De zoektocht naar financiering

De komende hoofdstukken beschrijven de zoektocht van ondernemers naar externe bedrijfsfinanciering. Deze zoektocht is een proces dat uit verschillende stappen bestaat. Keuzes en afwegingen die bedrijven in iedere stap maken, komen uitgebreid aan bod. Dit hoofdstuk is de leeswijzer tot die zoektocht. Het staat stil bij de manier waarop de rest van de monitor is opgebouwd, bij de onderzoekspopulatie en de verschillende typen bedrijven die worden onderscheiden. Nieuw in deze Financieringsmonitor zijn extra vragen naar aanleiding van de gevolgen van het coronavirus. Dit hoofdstuk neemt ook al een voorschot op de belangrijkste uitkomsten en sluit af door de beschikbaarheid van externe financiering in perspectief te plaatsen ten opzichte van andere uitdagingen voor de bedrijfsvoering.

3.1Het aantrekken van financiering als proces

In deze monitor wordt het gehele traject van behoefte tot daadwerkelijk aantrekken van externe financiering beschouwd als een proces dat uit een aantal stappen bestaat. Als eerste is er een mogelijke behoefte aan financiering. Als tweede is er de fase van oriëntatie. Ondernemers met een serieuze behoefte zetten stappen om informatie in te winnen over hun mogelijkheden.noot1 Als derde volgt een echte aanvraag als die kansrijk lijkt tijdens de oriëntatie en als vierde is er de uitkomst van de aanvraag. Die vier stappen hebben in deze monitor allemaal betrekking op de periode van 1 juli 2019 tot 1 juli 2020. Tot slot is er nog een vijfde stap: de verwachte behoefte aan financiering in de toekomst. Het gaat dan om de 12 maanden na het moment van uitvraag in de enquête. Dit gehele proces ziet er als volgt uit:

Het gaat in deze monitor steeds om nieuwe, externe financiering. Dat zijn alle vormen van vreemd vermogen en extern eigen vermogen. Voorbeelden van extern eigen vermogen zijn crowdfunding met aandelen of private equity. Het gaat dus niet om intern eigen vermogen. Dat is financiering uit het bedrijfsresultaat of als een ondernemer beroep doet op zijn of haar eigen middelen.

Steeds specifiekere resultaten verder in het proces

Niet elk bedrijf heeft behoefte aan externe financiering. Niet alle bedrijven met een financieringsbehoefte gaan ook daadwerkelijk op zoek of doen een aanvraag. Een deel van de bedrijven dat een aanvraag doet, vangt bot. Er is daarom sprake van een trechterwerking waardoor er in iedere stap minder bedrijven overblijven. In termen van de enquête waar de monitor op gebaseerd is: vragen worden steeds specifieker naarmate het proces van de zoektocht vordert en de steekproef wordt dus steeds kleiner.

Van de onderzoekspopulatie (zie paragraaf 3.2 voor een uitgebreide beschrijving) heeft 22 procent een financieringsbehoefte. Van die bedrijven met een financieringsbehoefte verkent 80 procent ook echt de mogelijkheden om financiering aan te trekken. De relevante populatie is in dat geval dus de groep bedrijven met een financieringsbehoefte. Het is ook mogelijk om bedrijven die zich oriënteren te relateren aan de totale populatie. Op deze wijze uitgedrukt, heeft 18 procent van alle bedrijven zich georiënteerd op financiering. Dat ziet er als volgt uit voor het mkb in de business economy:

Het is duidelijk dat uitspraken in de monitor gebaseerd zijn op steeds minder bedrijven in de enquête, omdat er bij iedere stap in het proces respondenten afvallen. Vier op de vijf van de benaderde respondenten had geen behoefte aan externe financiering en valt dus af voor de rest van de vragenlijst waarop de monitor is gebaseerd. Bij hen is wel geïnformeerd naar het waarom hiervan en ook over de verwachte financieringsbehoefte voor het komende jaar.

