Windenergie

Windenergie is een zeer zichtbare vorm van hernieuwbare energie. Windmolens staan vooral in de kustprovincies, omdat het daar het meeste waait. Ook op zee staan molens. De bijdrage van windenergie aan het totale eindverbruik van hernieuwbare energie in Nederland was 23 procent in 2018.

Ontwikkelingen

Het opgestelde vermogen voor windenergie is in 2018 licht gegroeid en stond einde jaar op 4 400 megawatt, waarvan ongeveer 960 megawatt op zee. In 2018 werden op zee geen nieuwe windparken in gebruik genomen. Op land werd voor ruim 200 megawatt aan vermogen bijgeplaatst en voor ongeveer 20 megawatt afgebroken. Per saldo nam het vermogen op land toe met ongeveer 190 megawatt.

De elektriciteitsproductie (genormaliseerd) is in 2018 met 4 procent gestegen naar 10 miljard kWh. Wind op zee was ook in 2018 goed voor ruim een derde van de totale elektriciteitsproductie uit wind. Die productie werd behaald met iets meer dan een vijfde van de in totaal opgestelde Nederlandse capaciteit voor windenergie.

Financiële ondersteuning van de overheid heeft een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van windenergie. In augustus 2006 sloot de minister van Economische Zaken de destijds belangrijkste subsidieregeling, de Regeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP), vanwege de grote populariteit en daaruit voortvloeiende financiële verplichtingen. De ondersteuning voor toen bestaande en ingediende projecten bleef bestaan en in 2017 hebben de laatste projecten het einde van de looptijd van die ondersteuning bereikt (RVO, 2017e). Als opvolger van de MEP werd in april 2008 een nieuwe subsidieregeling voor nieuwe windmolens gestart: de Regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE, vanaf 2011 SDE+).

4.0.2Hernieuwbare energie uit wind

	Aantal windmolens			Vermogen			Elektriciteitsproductie		Effect
	bijgeplaatst	uit gebruik genomen	opgesteld1)	bijgeplaatst	uit gebruik genomen	opgesteld1)	niet genor­maliseerd	genormali­seerd2)	vermeden verbruik fossiele primaire energie	vermeden emissie CO2
				MW			mln kWh		TJ	kton
Totaal
2000	47	9	1 291	38	2	447	829	744	6 745	481
2005	125	69	1 710	166	17	1 224	2 067	2 034	18 348	1 264
2010	28	27	1 973	30	15	2 237	3 993	4 503	38 320	2 583
2015	191	144	2 171	583	58	3 391	7 550	6 917	60 218	4 691
2016	248	88	2 331	923	57	4 257	8 170	8 364	73 216	5 462
2017	64	125	2 270	84	139	4 202	10 569	9 642	82 374	6 022
2018**	66	18	2 318	207	16	4 393	10 549	10 030	84 033	6 143
Op land
2016	98	88	2 042	323	57	3 300	5 901	6 041	53 907	4 021
2017	64	125	1 981	84	139	3 245	6 869	6 267	54 196	3 962
2018**	66	18	2 029	207	16	3 436	6 918	6 578	55 356	4 047
Op zee
2016	150	0	289	600	0	957	2 269	2 323	19 309	1 440
2017	0	0	289	0	0	957	3 700	3 375	28 178	2 060
2018**	0	0	289	0	0	957	3 630	3 452	28 677	2 096

Bron:CBS.

¹⁾Aan einde verslagjaar.

²⁾Volgens de methode uit de EU-richtlijn voor hernieuwbare energie.

De windmolens op zee produceren meer elektriciteit per eenheid vermogen dan de windmolens op land. Daar staat tegenover dat windmolens op zee duurder zijn. De hogere opbrengst per eenheid vermogen van wind op zee woog lange tijd niet op tegen de hogere kosten per eenheid vermogen en per eenheid geproduceerde elektriciteit was wind op zee dan ook duidelijk duurder dan wind op land (Lensink et al., 2012).

Echter, dit beeld is de laatste paar jaar drastisch veranderd. Medio 2016 werd een bod van 7,27 cent per kilowattuur (Dong Energy; Ørsted ) en eind 2016 een nog lager bod van 5,45 cent (het consortium Shell, Van Oord, Eneco en Mitsubishi/DGE) op een tender voor windparken geaccepteerd (Rijksoverheid, 2016). De uit te keren subsidie is genoemd bod minus de jaarlijks achteraf vastgestelde gemiddelde marktprijs voor elektriciteit. Beide worden overtroffen door Nuon/Vattenfall die in maart 2018 een tender won voor de vergunning om zonder subsidie een windpark te bouwen op kavels I en II van de locatie Hollandse Kust (Rijksoverheid, 2018a). Dit is weer door Vattenfall (nieuwe bedrijfsnaam voor Nuon) herhaald in juli 2019 dat in het zelfde windenergiegebied de tender wint voor kavels III en IV. (Rijksoverheid, 2019a). Wel is het zo dat voor de nieuwe windparken op zee de landelijke netbeheerder de kosten draagt voor de aansluiting van de windparken op het landelijk stroomnet.

