Over het onderzoek
1.1Introductie
Het ministerie van Asiel en Migratie (AenM) en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hebben het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gevraagd om in kaart te brengen hoe het de asielmigranten, die vanaf 2014 in Nederland zijn aangekomen, vergaat op terreinen als de asielprocedure, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg en criminaliteit.
In 2017 zijn de eerste resultaten gepubliceerd over de positie van asielzoekers in de periode 2014–medio 2016. Die periode stond voor veel asielzoekers in het teken van het verkrijgen van een verblijfsvergunning, het betrekken van een nieuwe woning, gezinshereniging en de start van de inburgeringsperiode, het volgen van onderwijs en het vinden van werk. Tussen 2018 en 2024 publiceerde het CBS jaarlijks een update, telkens met een extra jaar aan gegevens. Inmiddels heeft het CBS de achtste update uitgevoerd; we weten nu ook hoeveel asielzoekers in de periode van juli 2023 tot en met juni 2024 naar Nederland zijn gekomen. De cijfers voor deze periode zijn voorlopig en kunnen nog wijzigen. Er is nu een actueler beeld van hoe het gaat met de statushouders die sinds 2014 in Nederland een verblijfsvergunning asiel hebben gekregen. Net als in de vorige edities wordt ook in dit rapport aandacht besteed aan integratie op het gebied van arbeidsmarkt, inburgering, onderwijs, sociale zekerheid, zorggebruik, inkomen, criminaliteit en de inburgering van statushouders. Vanaf de editie van 2022 is de methodiek herzien.noot1 Hierdoor waren kleine verschillen in aantallen en percentages ontstaan ten opzichte van eerdere updates. Vanaf de editie van 2023 is er speciale aandacht voor de groep alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s), is er een set aan baanindicatoren toegevoegd, alsmede een apart hoofdstuk over Oekraïners onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) die sinds eind februari 2022 naar Nederland zijn gevlucht als gevolg van de oorlog in Oekraïne. In de editie van 2024 is informatie toegevoegd over de verschillende typen COA-opvanglocaties, loonkostensubsidies en vertrekprocedures en zijn de figuren over nareis en gezinshereniging aangepast.
In de huidige update is er informatie toegevoegd over hervestigers, het land waarnaartoe asielzoekers vertrekken bij vertrekprocedures en informatie over de nieuwe Wet Inburgering (Wi2021). Personen die inburgeringsplichtig worden vanaf 1 januari 2022 vallen in principe onder de Wi2021. Dit kunnen ook personen uit eerdere cohorten zijn, bijvoorbeeld omdat ze ten tijde van hun instroom leer- of kwalificatieplichtig waren en daardoor op dat moment niet inburgeringsplichtig waren, maar deze kwalificatie niet volbracht hebben en later alsnog inburgeringsplichtig geworden zijn.noot2 In deze editie volgen we vier cohorten Oekraïners: het eerste halfjaar van 2022, het tweede halfjaar van 2022, het hele jaar 2023 en het eerste halfjaar van 2024.
In deze editie staan de totale populatie asielzoekers en statushouders centraal. Aan veel figuren is een selectieknop toegevoegd die de lezer kan gebruiken om te filteren op cohort of nationaliteit. Aandelen over asielzoekers en statushouders worden steeds berekend op basis van het aantal in het originele cohort. Een deel van dit cohort kan op een peilmoment inmiddels uit Nederland zijn vertrokken of zijn overleden. Vaak wordt dit in de figuren weergegeven. Vanaf deze editie is vaker ook weergegeven wat het aandeel is van een cohort asielzoekers of statushouders dat op een peilmoment nog in Nederland verblijft. Ook zijn kenmerken over statushouders vanaf deze editie vaker uitgesplitst naar geslacht en leeftijdscategorie. Deze uitsplitsingen zijn te vinden in het dashboard.
Uit eerder onderzoek (De Mooij et al., 2024; Engbersen et al., 2020; Maliepaard et al., 2017 blijkt dat er verschillen zijn in bijvoorbeeld onderwijsprestatie en arbeidsmarktparticipatie tussen asielmigranten naar land van herkomst. De getalsmatig grootste nationaliteitennoot3 worden daarom apart onderscheiden. In de vorige update waren dit: Syrië, Eritrea, Irak, Afghanistan, Iran en Turkije. In deze editie is er opnieuw bekeken welke nationaliteiten over de jaren heen het meest voorkomend zijn onder de statushouders en zijn naar aanleiding hiervan ook de nationaliteiten Jemenitisch en Somalisch uitgesplitst. Asielzoekers en statushouders met andere nationaliteiten worden in deze publicatie gegroepeerd in de groep ‘Overig’.
Het CBS zal dit onderzoek tenminste tot en met editie 2026 jaarlijks uitvoeren, waardoor we de asielzoekers die sinds 2014 Nederland instromen en in Nederland een verblijfsvergunning krijgen, over een steeds langere periode kunnen volgen. Dit vergroot de meerwaarde van dit onderzoek: er wordt immers steeds meer bekend over hoe deze groep statushouders in Nederland participeert. Dit betekent bijvoorbeeld ook dat achterstanden in integratie eerder dan voorheen kunnen worden gesignaleerd.
Deze cohortstudie op basis van registerinformatie maakt deel uit van een breder onderzoeksprogramma, waarin ook kennispartners het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC), het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Erasmus Universiteit Rotterdam samenwerken (Dagevos et al., 2020; Huijnk et al., 2021; Van der Meer et al., 2024).