3.2Beschrijving onderzoekspopulatie

De hoofdpopulatie van de monitor bestaat uit alle bedrijven in het mkb in de business economy. Het mkb bestaat uit bedrijven met minder dan 250 werkzame personen. Er wordt daarnaast een ondergrens van 2 werkzame personen gehanteerd; zzp’ers behoren dus niet tot de onderzoekspopulatie. De business economy komt ruwweg neer op de marktgerichte bedrijfstakken (dus bijvoorbeeld zonder overheid) en exclusief de landbouw en de financiële dienstverlening.noot2 Als er in de monitor uitkomsten genoemd worden zonder verbijzondering (bijvoorbeeld naar grootteklasse) hebben ze altijd betrekking op het gehele mkb in de business economy, vanaf 2 werkzame personen.

Hoewel de landbouw geen onderdeel vormt van de business economy, zijn er soms toch apart uitkomsten voor deze sector opgenomen. De enquête is namelijk wel in die sector uitgezet om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen. De resultaten voor de landbouw zijn echter nooit verwerkt in de totaalcijfers. Hetzelfde geldt voor het grootbedrijf dat is opgenomen als benchmark voor het mkb.

De structuur van het mkb in de business economy

De populatie van de Financieringsmonitor is bepaald op basis van het Algemeen Bedrijven Register (ABR) met als peilmaand juni 2020. Op dat moment bestond het mkb in de business economy met minstens 2 werkzame personen uit 290 000 bedrijven.

Omdat het microbedrijf (2 tot en met 9 werkzame personen) ruim vier vijfde van het mkb in de business economy beslaat, zijn de resultaten in de monitor sterk beïnvloed door de uitkomsten voor deze grootteklasse. Als dat mogelijk is, zijn daarom ook resultaten naar omvang opgenomen. Deze zijn vaak informatiever, omdat er een verband is tussen bedrijfsgrootte, financieringsbehoefte en slaagkans.

De figuren geven een verdeling weer van het mkb in de business economy op basis van tellingen van bedrijven. Uitgedrukt in werkgelegenheid zouden de figuren er heel anders uit zien. Het microbedrijf met 2 tot en met 9 werkzame personen zou dan nog niet een derde van het mkb in de business economy uitmaken.

Toon tabel3.2.1a Verdeling van het mkb in de business economy naar bedrijfstakVerberg tabel3.2.1a Verdeling van het mkb in de business economy naar bedrijfstak

3.2.1a Verdeling van het mkb in de business economy naar bedrijfstak

Bedrijfstak
nijverheid	8
bouw	10
handel, vervoer en horeca	49
informatie en communicatie	6
zakelijke dienstverlening	24
onroerend goed en reparatie	3
Bron: CBS, ABR juni 2020.

Toon tabel3.2.1b Verdeling van het mkb in de business economy naar grootteklasse¹⁾Verberg tabel3.2.1b Verdeling van het mkb in de business economy naar grootteklasse¹⁾

3.2.1b Verdeling van het mkb in de business economy naar grootteklasse¹⁾

grootteklasse	percentage
microbedrijf	82
kleinbedrijf	15
middenbedrijf	3
Bron: CBS, ABR juni 2020.
1)We onderscheiden het microbedrijf (2 tot en met 9 werkzame personen), het kleinbedrijf (10 tot en met 49 werkzame personen) en het middenbedrijf (50 tot en met 249 werkzame personen).

Toon tabel3.2.1c Verdeling van het mkb in de business economy naar leeftijdsgroepenVerberg tabel3.2.1c Verdeling van het mkb in de business economy naar leeftijdsgroepen

3.2.1c Verdeling van het mkb in de business economy naar leeftijdsgroepen

leeftijd
jonger dan 5 jaar	24
5 jaar en ouder	76
Bron: CBS, ABR juni 2020.