4.0.3Hernieuwbare energie uit wind en elektriciteitsproductie per capaciteit

	Elektriciteits­productie	Productiefactor1)	Vollasturen2)	Elektriciteits­productie per rotoroppervlak3)
	mln kWh	%	uren	kWh per m2
Totaal
2010	3 993	21	1 797	797
2011	5 100	26	2 244	998
2012	4 982	24	2 114	946
2013	5 627	24	2 132	940
2014	5 797	24	2 102	918
2015	7 551	27	2 381	1 031
2016	8 170	23	2 045	827
2017	10 571	29	2 515	1 006
2018**	10 549	28	2 459	974
Op land
2010	3 315	19	1 661	740
2011	4 298	24	2 099	939
2012	4 193	22	1 968	885
2013	4 856	23	2 013	891
2014	5 049	23	1 996	873
2015	6 421	26	2 247	987
2016	5 925	21	1 852	798
2017	6 872	24	2 116	909
2018**	6 918	24	2 075	877
Op zee
2010	679	34	2 980	1 280
2011	802	40	3 515	1 512
2012	789	39	3 462	1 488
2013	771	39	3 382	1 454
2014	748	37	3 282	1 411
2015	1 130	41	3 592	1 387
2016	2 269	32	2 812	928
2017	3 700	44	3 866	1 257
2018**	3 630	43	3 793	1 233

Bron:CBS.

¹⁾De productiefactor is gedefinieerd als de daadwerkelijke productie gedeeld door de maximale productie berekend op basis van het vermogen aan het einde van elke maand. Deze factor wordt ook wel capaciteitsfactor genoemd.

²⁾Het aantal vollasturen is het aantal uur dat de windmolens op de maximale capaciteit zouden moeten draaien om de gerealiseerde productie te halen. Het aantal vollasturen is recht evenredig met de productiefactor.

³⁾Berekend als het gemiddelde van de maandelijkse elektriciteitsproductie per rotoroppervlak aan het einde van de maand. Daarbij is gewogen met het aantal dagen per maand en de rotoroppervlak aan het einde van de maand.

4.0.4Windenergie op land naar ashoogte

	Aantal turbines1)	Vermogen1)	Rotoroppervlak1)	Elektriciteits-productie	Productiefactor2)	Productie per rotoroppervlak2)
		MW	1 000 m2	mln kWh	%	kWh per m2
2016
tot en met 30 m	90	15	36	19	13	489
31–50 m	575	320	791	546	19	682
51–70 m	617	794	1 793	1 280	18	715
71−95 m	384	898	2 193	1 811	23	846
meer dan 95 m	376	1 273	2 850	2 270	22	853
Totaal	2 042	3 300	7 663	5 925	21	798
2017
tot en met 30 m	86	10	26	16	17	582
31–50 m	560	320	791	587	21	752
51–70 m	596	765	1 721	1 312	19	745
71−95 m	354	838	2 077	1 926	25	906
meer dan 95 m	385	1 311	2 990	3 032	27	1 056
Totaal	1 981	3 245	7 605	6 872	24	909
2018**
tot en met 30 m	85	10	26	15	17	562
31–50 m	553	318	784	544	20	693
51–70 m	594	772	1 716	1 260	19	733
71−95 m	374	908	2 277	1 866	25	871
meer dan 95 m	423	1 429	3 395	3 233	27	1 005
Totaal	2 029	3 436	8 199	6 918	24	877

Bron:CBS.

¹⁾Aan einde verslagjaar.

²⁾Berekend als het gemiddelde van de maandelijkse elektriciteitsproductie per vermogen of per rotoroppervlak aan het einde van de maand. Daarbij is gewogen met het aantal dagen per maand en het vermogen of het rotoroppervlak aan het einde van de maand.

Op grotere hoogte van het maaiveld staat meer wind dan op het maaiveldniveau. Daardoor produceren hoge molens per eenheid vermogen (in de tabel opgenomen als productiefactor) over het algemeen meer windenergie.

Door de jaren heen worden steeds meer grote en dus hoge molens bijgeplaatst en kleine molens afgebroken. Maar ook in de andere categorieën windmolens met een ashoogte van 31 tot en met 95 meter lijkt bijna geen groei meer plaats te vinden. Sinds 2015 neemt het totale opgestelde vermogen van de grootste molens met een ashoogte groter dan 95 meter wel gestaag toe.

