Kennispotentieel

Auteurs: Boris Brandhorst, Mirthe Bronsveld, Sofieke Kevenaar, Laura Wielenga

5.1Onderwijs in Nederland

Naar welke soorten onderwijs gaan scholieren? Klopt het dat de Nederlandse bevolking steeds hoger opgeleid is? En hoe staat het met de belangstelling voor de exacte en technische studierichtingen. Dit zijn enkele van de onderwerpen die in deze paragraaf aan bod komen.

Deelname onderwijs iets afgenomen in 2022/’23

Bij kinderen in de leeftijd van 5 tot 16 jaar is de onderwijsdeelname vrijwel 100 procent (figuur 5.1.1). Ook voor 16- en 17‑jarigen ligt de onderwijsdeelname dicht bij de 100 procent. Een groot deel van de jongeren blijft onderwijs volgen als zij niet meer leerplichtig zijn vanaf hun 18^e jaar. Zoals beschreven in de editie van deze publicatie uit 2021 (CBS, 2021a), is de onderwijsdeelname onder jongeren sinds 2000/’01 toegenomen. In de coronajaren 2020/’21 en 2021/’22 was de onderwijsdeelname het hoogst. Mogelijke redenen hiervoor zijn dat er minder mogelijkheden waren om naar het buitenland te gaan en dat er minder banen beschikbaar waren. In 2022/’23 was de onderwijsdeelname voor jongeren tussen de 18 en 20 jaar lager dan tijdens de coronajaren en de hieraan voorafgaande paar jaar. Deze daling is mogelijk veroorzaakt door de aankondiging van de herinvoering van de basisbeurs (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2023). Deze basisbeurs zal studeren financieel voordeliger maken waardoor het op dit moment aantrekkelijk kan zijn de start van een studie nog even uit te stellen.

Toon tabel5.1.1 Deelname onderwijs naar leeftijd in de afgelopen vijf jaar (%)Verberg tabel5.1.1 Deelname onderwijs naar leeftijd in de afgelopen vijf jaar (%)

5.1.1 Deelname onderwijs naar leeftijd in de afgelopen vijf jaar (%)

Leeftijd	2018/'19	2019/'20	2020/'21	2021/'22	2022/'23*
15	98,79	98,72	98,77	98,67	98,39
16	98,00	97,96	98,03	97,85	97,32
17	94,41	94,05	94,60	93,85	92,57
18	83,70	83,41	84,97	83,75	79,60
19	75,30	75,17	77,06	76,42	72,32
20	66,63	66,35	68,56	68,02	64,56
21	56,37	56,91	58,76	58,78	55,54
22	47,04	47,71	49,81	49,79	47,09
23	37,82	38,29	39,96	40,35	38,18
24	28,52	28,50	29,79	30,22	28,95
25	20,11	20,40	20,74	21,12	20,37
26	14,30	14,20	14,65	14,51	14,08
27	10,14	10,25	10,37	10,47	10,01
28	7,36	7,48	7,68	7,74	7,35
29	5,56	5,77	5,84	5,94	5,70
30	4,28	4,48	4,61	4,68	4,48

Deelname aan het hoger onderwijs (hbo en wo) is in de afgelopen jaren flink toegenomen (figuur 5.1.2). Ten opzichte van 2013/’14 is in 2022/’23 het aantal studenten in het hoger beroepsonderwijs (hbo) toegenomen met 8 procent en in het wetenschappelijk onderwijs (wo) zelfs met 38 procent. De stijging van het aantal studenten in het hoger onderwijs is voor het grootste deel te verklaren door de toename van internationale studenten die in Nederland komen studeren. In paragraaf 3 van dit hoofdstuk wordt hier meer aandacht aan besteed. Waar in het hoger onderwijs het aantal studenten in de periode tot en met 2021/’22 ieder jaar is toegenomen, is het aantal studenten in het mbo afwisselend gestegen en gedaald. In het mbo zijn er nauwelijks internationale studenten. Zowel in het hoger onderwijs als het mbo is de onderwijsdeelname in 2022/’23 iets gedaald ten opzichte van 2021/’22.

Toon tabel5.1.2 Deelname onderwijs naar onderwijssoortVerberg tabel5.1.2 Deelname onderwijs naar onderwijssoort

5.1.2 Deelname onderwijs naar onderwijssoort

Perioden_label	Middelbaar beroepsonderwijs1)	Hoger beroepsonderwijs	Wetenschappelijk onderwijs
2013/'14	498110	440290	250190
2014/'15	481410	446430	255660
2015/'16	476280	442590	261170
2016/'17	483360	446650	268030
2017/'18	487110	452690	280040
2018/'19	497110	455670	294710
2019/'20	503010	463330	306890
2020/'21	508770	489260	331420
2021/'22	502270	491440	344630
2022/'23*	484210	476880	344250
* Voorlopige cijfers
1) Exclusief extraneï

Toename mbo niveau 4 studenten

Over de gehele periode tussen 2013 en 2023 was het aantal mbo-studenten het hoogst voor niveau 4 (figuur 5.1.3). Het aantal inschrijvingen op dat niveau nam tot 2020/’21 jaarlijks toe, het jaar erna bleef het aantal relatief stabiel, en in 2022/’23 was er zelfs een daling ten opzichte van het jaar ervoor. Het aantal inschrijvingen op mbo 2 en 3 bleef ieder jaar stabiel of nam iets af. Het aantal vrouwen dat ingeschreven is op mbo niveau 3 is de afgelopen tien jaar afgenomen. In 2012/’13 waren er meer vrouwen dan mannen ingeschreven op mbo niveau 3, maar vanaf 2016/’17 is het aandeel mannen juist hoger. Op mbo niveau 4 stonden over de gehele periode meer vrouwen dan mannen ingeschreven.

