijfers

Uit figuur 1.3.5 en tabel 1.3.6 blijkt dat ruwe aardolie en cacaobonen samen goed zijn voor bijna de helft van de Nederlandse import uit Afrika. De invoerwaarde van ruwe aardolie is in 2020 sterk afgenomen in vergelijking met 2019 en 2015 (respectievelijk –27 procent en –‍38 procent). Circa 17 procent (3 286 miljoen euro) van alle door Nederland geïmporteerde ruwe aardolie is afkomstig uit Afrika. Hiervan neemt Nigeria ongeveer de helft voor haar rekening. Verder voert Nederland ook olie in uit Algerije, Angola en Kameroen.

De Amsterdamse haven is een van de grootste cacaoclusters ter wereld: van opslag tot productie van cacao- en chocoladeproducten. De haven heeft uitstekende achterlandverbindingen via binnenvaart, spoor, weg en lucht voor het transport van cacao (Port of Amsterdam, z.d.; Creemers et al., 2021a). In 2020 importeerde Nederland voor 2 111 miljoen euro aan cacaobonen. Hiervan was 92 procent afkomstig uit Afrika. Geïmporteerde bonen worden grotendeels in Nederland verwerkt tot chocolade en halffabricaten zoals cacaopasta, cacaoboter en cacaopoeder. Er gaat veel halffabricaat naar onze buurlanden om er bijvoorbeeld chocolade van te maken.

Na olie en cacaobonen levert Afrika veel fruit aan Nederland. In 2020 ging het om 1 230 miljoen euro, bijna 20 procent meer dan in 2019. Van al het door Nederland geïmporteerde fruit is 18 procent afkomstig uit Afrika. Nederland importeert vooral veel druiven (283 miljoen euro), sinaasappels (277 miljoen euro) en avocado’s (153 miljoen euro) uit Afrika.

Bijna de helft van alle door Nederland geïmporteerde snijbloemen komen uit Afrika. Nederlandse handelaren importeerden in 2020 voor 446 miljoen euro uit Afrika. Vooral Kenia is een belangrijke leverancier: in 2020 was de import van snijbloemen uit Kenia 290 miljoen euro, waarvan 80 procent rozen.

Afrika is voor Nederland een relatief belangrijke leverancier van ruw aluminium met een importaandeel van 10 procent. Nederland haalt vooral veel aluminium uit Mozambique.

Omdat het palet aan importgoederen grotendeels bestaat uit producten die gevoelig zijn voor prijseffecten is het uiterst lastig om de import uit Afrika door de jaren heen met elkaar te vergelijken.

1.3.6Nederlandse import uit Afrika, belangrijkste goederen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*	Aandeel 2020
	mln euro						%
Ruwe aardolie	5 280	2 159	3 236	3 752	4 496	3 286	17
Cacaobonen	1 673	2 053	1 767	1 937	1 858	1 941	92
Fruit	815	904	965	1 026	1 036	1 230	18
Snijbloemen	474	492	540	458	456	446	48
Groenten	256	278	284	312	377	345	6
Chemische producten	366	317	343	415	464	338	1
Kleding	153	160	155	182	247	245	2
Geraffineerde aardolie producten	195	230	382	435	448	241	2
Machines	241	298	224	209	148	184	0
Ruw aluminium	76	139	123	159	182	169	10
Overig	2 082	1 734	2 007	2 185	2 482	2 455
Totaal	11 611	8 763	10 025	11 069	12 196	10 880	100

*voorlopige cijfers

1.4Nederlandse export van goederen naar Afrika

Nederland exporteerde in 2020 voor 15,0 miljard euro naar het Afrikaanse continent. Dat is een afname van 10 procent in vergelijking met 2019. Deze daling is, net zoals bij de importkrimp, voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de gevolgen van de coronacrisis en de lagere olieprijs. De export naar Afrika is in relatieve zin veel harder geraakt dan de totale export omdat brandstoffen een erg belangrijk onderdeel zijn van het Nederlandse exportpakket naar Afrika. Ten opzichte van 2015 groeide de export naar Afrika met 7 procent. Detailinformatie over de export van goederen van Nederlandse makelij en wederuitvoer staat vermeld in bijlage (zie tabel 1.9.3 en tabel 1.9.4).

De goederenexport naar Afrika nam in het eerste kwartaal van 2020 nog toe ten opzichte van een jaar eerder, zie figuur 1.4.1. Na de wereldwijde uitbraak van het coronavirus en de daaropvolgende maatregelen voor het bestrijden van dit virus nam de goederenhandel met Afrika in het tweede kwartaal sterk af. Als gevolg van toenemende productieactiviteiten krabbelde de export naar Afrika in het derde kwartaal weer enigszins op. In het laatste kwartaal van 2020 bleef de exportontwikkeling naar Afrika opnieuw achter bij de totale export. Dit heeft vooral te maken met de vooraanstaande positie van motorbrandstoffen in de export naar Afrika. Nederland exporteerde in het vierde kwartaal van 2020 voor 4 130 miljoen euro aan goederen naar Afrika. Dat is 20 procent minder dan in dezelfde periode een jaar eerder. De Nederlandse goederenexport had in 2020 ook last van een afnemende vraag omdat olieproducerende landen minder olie-inkomsten hadden. Daardoor ontstond er minder ruimte voor bestedingen.