4.0.5Windenergie naar provincie

	2017				2018**				2020
	aantal turbines1)	vermogen1)	elektriciteits-productie	productie-factor	aantal turbines1)	vermogen1)	elektriciteits-productie	productie-factor	afgesproken vermogen
		MW	Mln kWh	%		MW	Mln kWh	%	MW
Groningen	218	445	988	25	218	447	975	25	855,5
Friesland	307	198	442	26	302	196	408	24	530,5
Drenthe	9	22	.	.	9	22	.	.	285,5
Overijssel	17	43	80	21	17	43	71	19	85,5
Flevoland	641	1 182	2 504	24	640	1 198	2 483	24	1 390,5
Gelderland	39	82	151	21	39	82	153	21	230,5
Utrecht	21	46	76	23	21	46	101	25	65,5
Noord-Holland	275	310	671	23	274	310	577	21	685,5
Zuid-Holland	141	313	672	23	158	375	671	23	735,5
Zeeland	204	400	813	25	242	514	1 020	25	570,5
Noord-Brabant	103	192	409	24	103	192	395	24	470,5
Limburg	6	13	.	.	6	13	.	.	95,5
Totaal op land	1 981	3 245	6 872	24	2 029	3 436	6 918	24	6 000

Bron:CBS, Monitor Wind op land RVO.

¹⁾Aan einde verslagjaar.

De meeste windmolens staan in de kuststreek. Dat is niet verwonderlijk, gezien het grotere windaanbod. Bij de plaatsing van de windmolens is het windaanbod echter niet de enige factor. Ook de beleving van de inpasbaarheid in het landschap speelt een belangrijke rol. Dat verklaart waarom in Flevoland de meeste windmolens staan, ondanks de minder gunstige windcondities in deze provincie ten opzichte van de kuststreek (SenterNovem, 2005).

Begin 2013 zijn afspraken gemaakt tussen Rijk en IPO/provincies over de bijdragen per provincie aan de totale opgestelde capaciteit van windmolens op land; afgesproken is dat in 2020 in totaal 6000 megawatt staat opgesteld. In de Monitor Wind op land publiceert RVO (2019c) in provinciale overzichten wat de stand is en wat de plannen zijn om de bijdrage te halen.

Methode

Het vermogen is bepaald aan de hand van een CBS-database met alle windmolenprojecten. De basis voor deze database is de windmonitor die de KEMA tot en met 2002 heeft bijgehouden. Elk jaar vernieuwt het CBS deze database op basis van gegevens uit de administraties van CertiQ en van RVO. De vermogens per aansluitpunt zijn gecontroleerd op plausibiliteit door te vergelijken met de elektriciteitsproductiegegevens van CertiQ. Het moment van het in en uit gebruik nemen van een molen is bepaald aan de hand van de elektriciteitsproductiegegevens van CertiQ, in combinatie met openbare gegevens op internet en Windstats.

Tussen de uitkomsten van het CBS over het opgestelde windenergievermogen en die van andere bronnen, zoals de Monitor Wind op land en Windstats.nl, treden soms verschillen op. Doorgaans worden deze veroorzaakt door verschillen in het moment van in of uit gebruik nemen van windmolens of (delen van) windmolenparken.

De elektriciteitsproductie is berekend aan de hand van de administratie achter de certificaten voor de Garanties van Oorsprong van CertiQ. Daarnaast is er een bijschatting gemaakt voor windparken waarvan de productie niet bij CertiQ bekend is. Deze schatting is gemaakt op basis van het vermogen en de gemiddelde productiefactor en bedroeg ongeveer 2 GWh in 2018. Voor de jaren 1998–2001 is voor de elektriciteitsproductie gebruik gemaakt van gegevens van het groenlabelsysteem van EnergieNed, voor 1996 en 1997 van de windmonitor van de KEMA en voor de jaren tot en met 1995 van CBS-gegevens.

Voor de berekening van het aandeel hernieuwbare energie volgens de bruto eindverbruikmethode uit de EU-Richtlijn Hernieuwbare Energie wordt de elektriciteitsproductie uit wind genormaliseerd. De methode is vastgelegd in deze richtlijn en komt er op neer dat de elektriciteitsproductie wordt berekend door het gemiddelde van het vermogen aan het begin en het vermogen aan het einde van het jaar te vermenigvuldigen met de gemiddelde elektriciteitsproductie per eenheid vermogen van de afgelopen vijf jaar.

De onzekerheid in de CBS-cijfers over de elektriciteitsproductie uit windenergie in 2018 wordt geschat op 2 procent.