Het aanbod van arbeid

Arbeidsdeelname naar gemeente

In Limburg behoorden Vaals (54 procent), Kerkrade (58,6 procent), Maastricht (60,1 procent) en Heerlen (60,7 procent) tot de gemeenten met de laagste nettoarbeidsparticipatie in 2020. In de provincie Utrecht, in het bijzonder de gemeenten Utrecht (73,2 procent), Bunschoten (73,4 procent) en Houten (73,9 procent) kwamen hoge cijfers voor, net zoals in Zuid-Holland in de gemeenten Hendrik-Ido-Ambacht (73,3 procent), Zoeterwoude (73,3 procent), Westland (73,6 procent), Pijnacker (73,9 procent) en Lansingerland (75,3 procent. De hoogste arbeidsdeelname in Nederland had de gemeente Urk (in Flevoland) met 76,6 procent.

Mannen- en vrouwenberoepen

Per beroep kan het aandeel mannen of vrouwen dat daarin werkt aanzienlijk verschillen. Technische beroepen zijn typische mannenberoepen: onder elektriciens en elektronicamonteurs en bouwarbeiders en metaalarbeiders, machinemonteurs en vakspecialisten natuur en techniek en productiemachinebedieners (incl. assemblagemedewerkers) lag het aandeel mannen in 2020 niet onder de 80 procent.

Ook waren managers aanzienlijk vaker man. Onder de managersberoepen vallen algemeen directeuren, managers productie en gespecialiseerde dienstverlening, managers met onbekende specialisatie, managers op administratief en commercieel gebied en managers horeca, detailhandel en overige diensten. In deze beroepen varieerde het aandeel mannen tussen de 80 en net onder de 70 procent.

Zorg- en welzijnsberoepen zijn typische vrouwenberoepen. Verzorgenden, leidsters kinderopvang en onderwijsassistenten, vakspecialisten gezondheidszorg en specialisten op maatschappelijk gebied, telden een vrouwenaandeel in 2020 vanaf net iets onder de 80 procent en hoger. Bij schoonmakers en keukenhulpen; artsen, therapeuten en gespecialiseerd verpleegkundigen; en sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders was dat tussen de 80 en net onder de 70 procent.

Steeds meer ouderen aan het werk

In tien jaar is het aantal werkende zestigers gestegen van ruim 490 duizend in 2010 naar iets meer dan 900 duizend in 2020. Deze toename is voor een deel toe te schrijven aan demografische ontwikkelingen: het aantal mensen in deze leeftijdsgroep is groter geworden. Maar ook de toegenomen participatie van ouderen in de afgelopen jaren heeft hieraan bijgedragen. Steeds meer ouderen werken door en tot op een hogere leeftijd.

Het totaal aantal zestigers is de laatste tien jaar toegenomen van bijna 1,9 miljoen naar 2,1 miljoen. Terwijl in 2010 bijna 27 procent van de zestigers betaald werk had, was dat in 2020 bijna 43 procent. Van de 60- tot 65‑jarigen werkte bijna 63 procent, terwijl dat tien jaar eerder 37 procent was. Van de 65- tot 70‑jarigen had 20 procent betaald werk in 2020.

Niet alleen nam de arbeidsdeelname toe, werkende zestigers hadden ook vaker een voltijdbaan. In 2010 had 42 procent van de 60- tot 65‑jarigen met betaald werk een voltijdbaan van 35 uur of meer per week, in 2020 was dat 47 procent. Bij de 65- tot 70‑jarigen bedroeg het aandeel met een voltijdbaan 20 procent in 2010 en 31 procent in 2020.

De gemiddelde pensioenleeftijd van werknemers is in 2020 verder gestegen naar 65 jaar en 6 maanden, dat is 5 maanden meer dan een jaar eerder. Tien jaar eerder gingen werknemers gemiddeld met 62 jaar en 8 maanden met pensioen. Zie ook: Meer werknemers met pensioen gegaan in 2020.