Toon tabel5.1.3 Mbo-studenten naar niveau¹⁾Verberg tabel5.1.3 Mbo-studenten naar niveau¹⁾

5.1.3 Mbo-studenten naar niveau¹⁾

Jaar	mbo 2	mbo 3	mbo 4
2013/'14	108230	135580	234960
2014/'15	97140	128710	242330
2015/'16	89450	127960	246690
2016/'17	84960	128270	258070
2017/'18	82990	126750	263840
2018/'19	83490	123090	275030
2019/'20	82960	119720	284140
2020/'21	83690	116250	293680
2021/'22	82240	112950	292840
2022/'23*	78700	108050	283280
* Voorlopige cijfers
1) Exclusief extraneï

Zorg, welzijn en sport grootste mbo-opleiding

Van alle studierichtingen in het mbo is Zorg, welzijn en sport het grootst (figuur 5.1.4). Dit geldt voor alle studieniveaus. In deze studierichting behaalden op alle mbo-niveaus veel meer vrouwen dan mannen een diploma. In de meer technische studierichtingen Techniek en gebouwde omgeving en Creatieve industrie en ICT behaalden juist een stuk meer mannen dan vrouwen een diploma. Gediplomeerden op mbo niveau 2 en 3 in de richting Zakelijke dienstverlening en veiligheid zijn vaker man dan vrouw, terwijl er op mbo niveau 4 juist meer vrouwen een diploma behaalden in die richting.

Toon tabel5.1.4 Gediplomeerden mbo¹⁾ naar sectorkamer, 2021/'22*Verberg tabel5.1.4 Gediplomeerden mbo¹⁾ naar sectorkamer, 2021/'22*

5.1.4 Gediplomeerden mbo¹⁾ naar sectorkamer, 2021/'22*

Studierichting	mbo 2	mbo 3	mbo 4
Zorg, welzijn en sport	9790	10450	27460
Creatieve industrie en ICT	1370	1430	9580
Zakelijke dienstverlening en veiligheid	4580	3090	8700
Handel	2660	2440	7780
Voedsel, groen en gastvrijheid	4730	5770	7620
Techniek en gebouwde omgeving	5830	7360	6960
Mobiliteit, transport, logisitek en maritiem	3910	3230	3400
Specialistisch vakmanschap	20	140	690
Bovensectoraal	1070	140	360
* Voorlopige cijfers
1) Inclusief extraneï

Meer vrouwen dan mannen ingeschreven in het hoger onderwijs

Tussen 2013/’14 en 2022/’23 nam het aantal ingeschreven studenten toe op zowel het hbo als het wo (figuur 5.1.5). De toename van het aantal internationale studenten in deze periode speelde hierbij een rol. Over de gehele periode waren meer vrouwen dan mannen ingeschreven op het hbo en wo. Het aantal hbo-studenten is groter dan het aantal wo-studenten, hoewel het verschil in het aantal inschrijvingen tussen de onderwijsniveaus vanaf 2013/’14 kleiner is geworden.

Toon tabel5.1.5 Hbo- en wo-studenten naar geslacht Verberg tabel5.1.5 Hbo- en wo-studenten naar geslacht

5.1.5 Hbo- en wo-studenten naar geslacht

Jaar	Mannen op hbo	Vrouwen op hbo	Mannen op wo	Vrouwen op wo
2013/'14	213620	226670	121660	128520
2014/'15	217200	229230	124270	131390
2015/'16	215590	227000	127620	133550
2016/'17	217740	228910	130640	137380
2017/'18	221400	231290	135850	144190
2018/'19	222420	233250	141730	152980
2019/'20	224210	239120	145910	160980
2020/'21	234160	255110	155990	175430
2021/'22	233120	258330	160040	184580
2022/'23*	224880	251920	159590	184620
*Voorlopige cijfers

Verschillen tussen mannen en vrouwen in studierichtingen hoger onderwijs

De hbo-bachelor studierichtingen met het grootste aantal gediplomeerden in 2021/’22 waren Recht, administratie, handel en zakelijke dienstverlening, Gezondheidszorg en welzijn en Onderwijs (figuur 5.1.6). De studierichtingen met het laagste aantal gediplomeerden waren Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging en Wiskunde, natuurwetenschappen. Voor sommige studierichtingen zijn er grote verschillen in het aantal mannen en vrouwen dat een diploma behaalt. Voor de studierichting Informatica was het aantal mannen dat een diploma behaalde negen keer zo groot als het aantal vrouwen. Voor Gezondheidszorg en welzijn behaalden ruim vier keer zoveel vrouwen als mannen een diploma. Voor de studierichtingen Wiskunde, natuurwetenschappen, Dienstverlening, en Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging zijn er geen grote verschillen in het aantal mannen en vrouwen dat een diploma behaalt.

