Inleiding
In 2018 heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor het eerst de Financieringsmonitor samengesteld, bekostigd door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK)noot1. Het doel van de monitor is om een overzichtelijk beeld te geven van de Nederlandse markt voor externe financiering voor bedrijven in het mkb. Daarvoor wordt de zoektocht naar financiering van ondernemers gevolgd en een schets gegeven van recente ontwikkelingen op de Nederlandse financieringsmarkt. Deze tweede editie van de monitor heeft betrekking op de periode die loopt van 1 juli 2018 tot 1 juli 2019.
De Financieringsmonitor bestaat uit drie onderdelen. De voornaamste uitkomsten worden beschreven in dit onderzoeksrapport. Het dashboard geeft op interactieve wijze meer detailinformatie. Ten slotte worden de analysedata die voortkomen uit de monitor beschikbaar gesteld aan gebruikers van de microdatafaciliteit van het CBS. Zo kunnen ook anderen onderzoek doen naar de financierbaarheid van het mkb.
1.1Achtergrond
Een financieel systeem dat goed functioneert, is een belangrijk onderdeel van een economie die goed werkt. Het zorgt ervoor dat geld efficiënt ingezet wordt. Spaargeld van consumenten en vermogens van investeerders stromen naar ondernemers die willen investeren in groei van hun bedrijf.
Voor het mkb is toegang tot de financieringsmarkt niet altijd vanzelfsprekend. De buitenwereld beschikt vaak over minder informatie van deze bedrijven dan het geval is bij grote bedrijven. Ook zijn hun activiteiten minder gediversifieerd waardoor ze gevoeliger zijn voor negatieve ontwikkelingen. Ze kunnen om die redenen een groter risico vormen voor geldverstrekkers. De bedragen die deze bedrijven aanvragen zijn ook nog eens kleiner. Het is voor hen daarom extra kostbaar om financiering aan te trekken: de vaste kosten zijn relatief hoog. Een beperkte toegang tot financiering voor het mkb kan een remmende werking hebben op succesvolle toetreding tot markten, wat weer tot minder marktdynamiek en concurrentie kan leiden.
1.2Aanpak
De zoektocht van het mkb naar financiering is in beeld gebracht met een digitale enquête waar ruim 5 200 ondernemers aan mee hebben gedaan. Dit is een steekproef uit de totale populatie van ruim 240 000 mkb bedrijven in de business economy. De resultaten die op basis van deze steekproef in deze monitor worden weergegeven zijn representatief voor de hele populatie, maar zijn dus schattingen van de uitkomsten onder alle bedrijven. Daarom zijn er 95%-betrouwbaarheidsintervallen opgenomen voor de belangrijkste indicatoren.
Waar heeft de monitor betrekking op?
De onderzoekspopulatie van de monitor is het mkb in de business economy. Het mkb bestaat uit ondernemingen met niet meer dan 250 werkzame personen. Ondernemingen van zzp’ers laten we buiten beschouwing. De business economy is een onderdeel van de totale economie. Het bestaat uit bedrijfstakken B-N en 95, exclusief K van de Standaard Bedrijfsindeling (SBI). Dat betekent bijvoorbeeld dat de financiële dienstverlening niet tot de business economy hoort, net als landbouw, openbaar bestuur, onderwijs en zorg. De onderzoekseenheid is de bedrijfseenheid (BEID) zoals die door het CBS gedefinieerd wordt.
Het grootbedrijf behoort niet tot het mkb, de landbouw niet tot de business economy. Als er cijfers over het mkb in de monitor staan, is dat dus zonder die groepen bedrijven. Cijfers naar sector hebben alleen betrekking op het mkb in die sector, cijfers naar grootteklasse alleen op de business economy in die grootteklasse. Toch zijn er soms resultaten voor het grootbedrijf en de landbouw opgenomen. Die staan dan los van de andere uitkomsten, maar dienen als benchmark.
