Kwaliteitseisen in handelsbeleid – Een introductie

De handelsoorlogen tussen de VS en China en de VS en Europa hebben de economische relaties wereldwijd onder druk gezet. Huidige en nieuwe importheffingen zorgen voor veel onzekerheid in de internationale handelsbetrekkingen en hebben ook een impact op de Nederlandse economie (CBS, 2019a). Zo heeft de VS in 2018 tarieven op Europees staal en aluminium ingevoerd, wat ook Nederland – als 5^e staalexporteur van de Europese Unie – raakt (CBS, 2018a). Als reactie daarop trof de EU tegenmaatregelen in de vorm van importtarieven op typisch Amerikaanse producten zoals Bourbon, Harley Davidson motoren en sinaasappelsap. Importtarieven maken de handel tussen landen duurder en, als deze tarieven worden doorberekend aan de consument, daarmee ook het leven in beide landen. De handelsoorlog met de VS kan de Nederlandse economie fors raken (De Nederlandsche Bank, 2018). Ook indirect kan de Nederlandse economie worden geraakt door handelsoorlogen omdat Nederland verweven is in internationale waardeketens. Hierdoor kunnen tarieven tussen twee andere landen ook doorwerken in de prijs die Nederlandse importeurs en consumenten voor bepaalde (tussen- of eind)producten moeten betalen. Daarnaast kan een handelsoorlog met tarieven er toe leiden dat de vraag naar bepaalde producten afneemt omdat de producten duurder worden voor de consument. In het voorbeeld van de VS en Europa: wanneer de VS tarieven zou instellen op Europese auto’s, dan worden Europese auto’s duurder voor Amerikaanse consumenten. Dit kan directe maar vooral ook indirecte consequenties hebben voor Nederlandse producenten en toeleveranciers in de Europese auto-industrie (CBS, 2018b). Wanneer een handelsoorlog of een importtarief leidt tot een verschuiving van de vraag – in plaats van de duurdere Bourbon gaan consumenten meer Nederlands bier drinken – dan kunnen er ook bedrijven zijn die er voordeel van ondervinden.

Bedrijven kunnen hun goederen en diensten overal naar toe exporteren. Voor veel bedrijven is de eerste stap over de grens. Bedrijven kunnen er ook voor kiezen om in het buitenland te investeren en er bijvoorbeeld een vestiging opzetten of overnemen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld hun productieschaal vergroten, profiteren van goedkopere lokale productiefactoren en zodoende de concurrentie met buitenlandse bedrijven aangaan. Overheden kunnen hun lokale bedrijven (gedeeltelijk) beschermen tegen zulke concurrentie van bedrijven over de hele wereld door middel van hun handelsbeleid, met tarieven en niet-tarifaire maatregelen (NTM’s) als belangrijkste instrumenten. Voorbeelden van NTM’s zijn quota of prijscontroles, regelgevende en technische maatregelen met betrekking tot gezondheid en milieubescherming. NTM’s kunnen protectionistische of politieke motieven hebben maar ze kunnen ook daadwerkelijk genomen worden om de kwaliteit en veiligheid van geïmporteerde producten te waarborgen. NTM’s kunnen dus – net zoals importtarieven – invloed hebben op de prijs van ingevoerde producten omdat NTM’s aan leveranciers bepaalde eisen opleggen wat betreft de kwaliteit van het exportproduct of productieproces.

De handel met het buitenland is belangrijk voor de open Nederlandse economie: Nederlandse bedrijven zijn in steeds grotere mate internationaal actief (CBS, 2019b). Wanneer bedrijven de beslissing maken om internationaal actief te worden, lopen ze tegen verschillende vormen van onzekerheid aan – bijvoorbeeld verschillen in cultuur, smaken, prijzen, lokale regels en wetten. Duidelijke en eerlijke handelsregels zijn bevorderlijk voor internationale handel omdat bedrijven weten waar ze aan toe zijn wanneer ze handel drijven met het buitenland. Daarom sluiten landen met handelspartners over de hele wereld handelsverdragen, waarin tarieven kunnen worden verlaagd, NTM’s worden opgeheven of standaarden geharmoniseerd. Deze verdragen regelen bijvoorbeeld lagere invoerrechten, soepele douaneformaliteiten, intellectuele eigendom, duurzame ontwikkeling, veiligheidstesten van producten die op de markt komen en producteisen. Bedrijven kunnen zo makkelijker, goedkoper en efficiënter internationaal handelen.