Op het wo is de grootste studierichting Journalistiek, gedrag en maatschappij op bachelorniveau en Recht, administratie, handel en zakelijke dienstverlening op masterniveau (figuur 5.1.7). Voor de laatstgenoemde studierichting als geheel is het verschil in aantal gediplomeerde mannen en vrouwen klein. Er waren echter meer mannen die de bachelor behaalden en meer vrouwen die de master behaalden.

Toon tabel5.1.6 Gediplomeerden hbo-bachelor naar studierichting en geslacht, 2021/'22*Verberg tabel5.1.6 Gediplomeerden hbo-bachelor naar studierichting en geslacht, 2021/'22*

5.1.6 Gediplomeerden hbo-bachelor naar studierichting en geslacht, 2021/'22*

Studierichting	Mannen	Vrouwen
Gezondheidszorg en welzijn	2540	11930
Recht, administratie, handel en zakelijke dienstverlening	9150	7630
Onderwijs	2370	6760
Dienstverlening	2800	3500
Vormgeving, kunst, talen en geschiedenis	2160	3280
Journalistiek, gedrag en maatschappij	800	2430
Techniek, industrie en bouwkunde	4590	1560
Wiskunde, natuurwetenschappen	530	560
Informatica	2970	300
Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging	330	270
*Voorlopige cijfers

Toon tabel5.1.7 Gediplomeerden wo- bachelor en -master naar studierichting en geslacht, 2021/'22*Verberg tabel5.1.7 Gediplomeerden wo- bachelor en -master naar studierichting en geslacht, 2021/'22*

5.1.7 Gediplomeerden wo- bachelor en -master naar studierichting en geslacht, 2021/'22*

Studierichting	Vrouwen bachelor	Mannen bachelor	Vrouwen master	Mannen master
Journalistiek, gedrag en maatschappij	8230	3550	7430	3420
Recht, administratie, handel en zakelijke dienstverlening	5480	5920	9050	7850
Gezondheidszorg en welzijn	3160	1300	3070	1340
Wiskunde, natuurwetenschappen	2130	2020	2460	2430
Vormgeving, kunst, talen en geschiedenis	1850	1140	2090	1000
Techniek, industrie en bouwkunde	1110	2720	1710	3480
Onderwijs	740	60	1760	420
Informatica	420	1170	680	1710
Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging	250	110	420	260
Dienstverlening	110	110	440	590
Onbekend	50	30	.	.
*Voorlopige cijfers

Ook in het wo behaalden meer mannen dan vrouwen een diploma voor een bètastudie. Voor de studierichting Wiskunde, natuurwetenschappen was het aandeel mannen en vrouwen in de master echter vrijwel gelijk. In de bachelor is het aantal vrouwen zelfs hoger dan het aantal mannen.

5.2Kennis in Nederland en internationaal

In deze paragraaf komt het onderwijsniveau van Nederlanders aan bod, ook in vergelijking met andere Europeanen. Vervolgens focust de paragraaf op afgestudeerden uit het hoger onderwijs met een bètadiploma, zowel in Nederland als in andere Europese landen. Ten slotte is er aandacht voor een ‘leven lang ontwikkelen’.

Ruim een derde 15- tot 75‑jarigen heeft hbo- of wo-diploma

De verdeling van het onderwijsniveau van Nederlanders verschilt per leeftijdsgroep. In Nederland is ruim een derde van de 15- tot 75‑jarigen in het bezit van een hbo- of wo-diploma (figuur 5.2.1). Dit aandeel hoogopgeleiden neemt al jaren gestaag toe. De toename van het onderwijsniveau blijkt ook uit het grotere aandeel hoogopgeleiden onder jongere generaties. Dit geldt nog niet zozeer voor de jongste leeftijdsgroep. Een groot deel van hen volgt nog een opleiding (zie figuur 5.1.1) en gaat hun hoogste onderwijsniveau nog behalen. Van de 25- tot 35‑jarigen heeft het overgrote deel hun hoogste onderwijsniveau al wel behaald. In 2022 was in deze leeftijdscategorie 56 procent in het bezit van een hbo- of wo-diploma. Het aandeel hoogopgeleiden is voor oudere generaties kleiner. Bij de groep 65- tot 75‑jarigen is het aandeel hoogopgeleiden het kleinst, namelijk 26 procent.

Toon tabel5.2.1 Onderwijsniveau, 2022Verberg tabel5.2.1 Onderwijsniveau, 2022

5.2.1 Onderwijsniveau, 2022

Categorie	Laag	Middelbaar	Hoog	Onbekend
Mannen	.	.	.	.
15 tot 75 jaar	26	38	36	1
	.	.	.	.
15 tot 25 jaar	43	45	12	0
25 tot 35 jaar	11	36	52	1
35 tot 45 jaar	17	35	48	1
45 tot 55 jaar	21	37	41	1
55 tot 65 jaar	29	38	33	1
65 tot 75 jaar	34	36	29	1
	.	.	.	.
Vrouwen	.	.	.	.
15 tot 75 jaar	25	37	37	1
	.	.	.	.
15 tot 25 jaar	39	45	16	0
25 tot 35 jaar	8	31	60	1
35 tot 45 jaar	12	34	53	1
45 tot 55 jaar	18	40	41	1
55 tot 65 jaar	31	39	29	1
65 tot 75 jaar	46	31	22	1