Vraag en aanbod
Met de zoektocht naar externe financiering wordt een deel van de markt voor financiering in beeld gebracht. Een markt bestaat echter uit vraag én aanbod. De vraag naar financiering vindt zijn oorsprong bij ondernemingen. Het aanbod bestaat uit al het geld dat de banken, vermogende investeerders, betrokken consumenten, en zo verder, uit zouden willen zetten.
Vraag en aanbod vinden elkaar in de financiering die uiteindelijk verstrekt wordt. Een deel van de totale vraag wordt niet ingevuld. Een deel van het totale aanbod komt niet bij ondernemers terecht. Dat is het deel van het aanbod dat niet uitgezet kan worden door financiers. Met behulp van de enquête is het mogelijk een idee te krijgen van dat deel van de vraag dat niet wordt ingevuld. Voor het aanbod is dat lastiger. Om die reden beperkt deze monitor zich tot recente ontwikkelingen in het gerealiseerde aanbod. Dit is ondersteunende informatie. Het geeft een context waarbinnen de vraag naar financiering gezien moet worden.
Ontwikkelingen op de markt voor financiering
Er is een enorme veelheid aan aanbieders en vormen van financiering. De omvang van het totale aanbod is bovendien niet transparant. Zo is het bijvoorbeeld moeilijk om de omvang te bepalen van leverancierskrediet of financiering door business angels: vermogende individuen die op betrokken wijze investeren in een onderneming. Er wordt ook nergens geregistreerd wat het verschil is tussen de bedragen die aanbieders graag zouden willen financieren en het deel dat ze daadwerkelijk financieren.
Om die reden beperkt deze monitor zich tot recente ontwikkelingen in acht vormen van financiering: bankkredieten, crowdfunding, equipment lease, factoring, private equity inclusief durfkapitaal, direct lending, de mkb-beurs en kredietunies. Alle data komen uit bronnen buiten het CBS en zijn enkel verzameld om deze in samenhang te presenteren. De gegevens zijn afkomstig van De Nederlandsche Bank (DNB), de Nederlandse Vereniging van Leasemaatschappijen (NVL), de Factoring & Asset-based financing Association Netherlands (FAAN), Crowdfundingcijfers.nl, de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) en de Stichting MKB Financiering (SMF).
Thematische special over vrouwelijk ondernemerschap
Slechts een beperkt deel van de durfkapitaalinvesteringen vindt zijn weg naar ondernemingen van vrouwelijke ondernemers of gemengde teams (TechLeap.NL, 2019). Dat roept vragen op over de mate waarin vrouwelijke ondernemers toegang hebben tot bedrijfsfinanciering in brede zin. Deze tweede editie van de Financieringsmonitor bevat een thematische special die beschrijft hoe vrouwelijke ondernemers hun zoektocht naar financiering inrichten. In het onderzoek wordt ook gekeken of er verschillen bestaan tussen de toegankelijkheid van financiering voor bedrijven van vrouwelijke en mannelijke ondernemers.
1.3Leeswijzer
De rest van de monitor is als volgt opgezet. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van recente ontwikkelingen in bancaire financiering en verschillende vormen van non-bancaire financiering. Hoofdstuk 3 is een leeswijzer voor de hoofdstukken die daarna volgen en de zoektocht naar externe financiering beschrijven. Het gaat in op de interpretatie van uitkomsten voor de zoektocht: de trechterwerking van het zoekproces, de populatie en marges rondom de uitkomsten. Hoofdstuk 4 beschrijft de financieringsbehoefte en de oriëntatiefase. Hoofdstuk 5 gaat in op de echte aanvraag van financiering: het proces en de uitkomsten. Tot slot bevat hoofdstuk 6 een thematische special over vrouwelijk ondernemerschap en de toegang tot externe financiering. De bijlage bevat een onderzoeksverantwoording met aandacht voor de methodiek achter de enquête, een begrippenlijst en een bronnenoverzicht.
Noten
De Financieringsmonitor is gepubliceerd op de maatwerksite van het CBS.