Typen ondernemingen

Soms worden resultaten verbijzonderd naar bepaalde typen ondernemingen anders dan naar grootteklasse, sector of bedrijfsleeftijd. Het gaat om zes ondernemingstypen. Deelnemers aan de enquête kiezen zelf met welk type zij zich identificeren. Tussen haakjes staat hun aandeel in de steekproefnoot3:

• Familiebedrijf (41%);
• Innovatief bedrijf (9%);
• Snelgroeiend bedrijf (7%);
• Dochtermaatschappij (5%);
• Sociale onderneming (3%);
• Startup (7%).

Met innovatieve bedrijven worden ondernemingen bedoeld die aan organisatorische, product-, proces- of marketingvernieuwingen doen of sterke verbeteringen doorvoeren. Onder een dochtermaatschappij wordt een zelfstandige juridische eenheid binnen een concern verstaan. Sociale ondernemingen leveren net als andere ondernemingen een product of dienst. In plaats van winst is hun primaire doel het dienen van een maatschappelijk doel zoals het klimaat, emancipatie en toegang tot zorg. Een startup is een starter met een vernieuwend, schaalbaar idee rondom een nieuwe technologie.

Levensfase

De levensloop van bedrijven bestaat uit verschillende fasen, van start tot (doorgaans) ooit ook beëindiging. Tussen begin en eind maken bedrijven ontwikkelingen door die allemaal specifieke financieringsbehoeften en -kansen met zich meebrengen. De fase waarin een bedrijf zich bevindt kan ook mede bepalen welke financieringsvorm het meest geschikt is (Biersteker & Nauta, 2019). In de start is er behoefte aan financiering om het bedrijf op te zetten, maar zijn er nog weinig zekerheden. Geld komt dan vaak vooral van de ondernemer zelf of van informele investeerders zoals vrienden en familie. Als het bedrijf zich heeft bewezen en vervolgens verder wil uitbreiden, komen andere financieringsvormen binnen handbereik. Net als bij de typering van het bedrijf, kiezen deelnemers aan de enquête zelf met welke levensfase zij zich identificeren.

Toon tabel3.2.2 Verdeling van het mkb in de business economy naar levensfase (%)Verberg tabel3.2.2 Verdeling van het mkb in de business economy naar levensfase (%)

3.2.2 Verdeling van het mkb in de business economy naar levensfase (%)

levensfase
start	6
opschalen	7
succes	6
uitbreiding	8
continuïteit	49
overleven	12
beëindiging	11

3.3Interpretatie van resultaten in de monitor

De Financieringsmonitor bevat voornamelijk uitkomsten voor het gehele mkb in de business economy. Die uitkomsten zijn gebaseerd op een steekproef onder 10 000 bedrijven in die doelpopulatie aangevuld met het grootbedrijf en bedrijven actief in de landbouw met ruim 5 100 respondenten. Door middel van weging en ophoging zijn de uitkomsten representatief voor de gehele populatie. Er vindt weging plaats naar werkgelegenheid. Omdat de opbouw van de steekproef gedetailleerd is, wijken de ophoogfactoren bij weging naar werkgelegenheid en naar het aantal bedrijven weinig van elkaar af.noot4

Marges

De uitkomsten zijn schattingen op basis van de steekproef. Er zit een bepaalde onzekerheid rondom die geschatte waarde. Dit zijn de 95%-betrouwbaarheidsintervallen waarbinnen de uitkomsten vallen. Dat wil zeggen dat bij herhaling van de enquête de geschatte uitkomst in 95 procent van de gevallen binnen dat interval ligt. Marges zijn te berekenen voor alle indicatoren, maar deze zijn in de monitor uiteindelijk alleen opgenomen voor de vijf voornaamste indicatoren. Het gaat om het aandeel van het mkb in de business economy…

1. … met een financieringsbehoefte;
2. … dat vervolgens de mogelijkheden verkend heeft;
3. … dat vervolgens een financieringsaanvraag heeft gedaan;
4. … naar de uitkomsten na een financieringsaanvraag;
5. … dat een financieringsbehoefte verwacht in het komende jaar.

In de betreffende figuren in de volgende hoofdstukken zijn marges met gekleurde staafjes aangegeven.