Vast en flexibel werk: verschillen in uitkomsten

De gegevens over de arbeidsrelatie van werknemers zijn gebaseerd op de Enquête beroepsbevolking (EBB). Daarnaast publiceert het CBS op basis van de Statistiek werkgelegenheid en lonen (SWL) over banen van werknemers, waarbij eveneens onderscheid wordt gemaakt tussen vast en flex. Tot de flexibele banen van werknemers worden gerekend alle banen met een contract voor bepaalde tijd en bovendien alle stagiairs, uitzendkrachten en oproepkrachten. De overige banen zijn ‘vast’.

Vanaf 2018 tot en met de eerste helft van 2019 liepen de schattingen van de ontwikkelingen van het aantal en aandeel vaste en flexibele werknemers op basis van de twee verschillende bronnen uiteen. Anders dan de EBB laat de SWL tot medio 2019 geen toename van het percentage vaste banen zien. Tot 2019 nam het percentage vaste banen volgens de SWL af en gedurende de eerste helft van 2019 bleef het vrijwel stabiel. Sinds de tweede helft van 2019 laten zowel EBB als SWL een toename zien.

Het CBS is bezig de verschillen tussen EBB en SWL te onderzoeken. Uit de voorlopige resultaten voor de 25- tot 55‑jarigen van 2016–2018 blijkt dat de verschillen tussen de meting van het soort arbeidsrelatie verklaard kunnen worden door onnauwkeurigheden in zowel de EBB als de SWL. In beide bronnen wordt het grootste aantal onnauwkeurigheden gevonden bij de werknemers die volgens het in het onderzoek gebruikte model een flexibele arbeidsrelatie hebben.

De komende periode wordt onderzocht in hoeverre de voorlopige resultaten worden bevestigd als ook de omvang van de onnauwkeurigheden voor 15- tot 25‑jarigen en 55 tot 75‑jarigen wordt geschat. Voor meer informatie, zie de publicatie Verschillen tussen schattingen van flexibele en vaste arbeidsrelaties.

2,7 miljoen flexwerkers

In 2020 waren er 2,7 miljoen flexwerkers (15 tot 75 jaar) in Nederland. Het aantal flexwerknemers is sinds 2003 toegenomen van 1,1 miljoen naar 1,7 miljoen. Ten opzichte van 2019, toen er nog 1,9 miljoen flexwerknemers waren, is sprake van een daling. Het aantal flexibele werknemers daalde ongeveer 11 procent in het coronacrisisjaar, terwijl het totale aantal werknemers nog geen procent daalde.

Het aantal zzp’ers groeide van ruim 630 duizend in 2003 naar ruim 1,1 miljoen in 2020. De meeste (933 duizend) bieden eigen arbeid of diensten aan. De rest van de zzp’ers verkoopt producten. Daarmee is zzp-eigen arbeid de meest voorkomende flexvorm, gevolgd door de oproepkracht (509 duizend). De flexvormen die tussen 2003 en 2020 naar verhouding het meest zijn toegenomen, zijn de oproepkrachten, werknemers met een vast contract zonder vaste uren en de tijdelijke werknemers zonder vaste uren.

Het Dossier flexwerk geeft een actueel beeld van flexwerk in Nederland.

Toename zelfstandigen zonder personeel

In 2020 nam, net als in de voorafgaande jaren, het aantal zelfstandigen zonder personeel toe. Dat jaar telde Nederland ruim 1,1 miljoen zelfstandigen zonder personeel, drie kwart van alle mensen die in hun voornaamste werkkring als zelfstandige werkten. Een zelfstandige zonder personeel is iemand die arbeid verricht voor eigen rekening of risico en geen mensen in dienst heeft. Dat kan in een eigen bedrijf of praktijk zijn, of als directeur-grootaandeelhouder. Overige zelfstandigen, zoals freelancers, worden ook tot de zelfstandigen zonder personeel gerekend. Van de zelfstandigen zonder personeel bood 81 procent vooral eigen arbeid of diensten aan, terwijl 19 procent vooral producten verkocht of grondstoffen aanbood.