Toon tabel1.4.1 Waarde Nederlandse goederenexport (% verandering t.o.v. een jaar eerder)Verberg tabel1.4.1 Waarde Nederlandse goederenexport (% verandering t.o.v. een jaar eerder)

1.4.1 Waarde Nederlandse goederenexport (% verandering t.o.v. een jaar eerder)

Jaar	Kwartaal	Totaal export	Afrika
2018	1e kwartaal, 2018	3,6	32,1
2018	2e kwartaal, 2018	5,8	3,3
2018	3e kwartaal, 2018	9,2	37,2
2018	4e kwartaal, 2018	7,5	34,8
2019	1e kwartaal, 2019	3,8	-13,9
2019	2e kwartaal, 2019	5,2	18,0
2019	3e kwartaal, 2019	1,9	-5,2
2019	4e kwartaal, 2019	3,2	17,5
2020*	1e kwartaal, 2020*	-0,1	22,7
2020*	2e kwartaal, 2020*	-17,1	-34,1
2020*	3e kwartaal, 2020*	-6,1	-2,2
2020*	4e kwartaal, 2020*	-2,6	-20,2
*voorlopige cijfers

Naar welke Afrikaanse landen exporteert Nederland goederen?

Uit figuur 1.4.2 blijkt dat er vooral veel Nederlandse uitvoer is naar Nigeria, Zuid-Afrika en Egypte. De export naar deze drie landen bedroeg in 2020 47 procent van de totale Nederlandse goederenexport naar Afrika.

Toon tabel1.4.2 Nederlandse export naar Afrika (mld euro)Verberg tabel1.4.2 Nederlandse export naar Afrika (mld euro)

1.4.2 Nederlandse export naar Afrika (mld euro)

Landen	Nigeria	Zuid-Afrika	Egypte	Marokko	Ghana	Overige landen
2015	2,9	2,0	1,4	0,8	0,8	6,1
2019	5,2	1,9	1,6	1,1	0,5	6,4
2020*	3,9	1,7	1,5	1,0	0,8	6,1
*voorlopige cijfers

Nigeria belangrijkste Afrikaanse exportbestemming

Zoals uit tabel 1.4.3 blijkt, is Nigeria met een export van 3 872 miljoen euro verreweg het belangrijkste Afrikaanse exportland voor Nederland. Van alle Nederlandse exportgoederen bestemd voor het Afrikaanse continent gaat meer dan een kwart naar Nigeria. Twee derde deel (2 651 miljoen euro) betreft geraffineerde aardolieproducten. Hoewel Nigeria beschikt over olie van goede kwaliteit is het niet in staat om de zelfgeproduceerde olie te raffineren. Een belangrijk deel hiervan gaat naar Nederland waar hoogwaardige olieproducten gemaakt worden. Een deel van deze olieproducten gaat als benzine en diesel terug naar Nigeria. Van alle landen was Nigeria in 2020 onze 23^e exportpartner. Vanuit Nigeriaans perspectief was Nederland in 2019 het 4^e belangrijkste land van herkomst voor import, zie tabel 1.4.4.

Zuid-Afrika op 2

Na Nigeria volgt Zuid-Afrika als tweede Afrikaanse bestemming voor Nederlandse goederen. In 2020 bedroeg de Nederlandse goederenexport naar Zuid-Afrika 1 661 miljoen euro. Dat is 14 procent minder dan in 2019 en 18 procent minder dan in 2015. Er gaat een breed scala aan producten vanuit Nederland naar Zuid-Afrika waarvan machines, zoals gespecialiseerde machines en mobiele telefoons, en chemische producten de belangrijkste zijn. Van alle exportpartners nam Zuid-Afrika in 2020 de 41^e positie in. Een jaar eerder was Nederland het 16^e land van herkomst voor invoer van Zuid-Afrika, zie tabel 1.4.4.

Egypte op 3

Op de derde plaats van belangrijkste exportbestemmingen staat Egypte met een export van 1 509 miljoen euro. Dat is ongeveer 10 procent van alle Nederlandse goederen met bestemming Afrika. In vergelijking met 2019 daalde de export met 6 procent. Ten opzichte van 2015 nam de export naar Egypte juist met 8 procent toe. In 2020 waren medicinale en farmaceutische producten het belangrijkste exportproduct (172 miljoen euro). In rangorde staat Egypte in 2020 op de 43^e plaats. Vanuit Egyptisch oogpunt was Nederland in 2019 de 18^e importpartner, zie tabel 1.4.4.

1.4.3Goederenexport naar Afrika, 15 focuslanden en overige landen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*	Aandeel 2020
	mln euro						%
Nigeria	2 937	2 320	2 506	4 205	5 247	3 872	26
Zuid-Afrika	2 034	1 874	1 879	1 943	1 941	1 661	11
Egypte	1 392	1 320	1 201	1 353	1 601	1 509	10
Marokko	849	1 019	978	1 036	1 061	952	6
Ghana	800	440	667	687	499	770	5
Senegal	337	309	402	703	821	532	4
Algerije	1 115	844	767	662	642	511	3
Kenia	283	245	308	286	290	454	3
Ivoorkust	220	163	290	330	340	334	2
Ethiopië	82	122	163	230	239	255	2
Tunesië	271	288	285	329	318	252	2
Tanzania	120	108	86	100	120	149	1
Oeganda	50	55	57	69	60	95	1
Mozambique	34	35	45	76	97	46	0
Rwanda	23	19	22	32	19	20	0
Overige landen1)	3 467	2 622	3 112	4 057	3 430	3 596	24
Totaal	14 013	11 781	12 768	16 097	16 723	15 008	100

¹⁾In bijlage van dit hoofdstuk staat in tabel 1.9.2 een overzicht van de export naar alle Afrikaanse landen.

*voorlopige cijfers

Binnen de groep van overige landen in tabel 1.4.3 zijn Togo en Libië voor Nederland een belangrijke exportpartner. De export naar Togo was in 2020 1 255 miljoen euro en Togo was daarmee de 4^e exportbestemming binnen Afrika. Naar Libië, op plaats 9, ging voor 503 miljoen euro. Ongeveer de helft van de exportstroom naar Libië bestaat uit aardolieproducten.

