Leven met beperkingen

In dit hoofdstuk komt aan bod in welke mate vrouwen en mannen met een beperking door een gezondheidsprobleem (kunnen) deelnemen aan de maatschappij. Het gaat dan om de aspecten werk, inkomen, onderwijs en maatschappelijke participatie. De nadruk ligt daarbij op verschillen tussen mannen en vrouwen. Verschillen vrouwen met een beperking in hun maatschappelijke deelname van mannen met een beperking?

9.1Hoeveel mensen hebben een beperking?

Meer vrouwen dan mannen met een beperking

In 2023 had 30 procent van de niet-onderwijsvolgende 15-‍ tot 65‑jarigen te maken met een beperking (zie kader): 6 procent had een ernstige beperking, 24 procent een niet ernstige. Vrouwen geven vaker aan een beperking te hebben dan mannen: 35 tegen 26 procent. Met name in de leeftijdsgroep tot 45 jaar hebben vrouwen relatief vaak (dus ten opzichte van mannen) te maken met beperkingen, zowel ernstige als niet ernstige.

Toon tabel9.1.1 Beperkingen, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.1.1 Beperkingen, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

9.1.1 Beperkingen, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

		Ernstig beperkt	Beperkt, maar niet ernstig
Totaal	Vrouwen, Totaal	7,7	27,2
Totaal	Mannen, Totaal	5,2	20,4
Tot 45 jaar	Vrouwen, Tot 45 jaar	5,2	23,5
Tot 45 jaar	Mannen, Tot 45 jaar	2,6	14,4
Vanaf 45 jaar	Vrouwen, Vanaf 45 jaar	10,4	31,1
Vanaf 45 jaar	Mannen, Vanaf 45 jaar	8,1	26,7

9.2Wat is hun onderwijsniveau, arbeidsdeelname en inkomen?

Vrouwen met beperking vaker hbo’er of universitair geschoold dan mannen

Onder vrouwen met een beperking is het aandeel met een afgeronde bachelor- of masteropleiding hoger dan onder mannen met een beperking: 31 procent tegen 27 procent. Met name in de groep met een ernstige beperking is het aandeel hbo- of universitair geschoolden hoger onder vrouwen dan onder mannen. Dit is het duidelijkst te zien in de leeftijdsgroep tot 45 jaar. In die leeftijd hebben vrouwen met een ernstige beperking bijna twee keer zo vaak een afgeronde bachelor- of masteropleiding als mannen: 32 tegen 18 procent.

Toon tabel9.2.1 Hbo of universitair geschoolden, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.2.1 Hbo of universitair geschoolden, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

9.2.1 Hbo of universitair geschoolden, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

		Vrouwen	Mannen
	Zonder beperking,	49	44,4
Met beperking	Totaal, Met beperking	31,2	26,9
Met beperking	Tot 45 jaar, Met beperking	39,1	29,7
Met beperking	Vanaf 45 jaar, Met beperking	26,8	25,4
Met ernstige beperking	Totaal, Met ernstige beperking	25,5	18,3
Met ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met ernstige beperking	32,3	17,7
Met ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met ernstige beperking	22,4	18,5
Met niet ernstige beperking	Totaal, Met niet ernstige beperking	32,8	29,4
Met niet ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met niet ernstige beperking	40,7	32,1
Met niet ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met niet ernstige beperking	28,1	27,9

Bij zowel vrouwen als mannen is het aandeel hbo- of universitair geschoolden onder mensen met een beperking lager dan onder mensen zonder beperking. Met een ernstige beperking zijn mannen en vrouwen minder vaak hbo- of universitair opgeleid dan met een niet ernstige.

Lagere arbeidsparticipatie bij vrouwen met beperking

De nettoarbeidsparticipatie van vrouwen met een beperking is lager dan die van mannen met een beperking: 57 tegen 65 procent. Dat is een verschil van 8 procentpunt. In de groep zónder beperkingen is dit verschil kleiner: 6 procentpunt. Het man-vrouwverschil is het grootst in de groep met een niet-ernstige beperking.