In 2020 was van de zelfstandigen zonder personeel 60 procent man. Dit is minder dan in 2003, toen nog 65 procent man was. Zelfstandigen zonder personeel waren gemiddeld ouder dan werknemers: 59 procent was 45 tot 75 jaar, tegen 41 procent van de werknemers. In 2003 lagen deze percentages een stuk lager, toch was ook toen het verschil 18 procentpunt (49 tegen 31 procent). Ook waren hoogopgeleiden oververtegenwoordigd. Van de zelfstandigen zonder personeel was 48 procent hoogopgeleid, tegen 40 procent van de werknemers (in 2003: 32 en 26 procent).

StatLine: Werkzame beroepsbevolking, positie in de werkkring, Werkzame beroepsbevolking, bedrijf.

Vanuit de Inkomensstatistiek worden eveneens uitkomsten gepubliceerd over het aantal zzp’ers en over hun inkomen en vermogen, zie StatLine: Zelfstandigen; inkomen, vermogen, kenmerken.

Het Dossier zzp geeft een actueel beeld van zzp’ers in Nederland.

Meer ‘grote’, minder ‘kleine’ anderhalfverdieners

In 2020 waren er 3,3 miljoen paren waarvan één of beide partners werkten. Anderhalfverdieners, waarbij de ene partner voltijds (35 uur of meer) en de andere in deeltijd werkt, is het verdienerstype dat bij deze stellen het meest voorkomt. Van de paren met een of twee werkende partners was 36 procent een ‘grote’ anderhalfverdiener. In 2003 lag dit percentage nog op 27. Steeds vaker gaat het om ‘grote’ anderhalfverdieners, waarbij de deeltijder 20 tot 35 uur per week werkt. Tegelijkertijd daalde het aandeel ‘kleine’ anderhalfverdieners, met een partner in een deeltijdbaan van minder dan 20 uur per week, van 20 naar 11 procent. Ook het percentage eenverdieners was in 2020 (26 procent) aanzienlijk lager dan in 2003 (34 procent).

StatLine: Arbeidsdeelname, paren.

Lichte toename thuiswerkers; beeld naar beroep divers

De mate van thuiswerken in het coronacrisisjaar ten opzichte van 2019 laat duidelijk verschillen per beroep zien. Uit cijfers van het CBS over het tweede kwartaal van 2020, de periode van de eerste lockdown, blijkt dat het aandeel thuiswerkers onder werknemers met een ICT-beroep was verdubbeld naar ruim 40 procent bij vergelijking met hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Werknemers met een ICT-beroep werkten hiermee van alle beroepsklassen het vaakst (deels) vanuit huis.

Managers, werknemers met een creatief of taalkundig beroep, en werknemers met een pedagogisch beroep verrichten ook relatief vaak werk vanuit huis. Maar bij managers en werknemers met een pedagogisch beroep is het niveau in vergelijking met hetzelfde kwartaal een jaar eerder vrijwel gelijk gebleven. In de creatieve en taalkundige beroepen is wel een groter deel van de werknemers (ook) thuis gaan werken in het tweede kwartaal.

Daartegenover staan werknemers in beroepen die zich minder lenen voor thuiswerk, zoals dienstverlening, transport en logistiek, of agrarische beroepen. Zowel voor als tijdens de coronacrisis werkten zij relatief weinig vanuit huis. Zie ook: ICT’ers werken vaakst vanuit huis tijdens coronacrisis.

Bovengenoemde cijfers zijn gebaseerd op de antwoorden op de vraag aan werknemers of ze de voorafgaande week werk mee naar huis hebben genomen. Behalve naar het thuiswerken in een specifieke week, wordt ook gevraagd of werknemers gewoonlijk of incidenteel thuiswerken. In 2020 nam vooral het incidenteel thuiswerken toe.

StatLine: Werkzame beroepsbevolking, thuiswerken.

Jongeren zonder startkwalificatie zonder werk

Van de 167 duizend jongeren van 15 tot 27 jaar die zonder startkwalificatie het onderwijs hebben verlaten, hadden 67 duizend geen werk in 2020. Dat is 40 procent. Dat zijn er relatief veel, vergeleken met de jongeren die wel een startkwalificatie hebben. Van de 635 duizend jongeren die geen onderwijs meer volgden en een startkwalificatie hadden, hadden 77 duizend jongeren vorig jaar geen werk (12 procent).

StatLine: Arbeidsdeelname, jongeren (15 tot 27 jaar).