Vanuit de Afrikaanse importkant bekeken is Zuid-Afrika van alle Afrikaanse landen het land dat verreweg de meeste goederen importeerde in 2019. Nederland neemt bij de meeste van de focuslanden een bescheiden positie in. Voor China is Afrika van groot strategisch belang in de behoefte aan grondstoffen op korte en lange termijn. China investeert daarom volop in de infrastructuur van Afrika. De Chinese ijzer- en staalindustrie kampt met overcapaciteit. Afrika kan hiervan profiteren door goedkoop aan deze producten te komen. Uit tabel 1.4.4 blijkt dat China bij 11 van de 15 focuslanden inmiddels de belangrijkste leverancier van goederen is geworden. Door de Chinese bijdrage in de ontwikkeling van de infrastructuur krijgt China toenemende invloed in sectoren als energie, telefonie en internet (D’Haens, 2018).

1.4.4Afrikaanse goederenimport, 15 focuslanden: belangrijkste importpartners en positie Nederland, 2019

	Import	Partner 1	Partner 2	Partner 3	Positie NL
	mld euro
Zuid-Afrika	96,1	China	Duitsland	VS	16
Egypte	63,3	China	VS	Saoedi-Arabië	18
Nigeria	49,4	China	India	VS	4
Marokko	45,3	Spanje	Frankrijk	China	14
Algerije	37,5	China1)	Frankrijk1)	Italië1)	131)
Tunesië	19,3	Italië	Frankrijk	China	21
Kenia	15,8	China2)	India2)	VAE2)	142)
Ethiopië	13,0	China	VS	India	14
Ghana	12,0	China	VS	VK	13
Ivoorkust	9,4	China	Nigeria	Frankrijk	7
Tanzania	8,4	China	India	VAE	19
Senegal	7,3	Frankrijk2)	China2)	België2)	42)
Mozambique	6,8	Zuid-Afrika2)	China2)	VAE2)	92)
Oeganda	6,7	China	India	VAE	15
Rwanda	2,4	China	India	Kenia	30

Bron:UNCTAD (omgerekend in euro) en UN-Comtrade; 2019, tenzij anders vermeld.

¹⁾Data uit 2017.

²⁾Data uit 2018.

Welke goederen exporteert Nederland naar Afrika?

De goederenexport naar Afrika kwam in 2020 uit op 15,0 miljard euro. Uit figuur 1.4.5 blijkt dat 36 procent van de goederenexport bestond uit geraffineerde aardolieproducten zoals benzine en diesel. De exportprijs van deze brandstoffen daalde in 2020 met tientallen procenten. Dat verklaart voor een groot deel de lagere afzetwaarde van deze producten naar het Afrikaanse continent.

Toon tabel1.4.5 Nederlandse export naar Afrika (mld euro)Verberg tabel1.4.5 Nederlandse export naar Afrika (mld euro)

1.4.5 Nederlandse export naar Afrika (mld euro)

Goederen	Geraffineerde aardolieproducten	Machines	Medicijnen, farmaceutische producten	Overige chemische producten	Zuivel	Overige goederen
2020*	5,4	2,1	1,6	1,0	0,5	4,4
2019	6,3	2,4	1,7	1,0	0,4	4,9
2015	5,3	2,0	0,6	1,1	0,5	4,6
*voorlopige cijfers

Tabel 1.4.6 toont dat Afrika een belangrijk afzetgebied is voor de door Nederland uitgevoerde geraffineerde aardolieproducten. Het gaat hierbij vooral om benzine en diesel (samen goed voor 3 893 miljoen euro) met als bestemming Nigeria en Togo. In 2019, het jaar vóór de coronapandemie, maakten benzine en diesel naar deze twee landen nog 46 procent uit van de totale export naar Afrika.

Vergeleken met het Afrikaanse exportbelang van 3,1 procent, is het Afrikaanse continent vooral voor melkpoeder (met een marktaandeel van 8 procent) en vis (met een marktaandeel van 9 procent) een belangrijke afzetmarkt. Er gaat vooral veel vis naar Nigeria, zoals haring (68 miljoen euro) en wijting (63 miljoen euro). Verder is Egypte een belangrijk afzetgebied voor Nederlandse haring (40 miljoen euro) en makreel (35 miljoen euro). Nederland exporteert garnalen naar Marokko (79 miljoen euro). Nadat deze gepeld zijn, gaan deze garnalen weer terug naar Nederland voor consumptie. Nederland exporteert melkpoeder vooral naar Senegal, Mauritanië en Guinee (samen 73 miljoen euro). Bovengemiddeld belangrijk is Afrika ook voor de Nederlandse export van medicijnen en zuivelproducten zoals melk en kaas. Van de totale Nederlandse export van deze twee goederensoorten heeft 5 procent het Afrikaanse continent als bestemming.

1.4.6Nederlandse export naar Afrika, belangrijkste goederen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*	Aandeel 2020
	mln euro						%
Geraffineerde aardolie producten	5 284	3 922	3 925	6 349	6 334	5 356	18
Machines	2 025	1 921	2 117	2 317	2 352	2 105	2
Medicijnen, farmaceutische producten	554	479	590	1 266	1 693	1 588	5
Overige chemische producten	1 065	1 031	1 070	1 017	1 029	1 020	2
Zuivel	492	392	491	415	435	453	5
Automobielen	569	495	451	379	439	389	3
Vis	368	350	321	379	372	359	9
Groenten	326	309	306	343	314	344	3
Instrumenten en apparaten	195	228	238	299	319	313	2
Melkpoeder	199	183	200	209	205	243	8
Overig	2 936	2 470	3 059	3 123	3 231	2 838
Totaal	14 013	11 781	12 767	16 097	16 722	15 008	100

*voorlopige cijfers

1.5Nederlandse goederenhandel met Afrikaanse Least Developed Countries

In de vorige twee paragrafen van dit hoofdstuk lag de nadruk vooral op de 15 focuslanden. Van deze groep behoren negen landen tot de economisch sterkere landen. Afrika telt 59 landen; van de resterende 50 landen behoren er 33 tot de zogenaamde “Least Developed Countries” (LDC’s, zie figuur 1.5.1). De overige LDC’s zijn verdeeld over Azië (9 landen), Oceanië (3 landen) en Amerika (1 land). De Nederlandse goederenhandel met deze minder ontwikkelde landen wordt in deze paragraaf toegelicht. Ook de Nederlandse handelspositie met deze landen krijgt aandacht. Tabel 1.9.1 laat zien welke Afrikaanse landen tot de LDC’s behoren.