In 2022 hadden ongeveer evenveel mannen als vrouwen een hbo- of wo-diploma. Onder jongere generaties zijn er echter meer hoogopgeleide vrouwen dan mannen. 60 procent van de vrouwen van 25 tot 35 jaar was in 2022 hoogopgeleid; van de mannen in deze leeftijdscategorie had 52 procent een hbo- of wo-diploma. Ook 35- tot 45‑jarige vrouwen hebben vaker een hbo- of wo-diploma dan hun mannelijke leeftijdsgenoten. In de groep 45- tot 55‑jarigen is het aandeel mannen en vrouwen met een hbo- of wo-diploma gelijk (41 procent). Alleen onder de 55- tot 75‑jarigen zijn mannen vaker dan vrouwen hoogopgeleid. Parallel aan de toename van het aandeel hoogopgeleiden in de afgelopen jaren, werd het aandeel Nederlanders met alleen basisonderwijs, vmbo of mbo-entree (laag opgeleid) kleiner. Het liep terug van 30 procent in 2013 naar 26 procent in 2020. De afgelopen twee jaar is dat aandeel gestabiliseerd.

Door deze ontwikkeling beschikken ook steeds meer Nederlanders van 15 tot 75 jaar over een startkwalificatie. Dat wil zeggen dat personen minimaal een afgeronde havo- of vwo-opleiding hebben, of een opleiding mbo-niveau 2. In 2022 gold dit voor 74 procent van de Nederlanders van 15 tot 75 jaar. Een startkwalificatie wordt gezien als het minimale niveau voor een duurzame positie op de arbeidsmarkt. Personen met een startkwalificatie hadden dan ook vaker betaald werk dan die zonder startkwalificatie. In 2022 werkte 78 procent van de personen met een startkwalificatie en 55 procent van de personen zonder startkwalificatie.

Meer cijfers over het hoogst behaalde onderwijsniveau zijn opgenomen in deze StatLinetabel.

Aandeel diploma hoger onderwijs bovengemiddeld in Nederland

In 2022 had 45 procent van de Nederlandse bevolking van 25 tot 65 jaar een diploma in het hoger onderwijs (figuur 5.2.2). Nederland staat daarmee boven het gemiddelde van de landen behorend tot de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). In landen als Canada, Japan en het Verenigd Koninkrijk was het aandeel hoogopgeleiden groter dan in Nederland. In deze landen had ruim de helft van de bevolking een opleiding in het hoger onderwijs afgerond. In landen als Duitsland en Italië was het aandeel hoogopgeleiden juist kleiner dan in Nederland.

Toon tabel5.2.2 Percentage hoogopgeleiden in OESO-landen (%)Verberg tabel5.2.2 Percentage hoogopgeleiden in OESO-landen (%)

5.2.2 Percentage hoogopgeleiden in OESO-landen (%)

Land	Aandeel*
Canada	63
Japan	56
Ierland	54
Zuid-Korea	53
Australië	51
Israël	51
Luxemburg	51
Verenigd Koninkrijk	51
Verenigde Staten	50
Zweden	49
Noorwegen	48
Litouwen	47
België	46
Nederland	45
Zwitserland	45
IJsland	44
Finland	43
Denemarken	42
Estland	42
Frankrijk	42
Spanje	41
Nieuw-Zeeland	40
Slovenië	40
Letland	39
Oostenrijk	36
Griekenland	35
Polen	34
Duitsland	33
Chili	31
Portugal	31
Hongarije	29
Slowakije	29
Colombia	28
Tsjechië	27
Costa Rica	25
Turkije	25
Mexico	21
Italië	20
Bron: OESO
* Hoogopgeleiden als percentage van de bevolking van 25 tot 65 jaar, 2022.

Nederland bij landen met laagste aandeel afgestudeerden in bètarichting

In 2021 rondde 19 procent van de afgestudeerden in het Nederlandse hoger onderwijs een bèta-opleiding af. Nederland heeft hiermee, op België, Malta en Cyprus na, het laagste percentage bèta-afgestudeerden van alle landen in de Europese Unie (EU). Gemiddeld behaalde 25 procent van de afgestudeerden in de EU een bètadiploma. In onder andere Duitsland en Roemenië lag het aandeel bèta-afgestudeerden boven het EU-gemiddelde. Duitsland kende de meeste bèta’s; 35 procent van de afgestudeerde Duitsers in het hoger onderwijs rondde een bèta-opleiding af.

Toon tabel5.2.3 Afgestudeerden hoger onderwijs in bètarichting, 2021 (% van afgestudeerden
in hoger onderwijs)Verberg tabel5.2.3 Afgestudeerden hoger onderwijs in bètarichting, 2021 (% van afgestudeerden
in hoger onderwijs)

5.2.3 Afgestudeerden hoger onderwijs in bètarichting, 2021 (% van afgestudeerden
in hoger onderwijs)

Land	Mannen	Vrouwen
Roemenië	41	21
Duitsland	52	19
Griekenland	40	19
Portugal	42	18
Kroatië	46	17
Estland	46	17
Zweden	44	17
Italië	34	16
Oostenrijk	49	15
Tsjechië	48	15
Ierland	41	15
Slovenië	40	15
Denemarken	39	15
Frankrijk	37	15
EU - 27-landen	36	15
Finland	50	14
Polen	47	13
Litouwen	33	13
Zwitserland	38	12
Bulgarije	38	12
Noorwegen	33	12
Luxemburg	29	12
Slowakije	37	11
Nederland	36	11
Spanje	30	11
Hongarije	38	10
Letland	38	9
België	33	9
Malta	27	7
Cyprus	21	6
Bron: Eurostat

In alle EU-landen studeerden mannen relatief vaker af in een bètarichting dan vrouwen. Het betrof gemiddeld 40 procent van de mannelijke afgestudeerden en 15 procent van de vrouwen (figuur 5.2.3). In Nederland lag het percentage voor zowel mannen als vrouwen lager. Van de afgestudeerde mannen in Nederland volgde 30 procent een bètastudie; van de afgestudeerde vrouwen 11 procent. Deze percentages zijn ongeveer gelijk aan die voor België en Luxemburg.