Binnen de hele groep met een beperking is het vrouw-man-verschil in arbeidsparticipatie kleiner bij de mensen tot 45 jaar dan bij 45-‍ tot 65‑jarigen.

Toon tabel9.2.2 Arbeidsparticipatie, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.2.2 Arbeidsparticipatie, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

9.2.2 Arbeidsparticipatie, 2023 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

		Vrouwen	Mannen
	Zonder beperking,	89,5	95,3
Met beperking	Totaal, Met beperking	56,9	65,2
Met beperking	Tot 45 jaar, Met beperking	63,9	69,3
Met beperking	Vanaf 45 jaar, Met beperking	53	63
Met ernstige beperking	Totaal, Met ernstige beperking	21,9	24,9
Met ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met ernstige beperking	31,2	27,2
Met ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met ernstige beperking	17,6	24,2
Met niet ernstige beperking	Totaal, Met niet ernstige beperking	66,4	77,1
Met niet ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met niet ernstige beperking	71,3	77,9
Met niet ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met niet ernstige beperking	63,5	76,7

Bij zowel vrouwen als mannen is de arbeidsparticipatie onder mensen met een beperking lager dan onder mensen zonder beperking. In de groep met een beperking werken mannen en vrouwen met een niet ernstige beperking ongeveer 3 keer zo vaak als mannen en vrouwen met een ernstige beperking.

Werktijd verschilt ook tussen mannen en vrouwen met beperking

Werkende vrouwen en mannen met een beperking hebben niet even lange werkweken. De gemiddelde arbeidsduur van vrouwen met een beperking is met 27 uur lager dan die van mannen met een beperking (37 uur). Bij mensen zonder beperking is het man-vrouwverschil 9 uur. Wel werken zij meer uren dan mannen en vrouwen met een beperking. Het man-vrouwverschil in arbeidsduur is bij mensen met een beperking in de leeftijdsgroep tot 45 jaar kleiner dan in de leeftijdsgroep van 45 tot 65 jaar.

Toon tabel9.2.3 Gemiddelde arbeidsduur¹⁾, 2022 (uren per week)Verberg tabel9.2.3 Gemiddelde arbeidsduur¹⁾, 2022 (uren per week)

9.2.3 Gemiddelde arbeidsduur¹⁾, 2022 (uren per week)

		Vrouwen	Mannen
	Zonder beperking,	30,7	40
Met beperking	Totaal, Met beperking	27	36,7
Met beperking	Tot 45 jaar, Met beperking	28,3	36,6
Met beperking	Vanaf 45 jaar, Met beperking	26,2	36,8
1) niet-onderwijsvolgende werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar

Vrouwen met beperking minder vaak economische zelfstandig

Samenhangend met de gemiddeld kortere werkweek, zijn werkzame vrouwen met een beperking ook minder vaak economisch zelfstandig. Van de werkzame vrouwen met een beperking verdiende 79 procent minstens het bijstandsniveau, van de mannen met een beperking was dat 88 procent. Het verschil tussen vrouwen en mannen met een beperking is groter bij de 45-‍ tot 65‑jarigen dan in de groep tot 45 jaar.

Toon tabel9.2.4 Economische zelfstandigheid, 2022 (% van niet-onderwijsvolgende werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.2.4 Economische zelfstandigheid, 2022 (% van niet-onderwijsvolgende werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)

9.2.4 Economische zelfstandigheid, 2022 (% van niet-onderwijsvolgende werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)

		Vrouwen	Mannen
	Zonder beperking,	87,8	93,9
Met beperking	Totaal, Met beperking	78,8	88,3
Met beperking	Tot 45 jaar, Met beperking	80,6	84,5
Met beperking	Vanaf 45 jaar, Met beperking	77,7	90,2

Werkzame vrouwen en mannen met een beperking zijn minder vaak economische zelfstandig dan hun geslachtsgenoten zonder beperking. Dit verschil is bij vrouwen groter dan bij mannen.