Werkloosheid naar gemeente

In de top vier van gemeenten met de hoogste werkloosheidspercentages kwamen drie van de vier grootste steden van Nederland voor. In Amsterdam was 5,3 procent van de beroepsbevolking werkloos, in Rotterdam 5,8 procent en in Den Haag 5,4 procent. In Utrecht –‍ de vierde grootste stad van Nederland – lag het percentage op 4,0. De gemeenten Vaals en Maastricht vertoonden naast een lage nettoarbeidsparticipatie ook een hoge werkloosheid, namelijk 5,1 en 4,8 procent.

In Zeeland, de provincie met het laagste werkloosheidspercentage, hadden de gemeenten Kapelle (2,5 procent), Veere (2,5 procent) en Borsele (2,6 procent) de laagste werkloosheidspercentages.

Conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid

Vergelijkbaar met de seizoengecorrigeerde werkloosheid heeft het CBS een tijdreeks van de conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid samengesteld. In deze reeks is de werkloosheid gecorrigeerd voor schommelingen die het gevolg zijn van de conjunctuur. De cijfers zijn schattingen, gebaseerd op de reeks 1800–2020. De resultaten worden getoond voor de periode 1970–2020. 

De conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid bestaat uit een trend en een langcyclische component. Op basis van de reeks 1800–2020 is de trend geschat. Deze is constant en ligt op 4,2 procent van de beroepsbevolking. De langcyclische component heeft een lengte van ongeveer 17,5 jaar.

Het verloop van de conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid in de afgelopen halve eeuw wordt gekenmerkt door perioden met afwisselend een stijging (1970–1985), een daling (1986–2002), opnieuw een stijging (2003–2014) en weer een daling (2015–2020). De conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid is vanaf 1977 gelijk of groter dan de trend van 4,2 procent. In 2020 was de conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid gelijk aan de trend.

De uitkomsten van de conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid dragen een voorlopig karakter. Zij zijn onderdeel van een lopend onderzoeksproject. Na afronding van het project wordt besloten of en zo ja, in welke vorm het CBS regulier gaat publiceren over de componenten van werkloosheid.

Kwalitatieve en kwantitatieve werkloosheid

Als resultaat van het nog lopende onderzoeksproject heeft het CBS ook cijfers samengesteld van de zogenaamde kwantitatieve en kwalitatieve werkloosheid. Voor de schattingen zijn ook hier de jaarcijfers in de periode 1800–2020 gebruikt.

De kwantitatieve werkloosheid betreft de werkloosheid vanwege een tekort aan banen. De kwalitatieve werkloosheid houdt verband met een gebrekkige aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Beide componenten tellen op tot de totale werkloosheid.

De kwantitatieve werkloosheid wordt gemeten als het verschil tussen het aantal werklozen en het aantal openstaande vacatures, of anders gezegd: dat gedeelte van de werkloosheid dat overblijft als alle openstaande vacatures zouden zijn vervuld.

Stel: er zijn 100 werklozen en 60 vacatures. Dan is strikt genomen voor 60 werklozen een arbeidsplaats beschikbaar. Maar door een gebrekkige aansluiting tussen de gevraagde en aangeboden kwalificaties kunnen deze 60 vacatures niet worden opgevuld. De vacatures zijn door de werklozen die beschikbaar zijn niet te vervullen, bijvoorbeeld omdat zij hiervoor niet de kennis en vaardigheden hebben. Daarom wordt gezegd dat voor 60 van de 100 werklozen kwalitatieve werkloosheid geldt. Voor de overige 40 werklozen schiet het aantal beschikbare banen tekort en is helemaal geen arbeidsplaats beschikbaar. Zij zijn kwantitatief werkloos. De kwalitatieve werkloosheid wordt dus gemeten als het aantal openstaande vacatures. De kwantitatieve werkloosheid wordt gemeten aan het verschil tussen het aantal werklozen en het aantal vacatures.