Het importaandeel van de 33 Afrikaanse LDC’s in de totale import van goederen was in 2020 0,23 procent. Dat is een verbetering van 0,03 procentpunt ten opzichte van 2019. In vergelijking met vijf jaar eerder is het importaandeel met circa een derde deel gekrompen. De Nederlandse import uit de 33 Afrikaanse LDC’s in 2020 is te vergelijken met de import uit IJsland. Dit land neemt als leverancier van goederen de 53^e positie in.

Uit welke Afrikaanse LDC’s importeert Nederland goederen?

Nederlandse handelaren kochten in 2020 voor 992 miljoen euro goederen in Afrikaanse LDC’s. Dat is 9 procent meer dan een jaar eerder. Ten opzichte van 2015 lag de import 21 procent lager. De groei ten opzichte van 2019 is opmerkelijk omdat de totale goederenimport met 8 procent daalde. De import uit Afrika daalde eveneens (–11 procent). Net als bij de totale import uit Afrikaanse landen speelt de handel in grondstoffen een dominante rol bij de import uit Afrikaanse LDC’s. Hierdoor is een vergelijking van de totale import door de jaren heen nogal complex. Uit figuur 1.5.2 blijkt dat de importtoename in 2020 vooral het gevolg is van een forse importgroei uit Angola.

Toon tabel1.5.2 Import uit Afrikaanse Least Developed Countries (mld euro)Verberg tabel1.5.2 Import uit Afrikaanse Least Developed Countries (mld euro)

1.5.2 Import uit Afrikaanse Least Developed Countries (mld euro)

Landen	Angola	Mozambique	Ethiopië	Madagaskar	Oeganda	Overige LDC's
2015	0,460	0,080	0,240	0,080	0,090	0,300
2019	0,060	0,130	0,110	0,040	0,070	0,500
2020*	0,253	0,155	0,128	0,081	0,058	0,317
*voorlopige cijfers

Angola belangrijkste goederenleverancier

Zoals blijkt uit tabel 1.5.3 was Angola in 2020 met afstand het belangrijkste importland van Nederland als het om de groep van Afrikaanse LDC’s gaat. Ruim een kwart van de import uit alle Afrikaanse LDC’s komt uit Angola. De import uit Angola bestaat vrijwel uitsluitend uit ruwe aardolie. Dat de importstroom van ruwe aardolie uit Angola zo schommelt heeft te maken met contracten die door de oliemaatschappijen over een langere periode worden afgesloten. De hogere olie-import uit Angola (194 miljoen euro) zorgde ervoor dat de totale import uit de Afrikaanse LDC’s in 2020 sterk groeide. Als die hogere import uit Angola buiten beschouwing gelaten wordt dan zou in 2020 de import uit Afrikaanse LDC’s niet zijn gestegen met 9 procent maar zijn afgenomen met 13 procent. De relatieve omvang van die afname ligt dan meer in lijn met de totale import afname uit Afrika (–11 procent).

Na Angola is Mozambique het tweede importland van Nederland als het om Afrikaanse LDC’s gaat. De import uit Mozambique bestaat voor ruim drie kwart uit ruw aluminium. Ethiopië, het derde importland, is voor Nederland erg belangrijk als leverancier van snijbloemen. Circa 80 procent van de totale import uit Ethiopië bestaat uit snijbloemen. Madagaskar en Oeganda, het 4^e en 5^e Afrikaanse LDC, zijn voor Nederland erg belangrijk als leveranciers van specerijen en kobalt (Madagaskar) en snijbloemen (Oeganda).

1.5.3Goederenimport uit Afrikaanse Least Developed Countries

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*
	mln euro
Angola	463	156	5	27	59	253
Mozambique	83	113	165	102	134	155
Ethiopië	242	314	233	138	111	128
Madagaskar	84	56	60	58	43	81
Oeganda	86	84	76	77	68	58
Overige LDC’s Afrika1)	300	355	490	644	499	317
Totaal LDC’s Afrika	1 257	1 077	1 029	1 048	914	992
Import Afrika	11 611	8 763	10 025	11 069	12 196	10 881
Totale import	372 193	368 861	408 885	441 275	459 893	424 034

¹⁾Overige 28 LDC’s in Afrika zijn Benin, Burkina Faso, Burundi, Centraal Afrikaanse Republiek, Comoren, Dem. Rep. Congo, Djibouti, Eritrea, Gambia, Guinee, Guinee-Bissau, Lesotho, Liberia, Malawi, Mali, Mauritanië, Niger, Rwanda, Sao Tomé en Principe, Senegal, Sierra Leone, Soedan, Somalië, Tanzania, Togo, Tsjaad, Zambia, Zuid-Soedan.

*voorlopige cijfers

Welke goederen importeert Nederland uit Afrikaanse LDC’s?

In 2020 importeerde Nederland uit de Afrikaanse LDC’s voor 992 miljoen euro aan goederen. Uit figuur 1.5.4 blijkt dat het vooral grondstoffen zijn die Nederland uit Afrika invoert. Ruwe aardolie was in 2020 het belangrijkste importproduct. Het gaat hierbij vooral om olie uit Angola.