In deze editie van de Internationaliseringsmonitor staan handelsinstrumenten zoals importtarieven, NTM’s en handelsverdragen centraal. Welke impact deze instrumenten hebben op exportprijzen, kwaliteitseisen en de keuzes van bedrijven met betrekking tot hun traject van internationaliseren komt in de hierna volgende vijf hoofdstukken uitgebreid aan bod. De inhoud van deze hoofdstukken wordt hieronder aan de hand van een overkoepelende onderzoeksvraag kort geïllustreerd.

Verschillen exportprijzen per product, tussen producten, tussen bestemmingslanden en tussen exporteurs?

Hoofdstuk 1 leidt de eenheidsprijs van de Nederlandse geëxporteerde producten in, waarbij de prijs per eenheid wordt gedefinieerd als de waarde van de export gedeeld door de opgegeven hoeveelheid van het geëxporteerde product. Een aantal kenmerken van het bestemmingsland is bepalend voor verschillen in eenheidsprijzen van de geëxporteerde producten, met name: de afstand tot het bestemmingsland, ontwikkelingsniveau van het bestemmingsland, en de omvang van de economie van het bestemmingsland. Nederlandse exporteurs rekenen voor hetzelfde product sterk uiteenlopende prijzen op dezelfde bestemmingsmarkt, waarbij de spreiding in de prijs van een product vaak aanzienlijk is. Deze prijsverschillen kunnen deels toegeschreven worden aan kwaliteitsverschillen tussen de producten.

In welke mate hangt de kwaliteit van de geëxporteerde producten samen met de gehanteerde prijzen?

In hoofdstuk 2 wordt de stap van prijs naar kwaliteit van de Nederlandse export gezet door de kwaliteit van een exportproduct af te leiden uit de prijs per eenheid en additionele informatie over exporttransacties. Deze afleiding wordt vervolgens gebruikt om te onderzoeken in welke mate geobserveerde patronen in de kwaliteit van de Nederlandse goederenexport verklaard kunnen worden aan de hand van dimensies zoals afstand tot en karakteristieken van de bestemmingsmarkt. Bijkomend worden ook het gedrag en de kenmerken van het exporterende bedrijf – zoals productiviteit en de kwaliteit van de ingezette productiefactoren – gelinkt aan de kwaliteit van de Nederlandse goederenexport.

Wat zijn tarieven, niet-tarifaire maatregelen en handelsverdragen en hoe werken ze?

Hoofdstuk 3 schetst een algemeen beeld van enkele instrumenten in het handelsbeleid. Hierbij wordt een overzicht gegeven van de verschillende regelgevingen op het gebied van internationaal ondernemen waar Nederlandse handelaren overal ter wereld mee te maken hebben. Verschillende instrumenten in het handelsbeleid – zoals tarieven en niet-tarifaire maatregelen – kunnen door overheden worden gebruikt om binnenlandse bedrijven te beschermen tegen buitenlandse concurrentie. Om toegang tot de buitenlandse markt te vereenvoudigen en uiteindelijk de handel te stimuleren, sluiten landen handelsverdragen met elkaar. Hierin kunnen tarieven worden verlaagd, niet-tarifaire maatregelen opgeheven of standaarden geharmoniseerd.

In hoeverre hangt de aanwezigheid van niet-tarifaire maatregelen samen met de kwaliteit van de export?

De thema’s handelsbeleid – uit hoofdstuk 3 – en exportkwaliteit – uit hoofdstuk 2 – komen samen in hoofdstuk 4. Dit hoofdstuk beschrijft in hoeverre de aanwezigheid van NTM’s samenhangt met exportkwaliteit – gemeten op basis van de prijs per eenheid (uit hoofdstuk 1), waarbij ook rekening wordt gehouden met de heterogeniteit van het product en de afstand tot het bestemmingsland.

Is er een bepaald patroon te herkennen in het internationaliseringstraject dat bedrijven in Nederland volgen? Volgt export bijvoorbeeld op investeren of juist andersom? En in hoeverre spelen handelsbarrières of internationale verdragen daarin een rol?

Om een buitenlandse markt te bedienen heeft een bedrijf verschillende opties. Zo kan het bedrijf kiezen voor indirecte export – bijvoorbeeld via de groothandel –, (directe) export, een contract met een buitenlands bedrijf, een joint venture of een directe buitenlandse investering. Welke keuze het meest geschikt is, is voor elk bedrijf verschillend. Hoofdstuk 5 focust op twee manieren van internationalisering: export en directe buitenlandse investeringen. Specifiek wordt het onderlinge verband tussen export en buitenlandse investeringen in kaart gebracht, waarbij men inzicht krijgt in het stapsgewijze internationaliseringstraject van bedrijven in Nederland. Verder wordt ook gekeken naar de rol van tarieven, niet-tarifaire maatregelen en bilaterale handelsverdragen in het export- en investeringsgedrag van bedrijven.

Literatuur

Open literatuurlijst