Leven lang ontwikkelen steeds belangrijker

Een ‘leven lang ontwikkelen’ wordt steeds belangrijker. De maatschappij verandert constant en nieuwe technologieën zorgen er voor dat de manier van werken ook verandert. Daarom is het belangrijk dat mensen hun vaardigheden blijven ontwikkelen door zich voortdurend bij te scholen. De Nederlandse overheid heeft ‘leven lang leren’ daarom in 2014 tot speerpunt gemaakt (TK, 2014). Meer recent spreekt de overheid van ‘een leven lang ontwikkelen’. En om ervoor te zorgen dat mensen bij een snel veranderende arbeidsmarkt niet buiten de boot vallen, wil de overheid extra maatregelen nemen zodat mensen zich blijven scholen (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2018).

Ook op Europees niveau zien beleidsmakers de noodzaak van een ‘leven lang ontwikkelen’ in. De Europese Commissie heeft de ambitie uitgesproken dat de EU de meest concurrerende en meest dynamische kenniseconomie van de wereld wordt (Europese Commissie, 2010). Een strategisch doel van de EU-samenwerking op het gebied van onderwijs en opleiding was dat een ‘leven lang ontwikkelen’ en mobiliteit realiteit worden, waarbij onderwijs- en opleidingsstelsels beter op veranderingen inspelen. Om de vooruitgang te meten hebben beleidsmakers diverse concrete doelstellingen vastgesteld. Eén van deze doelstellingen was dat in 2020 in heel Europa 15 procent van de bevolking van 25 tot 65 jaar deelneemt aan enige vorm van opleiding of cursus. Dit kunnen zowel werkgerelateerde als vrijetijdscursussen zijn. De Nederlandse overheid streefde naar een groter aandeel van 20 procent (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2011). Als onderdeel van de strategische visie van de EU 2021–2030 is opgenomen dat in 2025 47 procent van de 25- tot 65‑jarigen moet hebben deelgenomen aan een opleiding of cursus in de 12 voorgaande maanden.noot2

Ruim één op de vier volgt een opleiding of cursus

In 2022 volgde 26 procent van de Nederlandse bevolking van 25 tot 65 jaar een opleiding of cursus (figuur 5.2.4). Het percentage Nederlanders dat een opleiding of cursus volgt lag in alle jaren tussen 2012 en 2022 ruim boven het EU-gemiddelde. In de jaren na 2012 is het percentage Nederlanders dat een opleiding of cursus volgt gestaag toegenomen. Na een lichte daling in 2020, die waarschijnlijk het gevolg was van de coronacrisis, steeg het aandeel weer. Overigens zijn, door een herziening van de Enquête Beroepsbevolking in 2021, de cijfers vanaf dat jaar niet goed vergelijkbaar met de cijfers over voorgaande jaren (CBS, 2021b).

Toon tabel5.2.4 Deelname leven lang ontwikkelen (%)Verberg tabel5.2.4 Deelname leven lang ontwikkelen (%)

5.2.4 Deelname leven lang ontwikkelen (%)

Jaar	EU-27	Nederland
2012	8,2	16,9
2013	9,9	17,9
2014	10,1	18,3
2015	10,1	18,9
2016	10,3	18,8
2017	10,4	19,1
2018	10,6	19,1
2019	10,8	19,5
2020	9,1	18,8
2021	10,8	26,6
2022	11,9	26,4
Bron: Eurostat

De relatieve deelname aan ‘leven lang ontwikkelen’ is lager op oudere leeftijd. Onder 25- tot 35‑jarigen was de deelname het hoogst: 35 procent van hen volgde in 2022 een opleiding of cursus. Onder 55- tot 65‑jarigen was de deelname met 19 procent het laagst (figuur 5.2.5). Personen jonger dan 35 jaar volgen vooral langere opleidingen. Personen van 35 jaar of ouder volgen juist vooral bedrijfsopleidingen en cursussen. De deelname aan ‘leven lang ontwikkelen’ was iets hoger onder vrouwen dan onder mannen.