Toon tabel1.5.4 Nederlandse import uit Afrikaanse LDC’s (mld euro)Verberg tabel1.5.4 Nederlandse import uit Afrikaanse LDC’s (mld euro)

1.5.4 Nederlandse import uit Afrikaanse LDC’s (mld euro)

Goederen	Ruwe aardolie	Snijbloemen	Ruw aluminium	Cacaobonen	Fruit	Overig
2020*	0,271	0,139	0,119	0,092	0,038	0,333
2019	0,223	0,122	0,182	0,061	0,041	0,284
2015	0,460	0,188	0,076	0,066	0,031	0,436
*voorlopige cijfers

Uit tabel 1.5.5 blijkt dat de belangrijkste vijf importgoederen die Nederland in 2020 haalde uit de Afrikaanse LDC’s twee derde deel uitmaken van het totale importpakket dat Nederland uit deze groep landen haalt. Het importaandeel van 0,23 procent dat de Afrikaanse LDC’s hebben in de totale import kan als maatstaf beschouwd worden om te beoordelen hoe belangrijk een product is voor onze import. Ruwe aardolie is het belangrijkste importproduct uit de LDC’s. Op de totale import van ruwe aardolie heeft de importstroom uit de LDC’s een aandeel van slechts een krappe 1,5 procent. Mozambique is binnen de groep van Afrikaanse LDC’s het enige land dat ruw aluminium levert aan Nederland. Het importaandeel van ruw aluminium uit de LDC’s is ongeveer 7 procent van de totale Nederlandse import. Met een aandeel van 15 procent (139 miljoen euro) leveren de Afrikaanse LDC’s een grote bijdrage aan de Nederlandse import van snijbloemen. Bijna drie kwart komt uit Ethiopië.

1.5.5Nederlandse import uit Afrikaanse LDC’s, belangrijkste goederen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*
	mln euro
Ruwe aardolie	460	161	181	353	223	271
Ruw aluminium	188	183	200	130	122	139
Snijbloemen	76	139	123	159	182	119
Cacaobonen	66	127	104	67	61	92
Fruit	31	39	33	40	41	38
Overig	436	428	387	298	284	333
Totaal	1 257	1 077	1 029	1 048	913	992

*voorlopige cijfers

Naar welke Afrikaanse LDC’s exporteert Nederland goederen?

In 2020 exporteerden Nederlandse exporteurs voor 3 677 miljoen euro goederen naar de Afrikaanse LDC’s. Ook in 2019 exporteerde Nederland voor 3 677 miljoen euro naar deze groep landen. Ten opzichte van 2015 groeide de goederenexport naar de Afrikaanse LDC’s in 2020 met 18 procent. Daarmee is het groeitempo naar de Afrikaanse LDC’s hoger dan dat van de totale Nederlandse goederenexport (15 procent). De LDC’s hadden in 2020 een aandeel in de totale goederenexport van 0,76 procent. Dat is een verbetering van 0,05 procentpunt in vergelijking met 2019. Ten opzichte van 2015 bleef het aandeel nagenoeg onveranderd. De exportwaarde naar de 33 Afrikaanse LDC’s komt vrijwel overeen met de Nederlandse export naar Hongarije dat in rangorde de 24^e exportbestemming is. Uit figuur 1.5.6 blijkt dat Togo van alle 33 Afrikaanse LDC’s de belangrijkste exportbestemming is.

Toon tabel1.5.6 Export naar Afrikaanse Least Developed Countries (mld euro)Verberg tabel1.5.6 Export naar Afrikaanse Least Developed Countries (mld euro)

1.5.6 Export naar Afrikaanse Least Developed Countries (mld euro)

Landen	Togo	Senegal	Ethiopië	Guinee	Tanzania	Overige LDC's
2015	1,027	0,337	0,082	0,304	0,120	1,253
2019	0,829	0,821	0,239	0,224	0,120	1,445
2020*	1,255	0,532	0,255	0,190	0,149	1,296
*voorlopige cijfers

Togo belangrijkste exportbestemming

Hoewel Togo van de 33 LDC’s tot de kleinere landen behoort, neemt het als afzetgebied een belangrijke positie in. In tabel 1.5.7 staat vermeld dat ruim een derde deel (1 255 miljoen euro) van de Nederlandse goederenexport naar Afrikaanse LDC’s naar Togo gaat. Ten opzichte van 2019 groeide de export met 51 procent en in vergelijking met 2015 was er een toename van 22 procent. De totale goederenexport naar Togo bestaat voor circa 90 procent uit benzine en diesel. Togo beschikt met Lomé over een moderne haven die gespecialiseerd is in de overslag van olieproducten. Als doorvoerhaven is Togo erg belangrijk voor het achterland zoals Ghana, Burkina Faso en Benin. Vanuit het Togolese perspectief staat Nederland als invoerland op de 5^e positie (gebaseerd op gegevens van UN-Comtrade). Het belangrijkste invoerland van Togo is China. Daarna volgen Frankrijk en de Verenigde Staten.

Na Togo volgt Senegal als belangrijkste exportgebied voor Nederland van de Afrikaanse LDC’s. Nederland exporteert naar Senegal vooral benzine en diesel, maar ook groenten en melkpoeder. Daarna volgt Ethiopië, waar eveneens veel brandstoffen naar toe gaan. Naar Guinee en Tanzania gaan hoofdzakelijk medicijnen.

1.5.7Goederenexport naar Afrikaanse Least Developed Countries

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*
	mln euro
Togo	1 027	797	972	1 651	829	1 255
Senegal	337	309	402	703	821	532
Ethiopië	82	122	163	230	239	255
Guinee	304	337	410	281	224	190
Tanzania	120	107	86	100	120	149
Overige LDC's Afrika	1 253	1 007	1 229	1 460	1 445	1 296
Totaal LDC's Afrika	3 123	2 679	3 263	4 425	3 677	3 677
Export Afrika	14 013	11 781	12 767	16 097	16 722	15 008
Totale export	418 982	423 228	467 434	497 874	515 264	481 847

¹⁾Overige 28 LDC’s in Afrika zijn Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Centraal Afrikaanse Republiek, Comoren, Dem. Rep. Congo, Djibouti, Eritrea, Gambia, Guinee-Bissau, Lesotho, Liberia, Madagaskar, Malawi, Mali, Mauritanië, Mozambique, Niger, Oeganda, Rwanda, Sao Tomé en Principe, Sierra Leone, Soedan, Somalië, Tsjaad, Zambia, Zuid-Soedan.