9.3Hoe zijn de arbeidsomstandigheden?

Verschilt de arbeidsbelasting, hier uitgedrukt via ervaren werkdruk en autonomie in het werk, tussen mannelijke en vrouwelijke werknemers met een arbeidsbelemmering (zie kader)? En hoe zit dat met de tevredenheid met het werk en het hebben van arbeidsongevallen?

Vrouwelijke werknemers met beperking ervaren meer werkdruk en minder autonomie

Meer vrouwelijke dan mannelijke werknemers met een belemmering gaven in 2023 aan werkdruk te ervaren: 51 tegen 43 procent. Vrouwen met een belemmering gaven dit ook vaker aan dan vrouwen zonder arbeidsbelemmering.

Vrouwelijke werknemers met een belemmering zeiden minder vaak autonomie te hebben in hun werk dan mannelijke werknemers met een arbeidsbelemmering: 55 tegen 67 procent. Ook waren ze minder vaak autonoom in hun werk dan vrouwen zonder belemmering.

Tussen vrouwen en mannen met een belemmering was er geen verschil in het aandeel dat in 2023 aangaf in de afgelopen twaalf maanden een arbeidsongeval te hebben gehad dat leidde tot ten minste één dag verzuim. Vrouwen met een arbeidsbelemmering hadden hier wel vaker mee te maken dan vrouwen zonder belemmering.

Geen verschil in werktevredenheid tussen vrouwen en mannen met belemmering

Het wel of niet hebben van een hoge werkdruk en autonomie in je werk en het krijgen van een arbeidsongeval kan impact hebben op de werktevredenheid van werknemers. Tussen vrouwelijke en mannelijke werknemers met een arbeidsbelemmering is echter geen noemenswaardig verschil in werktevredenheid. De werktevredenheid van vrouwelijke werknemers met een belemmering is wel lager dan die van vrouwen zonder belemmering. Dat sluit aan bij de bevinding dat ze minder autonomie en meer werkdruk ervaren.

Toon tabel9.3.1 Arbeidsbelasting, arbeidsongevallen en werktevredenheid, 2023 (% van werknemers)Verberg tabel9.3.1 Arbeidsbelasting, arbeidsongevallen en werktevredenheid, 2023 (% van werknemers)

9.3.1 Arbeidsbelasting, arbeidsongevallen en werktevredenheid, 2023 (% van werknemers)

		Vrouwen	Mannen
Werkdruk	Met arbeidsbelemmering, Werkdruk	50,7	43,4
Werkdruk	Zonder arbeidsbelemmering, Werkdruk	42,9	39,3
Autonoom in werk	Met arbeidsbelemmering, Autonoom in werk	55,4	67,2
Autonoom in werk	Zonder arbeidsbelemmering, Autonoom in werk	63,5	74,8
Arbeidsongeval met verzuim	Met arbeidsbelemmering, Arbeidsongeval met verzuim	2,1	3,4
Arbeidsongeval met verzuim	Zonder arbeidsbelemmering, Arbeidsongeval met verzuim	1	1
Tevreden met het werk	Met arbeidsbelemmering, Tevreden met het werk	67,1	65,9
Tevreden met het werk	Zonder arbeidsbelemmering, Tevreden met het werk	80,5	81
Bron: NEA (CBS/TNO)

9.4Waarom niet werken?

Vooral vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid

Een deel van de niet onderwijsvolgende 15-‍ tot 65‑jarigen werkt niet. In 2023 betrof dat ruim 900 duizend vrouwen en ruim 500 duizend mannen. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom mensen niet werken. Ze kunnen bijvoorbeeld wel op zoek zijn naar werk en ook beschikbaar zijn, en dus werkloos zijn (zie hoofdstuk 3). Mensen die niet op zoek zijn naar werk en niet beschikbaar zijn voor werk, hebben daar verschillende redenen voor.