3.4Uitdagingen voor bedrijven: toegang tot financiering in perspectief

Toegang tot bedrijfsfinanciering kan een belangrijke voorwaarde zijn voor een bedrijf om te investeren en te groeien, maar het is niet de enige uitdaging waar ondernemers dagelijks mee te maken krijgen. In de huidige Financieringsmonitor blijkt het coronavirus de grootste belemmering voor het mkb in de business economy: voor meer dan de helft van de bedrijven is dat in meer of mindere mate het geval. In het grootbedrijf ervaart zelfs twee derde van de bedrijven belemmeringen vanwege het coronavirus. Belemmeringen door het coronavirus worden het vaakst genoemd door bedrijven in de sector handel, vervoer en horeca en daarnaast door jonge en innovatieve bedrijven.

Ten opzichte van de Financieringsmonitor 2019 is alleen een toename te zien in het aandeel bedrijven dat een belemmering ervaart door tegenvallende vraag. Dit hangt samen met de gevolgen van het coronavirus dat onder andere tot een tijdelijke “intelligente lockdown” leidde. In het tweede kwartaal daalde het consumenten- en ondernemersvertrouwen sterk. De economie kromp met 8,5 procent. De andere uitdagingen worden minder vaak als belemmerend gezien. Ze worden mogelijk overschaduwd door de uitdagingen die het coronavirus met zich mee brengt. In de vorige meting vormde het vinden en aantrekken van goed personeel nog de grootste belemmering. Voor de meeste bedrijven speelt deze belemmering nu een minder grote rol. In het grootbedrijf is het na de gevolgen van het coronavirus alsnog de belangrijkste belemmering (genoemd door 46 procent van de bedrijven). Ook door snelgroeiende (53 procent) en innovatieve bedrijven (45 procent) wordt dit nog steeds als een grote uitdaging gezien.

Naast het coronavirus en tegenvallende vraag zijn gestegen kosten en wet- en regelgeving voor het mkb een belangrijke belemmering. Hoewel geen onderdeel van de business economy ervaren bedrijven in de sector landbouw het vaakst dit type belemmeringen. Ook op het gebied van ketenmacht ervaren bedrijven in de sector landbouw, net als startups, snelgroeiende en innovatieve bedrijven, het vaakst belemmeringen.

Toon tabel3.4.1 Uitdagingen voor de bedrijfsvoering, van helemaal niet belemmerend tot erg belemmerend, voor het mkb en grootbedrijf in de business economy¹⁾ (%)Verberg tabel3.4.1 Uitdagingen voor de bedrijfsvoering, van helemaal niet belemmerend tot erg belemmerend, voor het mkb en grootbedrijf in de business economy¹⁾ (%)

3.4.1 Uitdagingen voor de bedrijfsvoering, van helemaal niet belemmerend tot erg belemmerend, voor het mkb en grootbedrijf in de business economy¹⁾ (%)

uitdaging-grootteklasse	heel belemmerend	belemmerend	neutraal	niet belemmerend	helemaal niet belemmerend
concurrentie	.	.	.	.	.
mkb	4	18	41	24	14
groot	3	25	50	19	4
kosten	.	.	.	.	.
mkb	4	29	40	19	8
groot	4	39	41	13	2
vraag	.	.	.	.	.
mkb	8	22	33	23	14
groot	8	32	32	21	7
financiering	.	.	.	.	.
mkb	6	9	38	24	23
groot	2	7	31	33	28
personeel	.	.	.	.	.
mkb	8	23	36	16	16
groot	6	40	40	12	3
digitalisering	.	.	.	.	.
mkb	1	8	40	32	20
groot	1	14	45	32	9
ketenmacht	.	.	.	.	.
mkb	3	12	41	24	20
groot	0	12	46	34	9
regelgeving	.	.	.	.	.
mkb	8	24	38	18	12
groot	4	26	51	15	3
coronavirus	.	.	.	.	.
mkb	27	31	22	14	8
groot	33	38	17	9	2
1) De uitkomsten in deze figuur zijn gebaseerd op alle deelnemers aan de Financieringsmonitor in de business economy, dus ook bedrijven zonder financieringsbehoefte.