*voorlopige cijfers

Welke goederen exporteert Nederland naar Afrikaanse LDC’s?

De Nederlandse goederenexport naar de 33 Afrikaanse LDC’s was in 2020 3 677 miljoen euro. Uit figuur 1.5.8 blijkt dat ruim 40 procent van de export bestaat uit geraffineerde brandstoffen.

Toon tabel1.5.8 Nederlandse export naar Afrikaanse LDC’s (mld euro)Verberg tabel1.5.8 Nederlandse export naar Afrikaanse LDC’s (mld euro)

1.5.8 Nederlandse export naar Afrikaanse LDC’s (mld euro)

Goederen	Geraffineerde aardolieproducten	Machines	Medicijnen,farmaceutische producten	Groenten	Melkpoeder	Overig
2020*	1,514	0,480	0,387	0,173	0,126	0,997
2019	1,248	0,458	0,535	0,137	0,093	1,207
2015	1,465	0,353	0,093	0,141	0,080	0,992
*voorlopige cijfers

Tabel 1.5.9 toont aan dat de vijf belangrijkste goederen samen goed waren voor bijna drie kwart van de export naar Afrikaanse LDC’s. Van de vijf genoemde goederen uit dit exportpakket gaat het vooral om geraffineerde aardolieproducten met een aandeel van 41 procent. Het exportaandeel van geraffineerde aardolieproducten van de Afrikaanse LDC’s in de totale export van geraffineerde aardolieproducten is 5 procent. Dat is beduidend hoger dan het gemiddelde aandeel van 0,76 procent dat de Afrikaanse LDC’s hebben in de totale Nederlandse goederenexport. Na olieproducten zijn machines een belangrijk importproduct van de 33 Afrikaanse LDC’s. Nederland exporteerde in 2020 voor 480 miljoen euro machines. De export van machines naar deze groep landen neemt in de totale Nederlandse exportstroom van machines een bescheiden positie in. Het exportaandeel is slechts 0,4 procent. Voor de Nederlandse export van melkpoeder zijn de Afrikaanse LDC’s wel een belangrijk afzetgebied. Met 126 miljoen euro maakt het 4 procent uit van de totale afzet van melkpoeder. Ook voor de exporteurs van groenten en medicijnen zijn deze Afrikaanse landen bovengemiddeld belangrijk.

1.5.9Nederlandse export naar Afrikaanse LDC’s, belangrijkste goederen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*
	mln euro
Geraffineerde aardolieproducten	1 465	1 183	1 147	1 999	1 248	1 514
Machines	353	353	441	486	458	480
Medicijnen, farmaceutische producten	93	77	156	493	535	387
Groenten	141	153	136	165	137	173
Melkpoeder	80	78	97	95	93	126
Overig	992	834	1 286	1 187	1 207	997
Totaal	3 123	2 679	3 263	4 425	3 677	3 677

*voorlopige cijfers

1.6Belang van Afrika voor Nederlandse dienstenhandel

Vergeleken met de Nederlandse goederenhandel is de rol van Afrika in de dienstenhandel aanzienlijk kleiner. Het belang van Afrika in de totale Nederlandse import van diensten is sinds 2014 stabiel gebleven en schommelt tussen 0,8 en 1,0 procent. Het aandeel van Afrika in de totale Nederlandse uitvoerwaarde kent een minder stabiel patroon. Sinds 2016 daalt het relatieve belang van Afrika als leverancier van diensten en bereikte in 2019 zelfs de laagste waarde sinds 2014.

0,8 procent uit Afrika versus 58 procent uit Europa

Van de in totaal 237 miljard euro aan Nederlandse diensteninvoer kwam slechts 0,8 procent (1,9 miljard euro) uit Afrika. Denk hierbij aan reisverkeer (bijvoorbeeld de uitgaven van Nederlandse toeristen en zakelijke reizigers tijdens verblijf in of bezoek aan Afrika), zakelijke dienstverlening (bijvoorbeeld marktonderzoek of accountancydiensten) en vervoersdiensten (bijvoorbeeld een vlucht met een Afrikaanse luchtvaartmaatschappij naar een Egyptische badplaats) als belangrijkste dienstensoorten. Het Afrikaanse importaandeel staat in schril contrast met de 58 procent van de Nederlandse dienstenimport uit Europese landen. Het continent Afrika deed het als leverancier van diensten in 2019 net iets beter dan Canada, onze 20^e importpartner. Ruim een derde van de ingevoerde diensten uit Afrika was afkomstig van Marokko en Egypte.

1,3 procent naar Afrika versus 70 procent naar Europa

De dienstenhandel met Afrika bedroeg in 2019 ongeveer 1,3 procent van de totale Nederlandse export van diensten, goed voor een waarde van 3,3 miljard euro. Nederland exporteerde daarmee in 2019 vrijwel evenveel diensten naar Afrika als naar Luxemburg, de 18^e exportpartner. Ook de Nederlandse dienstenuitvoer is sterk gericht op de Europese markt: 70 procent van de Nederlandse exportwaarde van diensten ging in 2019 naar Europese landen. De samenstelling van de Nederlandse uitvoer van diensten naar Afrika is vergelijkbaar met het doorsnee dienstenexportpakket. Denk hierbij vooral aan zakelijke dienstverlening, vervoersdiensten, het gebruik van intellectueel eigendom en telecommunicatie en computerdiensten.