Ziekte of arbeidsongeschiktheid als reden om niet te werken komt logischerwijs veel meer voor bij mensen met dan zonder een beperking. 69 procent van de niet-werkzame vrouwen met een beperking gaf dit aan als reden om niet participeren op de arbeidsmarkt. Bij mannen met een beperking was dat 73 procent. Ook onder de niet-werkzame mensen met een ernstige beperking is er weinig verschil tussen mannen en vrouwen, maar is ziekte of arbeids­ongeschiktheid wel beduidend vaker de reden om niet te werken.

Bij mensen zonder beperking wordt ziekte of arbeidsongeschiktheid veel minder vaak opgegeven als reden om niet te werken. Er is daar echter wel een relatief groot verschil tussen vrouwen en mannen, waarbij mannen deze reden vaker noemen.

Toon tabel9.4.1 Niet beschikbaar voor werk en niet op zoek vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid, 2023 (% van niet-onderwijsvolgende, niet-werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.4.1 Niet beschikbaar voor werk en niet op zoek vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid, 2023 (% van niet-onderwijsvolgende, niet-werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)

9.4.1 Niet beschikbaar voor werk en niet op zoek vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid, 2023 (% van niet-onderwijsvolgende, niet-werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)

		Vrouwen	Mannen
	Zonder beperking,	5,6	9,4
Met beperking	Totaal, Met beperking	69,3	73,1
Met beperking	Tot 45 jaar, Met beperking	62,2	61,4
Met beperking	Vanaf 45 jaar, Met beperking	72,5	78,1
Met ernstige beperking	Totaal, Met ernstige beperking	92,3	91
Met ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met ernstige beperking	84,9	84,6
Met ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met ernstige beperking	95,2	93
Met niet ernstige beperking	Totaal, Met niet ernstige beperking	54,8	55,7
Met niet ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met niet ernstige beperking	49,8	46
Met niet ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met niet ernstige beperking	57,2	61,1

Zorgtaken vooral voor vrouwen met niet-ernstige beperking een reden

Waar mannen en vrouwen met een beperking ziekte of arbeidsongeschiktheid vrijwel even vaak aangeven als reden om niet te werken, is dat niet het geval bij zorgtaken. 11 procent van de niet-werkzame vrouwen met een beperking gaf in 2023 zorg voor gezin of huishouden op als reden om niet werkzaam te zijn. Bij mannen met een beperking was dat 2 procent. In de leeftijd tot 45 jaar, de leeftijd waarin mensen vaak jonge kinderen hebben, was dit verschil het grootst: 12 tegen 1 procent.

Toon tabel9.4.2 Niet beschikbaar voor werk en niet op zoek vanwege zorg voor gezin of huishouden, 2023 (% van niet-onderwijsvolgende, niet-werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.4.2 Niet beschikbaar voor werk en niet op zoek vanwege zorg voor gezin of huishouden, 2023 (% van niet-onderwijsvolgende, niet-werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)

9.4.2 Niet beschikbaar voor werk en niet op zoek vanwege zorg voor gezin of huishouden, 2023 (% van niet-onderwijsvolgende, niet-werkzame bevolking, 15 tot 65 jaar)

		Vrouwen	Mannen
	Zonder beperking,	43,6	5,3
Met beperking	Totaal, Met beperking	10,9	1,6
Met beperking	Tot 45 jaar, Met beperking	11,8	1,1
Met beperking	Vanaf 45 jaar, Met beperking	10,6	1,9
Met ernstige beperking	Totaal, Met ernstige beperking	2	0,4
Met ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met ernstige beperking	3,5	0,5
Met ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met ernstige beperking	1,5	0,4
Met niet ernstige beperking	Totaal, Met niet ernstige beperking	16,6	2,8
Met niet ernstige beperking	Tot 45 jaar, Met niet ernstige beperking	16,3	1,4
Met niet ernstige beperking	Vanaf 45 jaar, Met niet ernstige beperking	16,7	3,5

Zorg voor gezin of huishouden wordt vooral door vrouwen met een niet ernstige beperking genoemd als reden om niet te werken. Ook onder mensen zonder beperkingen is de zorg voor gezin of huishouden veel vaker voor vrouwen dan voor mannen een reden om niet te participeren op de arbeidsmarkt.