Toon tabel5.2.5 Deelname leven lang ontwikkelen naar leeftijd en geslacht, 2022 (%)Verberg tabel5.2.5 Deelname leven lang ontwikkelen naar leeftijd en geslacht, 2022 (%)

5.2.5 Deelname leven lang ontwikkelen naar leeftijd en geslacht, 2022 (%)

Persoonskenmerken	Mannen	Vrouwen
Totaal (25 tot 65 jaar)	25	27
25 tot 35 jaar	34	36
35 tot 45 jaar	26	29
45 tot 55 jaar	23	27
55 tot 65 jaar	18	19

Personen die actief zijn op de arbeidsmarkt, dat zijn werkzame en werkloze personen die wel op zoek zijn naar werk, volgen vaker opleidingen en cursussen dan personen die behoren tot de niet-beroepsbevolking. Deze laatste groep bestaat uit personen zonder werk die niet zoeken naar werk of hiervoor niet beschikbaar zijn. Van de niet-beroepsbevolking nam 15 procent in 2022 deel aan opleidingen en cursussen (figuur 5.2.6). Onder het werkzame deel van de beroepsbevolking is de deelname aan ‘leven lang ontwikkelen’ hoger. Ruim een kwart hiervan volgde een cursus of opleiding in 2022. Van de groep werklozen nam 29 procent deel aan een opleiding of cursus. Vrouwen die deel uitmaken van de werkzame beroepsbevolking volgden relatief vaker dan mannen een opleiding. In de werkloze en de niet-beroepsbevolking was het aandeel mannen dat een opleiding of cursus volgde ongeveer even hoog als het aandeel vrouwen.

Toon tabel5.2.6 Deelname leven lang ontwikkelen naar arbeidsmarktpositie en geslacht, 2022 (%)Verberg tabel5.2.6 Deelname leven lang ontwikkelen naar arbeidsmarktpositie en geslacht, 2022 (%)

5.2.6 Deelname leven lang ontwikkelen naar arbeidsmarktpositie en geslacht, 2022 (%)

Arbeidspositie	Mannen	Vrouwen
Werkzame beroepsbevolking	26	30
Werkloze beroepsbevolking	29	30
Niet-beroepsbevolking	15	15

5.3Internationale mobiliteit in het onderwijs

Wereldwijd volgen steeds meer jongeren een deel van hun studie in het buitenland. Met een in toenemende mate internationaal georiënteerde arbeidsmarkt is het belangrijk ervaring op te doen in het buitenland. In deze paragraaf wordt in het eerste deel beschreven hoeveel studenten voor een complete bachelor- of masterstudie of promotie­onderzoek naar een ander land gingen, zowel vanuit Nederland naar het buitenland als omgekeerd. Daarna wordt dieper ingegaan op de internationale studenten in Nederland. Ten slotte wordt beschreven hoeveel studenten uit het hoger onderwijs een deel van hun opleiding in het buitenland deden.

Ho-opleiding in het buitenland: vooral naar buurlanden en Engelstalige landen

Nederlandse studenten krijgen de gelegenheid om in het buitenland te studeren. Veelal kiezen ze ervoor om dit te doen in OESO-landen.noot4 In figuur 5.3.1 zijn de twintig OESO-landen opgenomen waar Nederlandse studenten die in het buitenland studeren het vaakst naartoe gaan. In totaal gaat ruim 90 procent van de Nederlanders die in het buitenland studeert naar één van die landen. Ongeveer 4 procent studeert in een ander OESO-land, en ruim 5 procent studeert in een ander (niet-OESO) land.

Van de studenten in het hoger onderwijs die in studiejaar 2020/’21 voor een complete studie in het buitenland zaten (zie kader hierboven voor definitie), studeerde ruim 22 procent in België (figuur 5.3.1). Het aantal Nederlandse studenten dat naar België gaat is vanaf het studiejaar 2015/’16 flink toegenomen. De stijging valt samen met de invoering van het leenstelsel in het Nederlandse hoger onderwijs in studiejaar 2015/’16. Nederlandse studenten die in het buitenland studeren, doen dat vaak in buurlanden (België en Duitsland) en landen waar Nederlands of Engels gesproken wordt (België, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten). Bijna 30 procent van de Nederlandse studenten in het buitenland studeerde in het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten.

Toon tabel5.3.1 Aandeel internationaal mobiele Nederlandse ho-studenten die een complete studie in het buitenland doen, naar bestemmingsland, 2020/'21 (% van Nederlandse
internationaal mobiele
studenten)Verberg tabel5.3.1 Aandeel internationaal mobiele Nederlandse ho-studenten die een complete studie in het buitenland doen, naar bestemmingsland, 2020/'21 (% van Nederlandse
internationaal mobiele
studenten)

5.3.1 Aandeel internationaal mobiele Nederlandse ho-studenten die een complete studie in het buitenland doen, naar bestemmingsland, 2020/'21 (% van Nederlandse
internationaal mobiele
studenten)

Land	Aandeel
België	22,1
Verenigd Koninkrijk	18,9
Duitsland	10,6
Verenigde Staten	9,9
Turkije	4,5
Oostenrijk	3,6
Zwitserland	3,0
Zweden	2,6
Denemarken	2,4
Frankrijk	2,1
Spanje	2,1
Australië	1,7
Canada	1,3
Ierland	1,1
Noorwegen	1,1
Finland	1,0
Italië	1,0
Portugal	0,5
Japan	0,5
Zuid-Afrika	0,4
Bron: OESO

In figuur 5.3.2 worden de twintig OESO-landen getoond waar de meeste internationaal mobiele studenten die in Nederland wonen vandaan komen. In totaal komt ruim 60 procent van de internationaal mobiele studenten in Nederland uit deze twintig landen. Ruim 9 procent komt uit een ander OESO-land, en bijna 30 procent komt uit een ander (niet-OESO) land.