1.7Samenvatting en conclusie

Afrika is als handelspartner voor Nederland met een importaandeel van 2,6 procent in 2020 heel beperkt. De afgelopen vijftig jaar bleef het groeitempo van de goederenimport uit Afrika achter bij het totaal. Toch is Afrika erg belangrijk voor de Nederlandse consument en de Nederlandse industrie als leverancier van grondstoffen. Afrika beschikt over een breed scala aan grondstoffen zoals olie, cacaobonen, bloemen, fruit en groenten. Meer dan 86 procent van de Nederlandse goederenimport uit Afrika bestaat uit grondstoffen van Afrikaanse bodem.

Nederland importeerde in 2020 voor 10,9 miljard euro aan goederen uit Afrika. De belangrijkste importpartner voor de Nederlandse markt is Nigeria, op grote afstand gevolgd door Zuid-Afrika, Ivoorkust, Ghana en Algerije. Deze vijf landen nemen 60 procent van de Nederlandse goederenimport uit Afrika voor hun rekening. De belangrijkste importgoederen uit Afrika zijn ruwe aardolie, cacaobonen, fruit, snijbloemen en aluminium.

Ook als exportbestemming speelt Afrika voor de Nederlandse goederenhandel eveneens een bescheiden rol. Het aandeel in de totale export bedroeg de afgelopen tien jaar gemiddeld net iets meer dan 3 procent. Toch beschikt Nederland over goederen die Afrika graag importeert: olieproducten zoals benzine en diesel, machines, zuivel, medicijnen en andere chemische producten.

De Nederlandse export naar Afrika bedroeg in 2020 15,0 miljard euro. Nigeria is veruit de belangrijkste exportmarkt. Daarna volgen Zuid-Afrika, Egypte, Marokko en Ghana. Ruim 59 procent van de Nederlandse export naar Afrika gaat naar deze vijf landen.

De 33 Afrikaanse “Least Developed Countries” hebben een bescheiden positie in de goederenhandel met Afrika. Deze groep landen nam in 2020 9 procent van de Afrikaanse export naar Nederland voor hun rekening. Andersom was het aandeel van deze landen in de Nederlandse export naar Afrika bijna een kwart.

Vergeleken met de Nederlandse goederenhandel is de rol van Afrika in de dienstenhandel aanzienlijk kleiner. Zo bedroeg de Nederlandse invoer van diensten uit Afrika in 2019 1,9 miljard euro en exporteerde Nederland in datzelfde jaar ter waarde van 3,3 miljard euro diensten naar het Afrikaanse continent. Voor de handel van diensten focust Nederland vooral op Europese handelspartners.

1.8Data en methoden

Dit hoofdstuk beschrijft de goederen- en dienstenhandel tussen Nederland en Afrika. Hierbij ligt de nadruk op de handel met 15 focuslanden zoals in de Afrika-strategie van VNO-NCW en MKB-Nederland terug te vinden zijn: Algerije, Egypte, Ethiopië, Ghana, Ivoorkust, Kenia, Marokko, Mozambique, Nigeria, Oeganda, Rwanda, Senegal, Tanzania, Tunesië en Zuid-Afrika (VNO-NCW en MKB-Nederland, 2019).

Verder wordt ook de handel met de 44 andere landen beschouwd waarbij bijzondere aandacht voor 33 minder ontwikkelde landen (Least Developed Countries) volgens de definitie van de Verenigde Naties.

In dit hoofdstuk is veel gebruik gemaakt van de handelsgegevens van het CBS. Verder is gebruik gemaakt van cijfers van internationale databronnen van de Europese Unie (Eurostat), Verenigde Naties (UNCTAD en UN-Comtrade), Wereldhandelsorganisatie (WTO) en Wereldbank. Deze laatste organisatie is het grootste instituut ter wereld op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Het belangrijkste doel van de Wereldbank is het bestrijden van armoede in de wereld. Er bestaan helaas grote cijfermatige verschillen in de uitkomsten van bovengenoemde organisaties. Dat heeft deels te maken met verschillende concepten maar ook met asymmetrieën (Creemers et al., 2021b). Daarom is besloten dit hoofdstuk grotendeels te baseren op cijfers van het CBS.

1.9Bijlage: additionele tabellen

1.9.1Overzicht Afrikaanse landen

	Regio	Focusland	Overig	LDC
Algerije	Noord	ja
Angola	Centraal		ja	ja
Benin	West		ja	ja
Botswana	Zuid		ja
Brits gebied in de Indische Oceaan	-		ja
Burkina Faso	West		ja	ja
Burundi	Oost		ja	ja
Centraal-Afrikaanse Republiek	Centraal		ja	ja
Ceuta	-		ja
Comoren	Oost		ja	ja
Congo	Centraal		ja	ja
Congo (Democratische Republiek)	Centraal		ja
Djibouti	Oost		ja	ja
Egypte	Noord	ja
Equatoriaal-Guinea	Centraal		ja
Eritrea	Oost		ja	ja
Ethiopië	Oost	ja		ja
Gabon	Centraal		ja
Gambia	West		ja	ja
Ghana	West	ja
Guinee	West		ja	ja
Guinee-Bissau	West		ja	ja
Ivoorkust	West	ja
Kaapverdië	West		ja
Kameroen	Centraal		ja
Kenia	Oost	ja
Lesotho	Zuid		ja	ja
Liberia	West		ja	ja
Libië	Noord		ja
Madagaskar	Oost		ja	ja
Malawi	Oost		ja	ja
Mali	West		ja	ja
Marokko	Noord	ja
Mauritanië	West		ja	ja
Mauritius	Oost		ja
Melilla	-		ja
Mozambique	Oost	ja		ja
Namibië	Zuid		ja
Niger	West		ja	ja
Nigeria	West	ja
Oeganda	Oost	ja		ja
Rwanda	Oost	ja		ja
Sao Tomé en Principe	Centraal		ja	ja
Senegal	West	ja		ja
Seychellen	Oost		ja
Sierra Leone	West		ja	ja
Sint-Helena, Ascension en Tristan da Cunha	West		ja
Soedan	Noord		ja	ja
Somalië	Oost		ja	ja
Swaziland	Zuid		ja
Tanzania	Oost	ja		ja
Togo	West		ja	ja
Tsjaad	Centraal		ja	ja
Tunesië	Noord	ja
West-Sahara	-		ja
Zambia	Oost		ja	ja
Zimbabwe	Oost		ja
Zuid-Afrika	Zuid	ja
Zuid-Soedan	-		ja	ja