Uit het verloop van de kwantitatieve werkloosheid (conjunctuurgecorrigeerd) valt het belang van het tekort aan banen in de loop van de tijd af te leiden. De ontwikkeling volgt nagenoeg die van de totale conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid. De periode 1970–1984 wordt gekenmerkt door een voortdurende stijging van kwantitatieve werkloosheid, hetzelfde geldt voor de periode 2005–2013. In de tussenliggende periode en over het tijdvak tot 2020 was sprake van een daling. In 2020 veranderde de kwantitatieve werkloosheid niet. Het tekort aan banen van de afgelopen jaren daalde dus niet meer verder in het coronacrisisjaar.

De ontwikkeling van de kwalitatieve werkloosheid (conjunctuurgecorrigeerd) verloopt in de meeste jaren tegengesteld aan die van de conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid. In de jaren dat de conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid steeg, daalde de kwalitatieve component meestal.

Bij een voortdurende afname van de werkloosheid wordt de krapte op de arbeidsmarkt steeds groter. Het wordt dan steeds lastiger om geschikte mensen te vinden voor het stijgend aantal vacatures: de kwantitatieve conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid neemt af, maar de kwalitatieve conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid neemt toe. Bij een stijging van de werkloosheid geldt het omgekeerde. Terwijl de kwantitatieve conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid groeit, wordt het tegelijkertijd gemakkelijker om geschikte mensen te vinden voor een vacature, waardoor de kwalitatieve conjunctuurgecorrigeerde werkloosheid juist kleiner wordt.

In het coronacrisisjaar 2020 daalde de werkloosheid en daalde de kwalitatieve werkloosheid. Deze daling was gelijk aan die van de totale werkloosheid. De kwantitatieve werkloosheid veranderde niet.

Veel beweging op de arbeidsmarkt

De dynamiek in de beroepsbevolking was in coronacrisisjaar 2020 bijzonder groot. Allereerst nam de werkzame beroepsbevolking af met 173 duizend van het eerste op het tweede kwartaal. Dergelijke dalingen deden zich eerder ook wel voor, namelijk in 2009 en daarna in 2013, met dit verschil dat deze daling zich toen voltrok in het tijdsbestek van een jaar of meer.

De afname in het tweede kwartaal van 2020 is het resultaat van verschillende stromen op de arbeidsmarkt. Gecorrigeerd voor seizoeninvloeden waren er enerzijds 371 duizend werkenden die van het ene op het andere kwartaal geen werk meer hadden, anderzijds waren er 198 duizend mensen die in dit kwartaal betaald werk gingen verrichten.

Een kwartaal eerder, in het eerste kwartaal van 2020, bestond de stroom van werk naar geen werk nog uit 267 duizend mensen en de stroom naar werk uit 313 duizend mensen. In het tweede kwartaal was de uitstroom uit de werkzame beroepsbevolking dus 104 duizend meer dan in het eerste kwartaal van 2020. Tegelijkertijd nam de instroom met 115 duizend af.

Niet iedereen die aan het begin van de coronacrisis zonder werk raakte, werd werkloos. Van de werkenden die in het tweede kwartaal geen werk meer hadden, kwam een groot deel terecht in de niet-beroepsbevolking. Volgens de niet-gecorrigeerde cijfers gingen 220 duizend mensen in het tweede kwartaal van de werkzame beroepsbevolking naar de niet-beroepsbevolking. Dat zijn er 46 duizend meer dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Zie ook Statistische Trends: De beroepsbevolking tijdens de coronacrisis.

1,1 miljoen mensen wisselen van beroep

Meer werkenden wisselden de laatste jaren van beroep. Na een hoogtepunt in 2008 van meer dan een miljoen beroepswisselaars, daalde het aantal tot 777 duizend in 2014. Sinds 2015 is het aantal mensen dat naar een ander beroep overstapt weer toegenomen, waarbij in 2019 het hoogste aantal van ruim 1,1 miljoen werd bereikt.

In 2020 waren er 1,1 miljoen mensen tussen 15 en 75 jaar met een ander beroep dan het jaar ervoor. In de meeste gevallen (747 duizend) ging het om een overstap naar een andere beroepsklasse, bijvoorbeeld van een pedagogisch beroep naar een zorgberoep. Deze beroepsklassewisselaars wisselden in 2020 naar verhouding het vaakst vanuit bedrijfseconomische en administratieve beroepen. Daarna volgen de dienstverlenende beroepen en de commerciële beroepen. Het overige deel van de beroepswisselaars (318 duizend) oefende wel een ander beroep uit, maar bleef werken binnen dezelfde beroepsklasse.