Veel Duitse studenten voor ho-opleiding naar Nederland

In het studiejaar 2020/’21 studeerden ruim 135 duizend internationaal mobiele studenten in Nederland; zij kwamen hier voor een complete bachelor- of masterstudie of promotietraject (Eurostat definitie; zie het kader hierboven). Bijna 20 procent van hen kwam uit Duitsland (figuur 5.3.2). Van alle Duitse studenten in Nederland was ongeveer de helft niet ingeschreven als inwoner van Nederland. Deze groep betreft waarschijnlijk Duitse studenten die in de grensstreek wonen en dagelijks heen en weer reizen naar een Nederlandse universiteit of hogeschool. Belgische studenten maakten een aanzienlijk kleiner deel uit van alle buitenlandse studenten in Nederland: ruim 3 procent in 2020/’21. Van de Belgische studenten die in Nederland studeerden was iets meer dan de helft niet in Nederland ingeschreven. Ruim 4 procent van alle internationaal mobiele studenten in Nederland kwam uit China. Een vergelijkbaar aandeel (5 procent) was afkomstig uit Italië.

Toon tabel5.3.2 Aandeel internationaal mobiele ho-studenten voor complete opleiding in Nederland, naar herkomstland, 2020/'21 (%)Verberg tabel5.3.2 Aandeel internationaal mobiele ho-studenten voor complete opleiding in Nederland, naar herkomstland, 2020/'21 (%)

5.3.2 Aandeel internationaal mobiele ho-studenten voor complete opleiding in Nederland, naar herkomstland, 2020/'21 (%)

Land	Aandeel
Duitsland	18,7
Italië	5,0
China	4,2
België	3,4
Roemanië	3,3
Bulgarije	3,0
Frankrijk	2,8
Spanje	2,8
India	2,7
Griekenland	2,6
Verenigd Koninkrijk	2,3
Polen	1,9
Verenigde Staten	1,3
Turkije	1,2
Ierland	1,2
Indonesië	1,2
Hongarije	1,1
Portugal	1,1
Litouwen	1,0
Finland	0,9
Bron: OESO

Aantal internationale universitaire studenten sterk gestegen

Het aantal internationale studenten in het Nederlandse hoger onderwijs is gestegen van 50 duizend in studiejaar 2010/’11 tot ruim 122 duizend in 2022/’23 (CBS definitie; zie het kader hierboven). Het aantal internationale studenten steeg met name sterk vanaf 2016. Studenten uit het buitenland die in Nederland komen studeren doen dit vooral aan een universiteit. Het aantal universitaire studenten uit het buitenland is gestegen van ongeveer 37 duizend in 2015/’16 naar bijna 85 duizend in 2022/’23. Deze stijging komt vooral doordat het aantal wo-bachelorstudenten sterk is gestegen, namelijk van 17 duizend in 2015/’16 naar 52 duizend in 2022/’23. Het aantal studenten dat een wo-master deed nam in dezelfde periode toe van 19 duizend tot 33 duizend.

In 2022/’23 vormden internationale studenten 24 procent van de totale populatie bachelorstudenten aan universiteiten, terwijl dit in 2010/’11 nog 7 procent was. Bij de wo-masterstudenten nam het aandeel internationale studenten ook toe, van 16 procent in 2010/’11 naar 27 procent in 2022/’23. In figuur 5.3.3 is te zien dat het aandeel internationale studenten aan Nederlandse universiteiten steeds groter wordt. In 2022/’23 nam het aantal niet-internationale studenten zelfs af ten opzichte van het jaar daarvoor, terwijl het aantal internationale studenten doorgroeide (figuur 5.3.3). Van de afgestudeerden uit het studiejaar 2018/’19 woonde en werkte een jaar later een derde nog in Nederland. Dit aandeel is groter dan in voorgaande jaren. Voorheen was het aandeel internationale studenten dat in Nederland bleef om te werken met ruim 20 procent relatief stabiel. Hoeveel internationale afgestudeerden in Nederland blijven om te werken, verschilt per studierichting (CBS, 2023a).

Toon tabel5.3.3 Internationale en niet-internationale studenten op universiteitenVerberg tabel5.3.3 Internationale en niet-internationale studenten op universiteiten

5.3.3 Internationale en niet-internationale studenten op universiteiten

	Niet-internationale studenten	Internationale studenten
2010/'11	218230	24150
2011/'12	218790	26640
2012/'13	213100	28280
2013/'14	219730	30450
2014/'15	223110	32550
2015/'16	224480	36690
2016/'17	225590	42440
2017/'18	231290	48750
2018/'19	238430	56280
2019/'20	244180	62710
2020/'21	260600	70820
2021/'22	264230	80400
2022/'23*	258410	85840
*Voorlopige cijfers.

Groot verschil in studiekeuze internationale bachelor- en masterstudenten

Internationale bachelorstudenten aan de universiteiten volgden in studiejaar 2022/’23 vooral opleidingen in alfa- en gammarichtingen. 43 procent studeerde in de richting Journalistiek, gedrag en maatschappij en 28 procent volgde een bachelor in de richting Recht, administratie en zakelijke dienstverlening (figuur 5.3.4). Onder niet-internationale bachelorstudenten was de richting Recht, administratie en zakelijke dienstverlening het grootst (ruim 29 procent). Internationale bachelorstudenten doen ruim twee keer zo vaak een studie in de richting Journalistiek, gedrag en maatschappij als niet-internationale studenten. Ze doen juist veel minder vaak studies in de richtingen Gezondheidszorg en welzijn (2 procent tegenover 11 procent) en Onderwijs (0 procent tegenover 3 procent).