1.9.2Goederenhandel met alle Afrikaanse landen

	Import			Export
	2015	2019	2020*	2015	2019	2020*
	mln euro
Algerije	1 174	1 133	628	1 115	641	511
Angola	463	59	253	229	145	152
Benin	4	10	6	125	74	89
Botswana	1	6	2	10	4	6
Brits gebied in de Indische Oceaan	0	0		0	0	0
Burkina Faso	9	11	16	72	78	83
Burundi	0	0	0	12	6	6
Centraal-Afrikaanse Republiek	0	0	0	10	21	14
Ceuta	30	17	17	30	17	17
Comoren	2	1	1	3	4	3
Congo	23	104	120	105	51	57
Congo (Democratische Republiek)	13	23	38	95	277	104
Djibouti	1	1	2	29	25	22
Egypte	286	529	425	1 392	1 601	1 509
Equatoriaal-Guinea	299	99	42	277	38	40
Eritrea	0	0	1	4	6	5
Ethiopië	242	111	128	82	239	255
Gabon	204	130	289	109	72	75
Gambia	1	2	1	41	51	44
Ghana	621	756	718	800	499	770
Guinee	5	16	19	304	224	190
Guinee-Bissau	1	0	0	8	21	17
Ivoorkust	1 128	1 314	1 498	220	339	334
Kaapverdië	0	0	1	81	167	57
Kameroen	321	675	656	115	123	153
Kenia	403	481	484	283	289	454
Lesotho	0	3	6	1	2	1
Liberia	29	24	23	42	48	34
Libië	545	177	112	195	532	503
Madagaskar	84	43	79	20	49	22
Malawi	11	19	9	7	25	25
Mali	9	11	9	76	96	121
Marokko	420	580	618	849	1 061	952
Mauritanië	2	1	5	101	84	71
Mauritius	61	68	65	41	52	47
Melilla	7	4	2	7	4	2
Mozambique	83	134	155	34	97	46
Namibië	89	107	212	26	34	25
Niger	0	0	0	30	43	30
Nigeria	3 359	3 241	2 179	2 937	5 247	3 872
Oeganda	86	68	58	50	60	95
Rwanda	1	5	6	23	19	20
Sao Tomé en Principe	0	1	2	2	7	4
Senegal	31	69	41	337	821	532
Seychellen	9	6	18	14	14	14
Sierra Leone	27	33	45	54	39	60
Sint-Helena, Ascension en Tristan da Cunha	0	0	0	1	0	0
Soedan	51	153	2	84	61	83
Somalië	0	0	1	9	17	22
Swaziland	9	5	8	2	3	4
Tanzania	60	63	53	120	120	149
Togo	25	14	15	1 027	829	1 255
Tsjaad	0	2	8	29	15	49
Tunesië	176	215	196	271	318	252
West-Sahara				0	0	0
Zambia	18	34	10	40	53	59
Zimbabwe	59	65	54	14	18	16
Zuid-Afrika	1 165	1 591	1 562	2 034	1 941	1 661
Zuid-Soedan	0	0	0	21	23	11
Totaal	11 611	12 196	10 881	14 050	16 743	15 008

*voorlopige cijfers

1.9.3Goederenexport Nederlandse makelij naar Afrika, 15 focuslanden en overige landen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*	Aandeel 2020
	mln euro						%
Nigeria	2 461	1 855	1 666	3 048	4 287	3 038	27
Zuid-Afrika	1 383	1 259	1 167	1 125	1 159	1 071	10
Egypte	1 070	903	815	988	1 076	1 059	9
Marokko	645	760	631	733	738	705	6
Ghana	686	319	501	560	405	641	6
Senegal	246	240	323	552	535	387	3
Algerije	810	564	591	503	442	356	3
Kenia	224	181	226	153	193	330	3
Ivoorkust	191	136	219	265	273	256	2
Tunesië	174	157	180	191	229	164	1
Ethiopië	61	81	76	137	174	127	1
Tanzania	70	72	55	68	75	94	1
Oeganda	32	36	34	53	48	71	1
Mozambique	25	20	25	37	62	31	0
Rwanda	17	13	11	18	13	11	0
Overige landen	3 030	1 969	2 305	3 043	2 593	2 868	26
Totaal	11 125	8 565	8 826	11 473	12 304	11 211	100

*voorlopige cijfers

1.9.4Goederenexport wederuitvoer naar Afrika, 15 focuslanden en overige landen

	2015	2016	2017	2018	2019	2020*	Aandeel 2020
	mln euro						%
Nigeria	476	464	840	1 157	960	834	22
Zuid-Afrika	651	615	712	818	782	591	16
Egypte	322	416	386	365	525	449	12
Marokko	205	259	347	302	322	247	6
Algerije	304	281	176	159	200	155	4
Senegal	92	69	78	151	285	145	4
Ghana	113	121	166	127	94	128	3
Ethiopië	21	41	87	93	64	128	3
Kenia	59	64	81	133	96	124	3
Tunesië	98	131	105	138	89	88	2
Ivoorkust	29	26	71	65	67	77	2
Tanzania	50	35	32	32	45	54	1
Oeganda	18	19	24	16	12	24	1
Mozambique	8	15	20	40	35	15	0
Rwanda	6	6	11	14	6	9	0
Overige landen	472	687	831	1 044	854	721	19
Totaal	2 925	3 253	3 974	4 657	4 440	3 797	100

*voorlopige cijfers

1.10Literatuur

Open literatuurlijst