De specifieke gevolgen van het coronavirus

De negatieve gevolgen van het coronavirus kunnen zich op verschillende manieren uiten. Vooral het doorbetalen van medewerkers en vaste lasten, terwijl er minder of geen werk is, komt vaak voor. Binnen het mkb ervaren de sectoren nijverheid en handel, vervoer en horeca deze gevolgen het vaakst. Voor het grootbedrijf zijn deze gevolgen vaker belemmerend dan voor het mkb. De tijdelijke sluiting door overheidsmaatregelen raakte vooral de sector handel, vervoer en horeca veelvuldig. Voor de sector landbouw is vooral het wegvallen van de export als gevolg van het coronavirus een grote belemmering voor de bedrijfsprestaties.

Toon tabel3.4.2 Uitdagingen vanwege het coronavirus, van helemaal niet belemmerend tot erg belemmerend, voor het mkb en grootbedrijf in de business economy¹⁾ (%)Verberg tabel3.4.2 Uitdagingen vanwege het coronavirus, van helemaal niet belemmerend tot erg belemmerend, voor het mkb en grootbedrijf in de business economy¹⁾ (%)

3.4.2 Uitdagingen vanwege het coronavirus, van helemaal niet belemmerend tot erg belemmerend, voor het mkb en grootbedrijf in de business economy¹⁾ (%)

uitdaging-grootteklasse	heel belemmerend	belemmerend	neutraal	niet belemmerend	helemaal niet belemmerend
medewerkers doorbetalen	.	.	.	.	.
mkb	10	20	30	16	24
groot	8	33	21	23	15
vaste lasten doorbetalen	.	.	.	.	.
mkb	13	25	25	17	20
groot	10	36	19	23	12
bedrijf (tijdelijk) gesloten	.	.	.	.	.
mkb	13	10	29	16	32
groot	8	18	19	25	30
klanten betalen niet	.	.	.	.	.
mkb	4	15	34	23	24
groot	2	24	32	27	15
achterlopen betalen leveranciers	.	.	.	.	.
mkb	3	12	30	23	32
groot	1	8	30	35	25
wegvallen export	.	.	.	.	.
mkb	4	9	41	13	34
groot	3	15	38	14	29
wegvallen import	.	.	.	.	.
mkb	3	10	41	13	32
groot	2	18	41	18	22
1) De uitkomsten in deze figuur zijn gebaseerd op alle deelnemers aan de Financieringsmonitor in de business economy, dus ook bedrijven zonder financieringsbehoefte.

Toegang tot financiering als obstakel

Van de ondernemingen noemt 15 procent de toegang tot financiering een uitdaging. Daarmee vormt dit voor het mkb één van de minst urgente uitdagingen. Dat speelt vooral in het micro- en kleinbedrijf. In het midden- en grootbedrijf beschouwt respectievelijk 12 en 8 procent de toegang tot financiering als (zeer) belemmerend. Alleen digitalisering wordt minder vaak als belemmerende uitdaging genoemd. Voor het grootbedrijf is de toegang tot financiering zelfs de minst genoemde belemmering. Hoe kleiner het bedrijf, hoe vaker toegang tot financiering een belemmering vormt. In het licht van de gevolgen van het coronavirus is het opvallend dat bedrijven in de eerste helft van 2020 weinig problemen ervoeren rond financiering. Wellicht spelen de steunmaatregelen van de overheid hierin een rol.

Het zijn verder vooral sociale ondernemingen, snelgroeiende bedrijven en startups die problemen ondervinden met het aantrekken van financiering. Het gaat hier stuk voor stuk om bedrijven die minder zekerheid over hun toekomst kunnen bieden: ze hebben te maken met onzekere baten, ze moeten hun groei in goede banen zien te leiden of hebben een beperkte staat van dienst.