Toon tabel5.3.4 Internationale en niet-internationale bachelorstudenten naar studierichting, 2022/'23* (%)Verberg tabel5.3.4 Internationale en niet-internationale bachelorstudenten naar studierichting, 2022/'23* (%)

5.3.4 Internationale en niet-internationale bachelorstudenten naar studierichting, 2022/'23* (%)

Studierichting	Niet-internationale studenten	Internationale studenten
Recht, administratie, handel en zakelijke dienstverlening	29,4	28,0
Journalistiek, gedrag en maatschappij	20,5	42,7
Wiskunde, natuurwetenschappen	11,8	6,2
Gezondheidszorg en welzijn	10,9	1,7
Techniek, industrie en bouwkunde	9,1	9,3
Vormgeving, kunst, talen en geschiedenis	8,5	4,5
Informatica	4,2	6,9
Onderwijs	3,8	0,0
Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging	1,1	0,1
Dienstverlening	0,4	0,4
Onbekend of niet gespecifieerd	0,2	.
*Voorlopige cijfers.

Internationale wo-masterstudenten volgden relatief vaak een opleiding in de richting Recht, administratie en zakelijke dienstverlening (figuur 5.3.5). Ook in de richting Journalistiek, gedrag en maatschappij studeerden veel internationale studenten. Onder de niet-internationale master studenten is de studierichting Journalistiek, gedrag en maatschappij ook het grootst, gevolgd door Gezondheidszorg en welzijn. Studierichtingen met veel meer niet-internationale dan internationale masterstudenten zijn Onderwijs en Gezondheidszorg en welzijn.

Internationale wo-masterstudenten volgden veel vaker technische opleidingen, zoals opleidingen in de richtingen Wiskunde, natuurwetenschappen en Techniek, industrie en bouwkunde, dan internationale wo-bachelorstudenten. Ook opleidingen in de richtingen Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging, Vormgeving, kunst, talen en geschiedenis en Gezondheidszorg en welzijn waren meer in trek onder internationale wo-masterstudenten dan onder internationale wo-bachelorstudenten. Opleidingen in de richting Journalistiek, gedrag en maatschappij werden door de masterstudenten veel minder vaak gekozen dan door de bachelorstudenten.

Toon tabel5.3.5 Internationale en niet-internationale masterstudenten naar studierichting, 2022/'23* (%)Verberg tabel5.3.5 Internationale en niet-internationale masterstudenten naar studierichting, 2022/'23* (%)

5.3.5 Internationale en niet-internationale masterstudenten naar studierichting, 2022/'23* (%)

Studierichting	Niet-internationale studenten	Internationale studenten
Recht, administratie, handel en zakelijke dienstverlening	25,6	24,0
Gezondheidszorg en welzijn	15,1	3,9
Journalistiek, gedrag en maatschappij	14,3	21,5
Wiskunde, natuurwetenschappen	12,9	13,9
Techniek, industrie en bouwkunde	12,4	17,9
Vormgeving, kunst, talen en geschiedenis	6,9	6,4
Informatica	5,3	8,2
Onderwijs	4,7	0,7
Landbouw, diergeneeskunde en -verzorging	1,8	2,3
Dienstverlening	1,1	1,2
*Voorlopige cijfers.

Studenten tijdens coronacrisis minder vaak naar buitenland

Behalve voor een complete studie, kunnen studenten ook voor een onderdeel van hun studie of stage naar het buitenland gaan. Dit wordt studiepuntmobiliteit genoemd.

Van de studenten die in het studiejaar 2021/’22 een diploma in het hoger onderwijs behaalden, studeerde 11 procent minimaal drie maanden in het buitenland of behaalde er minstens vijftien studiepunten. De studiepuntmobiliteit is afgenomen ten opzichte van de studiepuntmobiliteit vóór de coronapandemie. In 2021/’22 was de studiepuntmobiliteit (11 procent) lager dan in het coronajaar ervoor (14 procent). De meerderheid (60 procent) van de studenten die niet naar het buitenland zijn gegaan, maar dit wel hadden overwogen, benoemde de coronapandemie als belangrijkste reden om niet te gaan.

Deelnemen aan digitale activiteiten in het buitenland was wel mogelijk tijdens de coronapandemie. In 2021/’22 nam 17 procent van de afgestudeerden deel aan online of digitale activiteiten aan een buitenlandse onderwijsinstelling.

Toon tabel5.3.6 Studiepuntmobiliteit hoger onderwijs (%)Verberg tabel5.3.6 Studiepuntmobiliteit hoger onderwijs (%)

5.3.6 Studiepuntmobiliteit hoger onderwijs (%)

Afstudeerjaar	Studiepuntmobiel
2015/'16	22
2016/'17	25
2017/'18	24
2018/'19	25
2019/'20	23
2020/'21	14
2021/'22	11

Meer informatie over studiepuntmobiliteit in het hoger onderwijs is opgenomen in dit CBS-nieuwsbericht (CBS, 2023b).

5.4Literatuur

Open literatuurlijst