StatLine: Werkzame beroepsbevolking, wisseling van beroepsklasse.

Werklozen vinden vaker werk dan semiwerklozen

Het CBS heeft onderzocht hoe vaak semiwerklozen werk vinden. Hiervoor is van alle semiwerklozen voor ieder kwartaal in de periode 2013, vierde kwartaal, tot en met 2018, derde kwartaal, vastgesteld wie een kwartaal later (dus in de periode 2014, eerste kwartaal, tot en met 2018, vierde kwartaal) betaald werk heeft. De uitkomsten zijn vergeleken met die voor werklozen.

Gemiddeld over de periode 2013 vierde kwartaal/2018 derde kwartaal bestond het onbenut arbeidspotentieel uit 1,5 miljoen mensen, van wie bijna 1 miljoen zonder werk. Van die 1 miljoen waren er 464 duizend semiwerkloos en 531 duizend werkloos.

Van het onbenut arbeidspotentieel zonder werk had 19 procent na drie maanden betaald werk. Het aandeel dat werk vond lag bij de semiwerklozen duidelijk lager dan bij de werklozen (14 versus 22 procent). Bij de semiwerklozen die recent naar werk hadden gezocht, maar niet direct beschikbaar waren (142 duizend) was dat percentage ongeveer hetzelfde als bij de werklozen. Zie ook: Statistische Trends: Van werk zoeken naar werk vinden.

3,2 miljoen mensen willen of kunnen niet werken

Naast de werkzamen, werklozen en het overig onbenut arbeidspotentieel zonder werk, waren er in 2020 ook nog 3,2 miljoen personen die niet op zoek waren naar werk, niet op korte termijn konden beginnen en niet wilden of konden werken. Voor deze groep mensen waren de belangrijkste redenen vut, pensioen of hoge leeftijd (1,5 miljoen), ziekte of arbeidsongeschiktheid (767 duizend) en opleiding of studie (462 duizend).

Onder jongeren was opleiding of studie de belangrijkste reden (83 procent). Ziekte of arbeidsongeschiktheid waren in meerdere leeftijdsklassen de belangrijkste reden (variërend van 40 tot 68 procent, afhankelijk van de specifieke klasse), bij de 65- tot 75‑jarigen waren dat vut, pensioen of hoge leeftijd (89 procent).

Het aantal vrouwen die vanwege zorgtaken niet willen werken, nam sinds 2004 bijna ieder jaar verder af tot 188 duizend in 2020. Het aantal mannen die vanwege zorgtaken niet willen werken, was naar verhouding zeer klein en beweegt zich tussen de 7 duizend en 12 duizend.

Het aantal mensen van 55 tot 65 jaar die niet willen werken wegens pensioen of hoge leeftijd nam nog sterker af, van ruim een half miljoen in 2003 naar 124 duizend in 2020.

Arbeidsmarkt regionaal

Veel arbeidsmarktcijfers zijn ook per regio bekend.

Meer cijfers:

• Vacatures per provincie
• Werkzame en werkloze beroepsbevolking per woongemeente
• Banen van werknemers: gemeente x bedrijfstak
• Banen van werknemers: woonregio x werkregio
• Regionale kerncijfers; nationale rekeningen
• Inkomen van personen; persoonskenmerken en regio
• Personen met een uitkering per woongemeente.

Arbeidsmarkt internationaal

Eurostat, het bureau voor de statistiek van de Europese Unie, publiceert voor alle EU-lidstaten onder meer cijfers over:

• Werkzame beroepsbevolking
• Werkloze beroepsbevolking
• Onbenut arbeidspotentieel
• Deeltijdwerk
• Stromen op de arbeidsmarkt
• Vacatures
• Werkzame personen en gewerkte uren
• Arbeidskosten per gewerkt uur
• Loonverschillen mannen/vrouwen, ongecorrigeerd
• Minimumloon.

Door de ILO, de International Labour Organization, worden cijfers gepubliceerd over landen in de hele wereld: Arbeidsmarktstatistieken.