9.5Hoe is de maatschappelijke participatie?

Niet alleen via de arbeidsmarkt doen mensen ‘mee’ in de maatschappij. Ook het hebben van contacten met familie en vrienden, deelnemen aan verenigingsactiviteiten en het doen van vrijwilligerswerk zijn vormen van participatie. Voor mensen met een beperking is maatschappelijke participatie niet altijd even goed haalbaar als voor mensen zonder beperking. Dat kan op zijn beurt samengaan met gevoelens van eenzaamheid bij mensen met een beperking. Of maatschappelijke participatie en eenzaamheidsgevoelens verschillen tussen mannen en vrouwen met een beperking is onderwerp van deze paragraaf. De uitkomsten komen uit het onderzoek Sociale Samenhang & Welzijn van 2022. In dat onderzoek is, behalve naar verschillende vormen van participatie ook gevraagd naar het hebben van beperkingen. Daarbij is de vraagstelling van de GALI gebruikt, echter zonder het aspect van de langdurigheid van de beperking.

Vrouwen met beperking hebben meer sociale contacten dan mannen met beperking

Van de vrouwen met een beperking heeft een groter deel minimaal wekelijks contact met familie dan van de mannen met een beperking: 87 tegen 80 procent. Tussen vrouwen met en zonder beperking is er geen verschil.

Ook heeft van de vrouwen met een beperking een groter deel minimaal wekelijks contact met vrienden dan van de mannen met een beperking. Tussen vrouwen met en zonder beperking is er ook een verschil: het aandeel met wekelijks contact is bij vrouwen met een beperking lager dan bij vrouwen zonder beperking (71 tegen 78 procent)

Geen verschillen bij verenigingsactiviteiten en vrijwilligerswerk

De wekelijkse deelname aan verenigingsactiviteiten is vergelijkbaar tussen vrouwen en mannen met een beperking. Wel is het zo dat vrouwen met een beperking minder vaak aan zo’n activiteit deelnamen dan vrouwen zonder beperking (21 tegen 30 procent). Vrouwen en mannen met een beperking doen ook even vaak vrijwilligerswerk. Vrouwen zonder beperking doen dit wel vaker dan vrouwen met een beperking.

Mensen met beperking, ongeacht geslacht, vaker sterk eenzaam

Tussen vrouwen en mannen met een beperking is geen verschil in het aandeel dat aangeeft sterk eenzaam te zijn. Wel komt eenzaamheid veel meer voor bij vrouwen en mannen met een beperking dan bij vrouwen en mannen zonder beperking.

Toon tabel9.5.1 Sociale contacten, maatschappelijke participatie en eenzaamheid, 2022 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)Verberg tabel9.5.1 Sociale contacten, maatschappelijke participatie en eenzaamheid, 2022 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

9.5.1 Sociale contacten, maatschappelijke participatie en eenzaamheid, 2022 (% van niet-onderwijsvolgenden, 15 tot 65 jaar)

		Vrouwen	Mannen
Contact met familie	Met beperking, Contact met familie	87,2	79,6
Contact met familie	Zonder beperking, Contact met familie	89,8	83
Contact met vrienden	Met beperking, Contact met vrienden	70,9	65,8
Contact met vrienden	Zonder beperking, Contact met vrienden	78,3	73,7
Deelname vereniging	Met beperking, Deelname vereniging	21,5	21,5
Deelname vereniging	Zonder beperking, Deelname vereniging	30,3	28,2
Vrijwilligerswerk	Met beperking, Vrijwilligerswerk	38,3	37,7
Vrijwilligerswerk	Zonder beperking, Vrijwilligerswerk	42,6	39,2
(Sterk) eenzaam	Met beperking, (Sterk) eenzaam	18,1	21,1
(Sterk) eenzaam	Zonder beperking, (Sterk) eenzaam	8	7,6