Populaties
In dit onderzoek worden vijf (deels overlappende) groepen beschreven: asielzoekers in COA-opvang, statushouders, hervestigers, alleenstaande minderjarige vreemdelingen en Oekraïense vluchtelingen onder de RTB.
Onder asielzoekers in COA-opvang valt in dit onderzoek iedereen die wordt opgevangen door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Hiertoe behoren zowel mensen die een lopende asielaanvraag hebben, als mensen die al een asielvergunning hebben ontvangen, maar nog wel wonen in een opvanglocatie van het COA. Deze laatste groep is formeel geen asielzoeker meer: het asielverzoek is toegewezen. Zolang zij nog bij het COA verblijven, behoren ze in dit onderzoek echter wel tot de groep asielzoekers. Indien nareizende familieleden worden opgevangen door het COA, worden zij in dit onderzoek ook tot de asielzoekers gerekend. Ook mensen die na een afwijzing in afwachting van vertrek of in afwachting van een uitspraak op beroep of herhaalde aanvraag verblijven in een COA-opvanglocatie behoren tot deze populatie.
Tot de statushouders rekenen we alle personen die een verblijfsvergunning asiel voor bepaalde of onbepaalde tijd hebben ontvangen van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). In andere publicaties wordt ook wel de term vergunninghouder gebruikt. Zij kunnen nog in COA verblijven of zelfstandig in een gemeente gevestigd zijn. Ook nareizigers van statushouders ontvangen een (afgeleide) asielvergunning en behoren in dit onderzoek tot de statushouders. Nareizigers zijn gezinsleden van de statushouders aan wie onder speciale voorwaarden een machtiging voorlopig verblijf (mvv) wordt verleend binnen de nareistermijn (3 maanden na beslissing vergunning).noot4 Wanneer een mvv wordt verstrekt, krijgen deze gezinsleden na binnenkomst in Nederland een afgeleide asielvergunning.
Daarnaast worden in dit onderzoek ook de familieleden van statushouders meegenomen die via reguliere gezinshereniging naar Nederland komen. Deze familieleden worden in dit onderzoek meegeteld in het cohort statushouders, hoewel ze feitelijk geen asielvergunning hebben.
Gezinsleden waarbij bezwaar is gemaakt op hun vergunning en dat bezwaar is afgedaan als ‘gegrond met inwilliging’, worden momenteel niet meegenomen in de brondata over statushouders. Dit zorgt voor een lichte onderschatting van het totale aantal statushouders, voor het meest recente jaar ongeveer 0,6%. Een deel van deze groep wordt wel in de populatie asielzoekers meegenomen. De verwachting is dat de groep vanaf verslagperiode tweede helft van 2024 kan worden meegenomen in de analyses.
Hervestigers zijn vluchtelingen die in het kader van het hervestigingsprogramma van de United Nations High Commissionair for Refugees (UNHCR) worden geselecteerd en vervolgens door de Nederlandse overheid uitgenodigd worden om naar Nederland te komen. Deze personen krijgen daarmee een verblijfsstatus zonder voorafgaande indiening van een asielverzoek.noot5 Indien er nog geen zelfstandige woning voor hen beschikbaar is, kunnen zij ook in COA verblijven.
Een alleenstaande minderjarige vreemdeling (amv) is een minderjarige persoon die een aanvraag om toelating als vluchteling heeft ingediend en bij binnenkomst niet wordt begeleid en/of verzorgd door ouders of wettelijk voogd. De groep alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) valt onder de verantwoordelijkheid van Nidos en wordt voor een deel opgevangen bij een COA-opvanglocatie, maar dat hoeft niet. Een deel van amv’s wordt opgevangen door Nidos zelf.
Oekraïense vluchtelingen zijn in deze rapportage gedefinieerd als personen die volgens de IND vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming van de Europese Unie. Dit kunnen personen zijn met een Oekraïense of niet-Oekraïense nationaliteit (derdelanders) die sinds eind februari 2022 uit Oekraïne naar Nederlands zijn gekomen. Nederland kent sinds 19 juli 2022 geen verblijfsbewijzen in het kader van de RTB meer toe aan personen die geen Oekraïense nationaliteit hebben en een tijdelijke verblijfsvergunning hadden in Oekraïne, daarom nemen deze aantallen af na juli 2022.
In het eerste deel van deze rapportage wordt de eerste fase na aankomst van asielzoekers in Nederland besproken. Dit is de periode waarin mensen door het COA worden opgevangen. In het bijzonder wordt ingegaan op de omvang en samenstelling van de populatie en de verblijfssituatie. De populatie bestaat in dit deel uit alle asielzoekers (met of zonder verblijfsvergunning) en nareizigers die in de asielopvang verblijven. Het tweede deel van de rapportage gaat over personen die een verblijfsvergunning asiel hebben ontvangen. Hier wordt aandacht besteed aan hoe het de statushouders vergaat op het vlak van huisvesting, onderwijs, inburgering, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, zorggebruik en criminaliteit. Vanaf de editie van 2024 wordt de nareis en gezinshereniging alleen in kaart gebracht voor statushouders, niet (zoals daarvoor) voor alle asielzoekers, omdat alleen personen met een verblijfsvergunning asiel een verzoek tot nareis kunnen doen. De populatie van dit deel bestaat uit alle asielzoekers en nareizigers met een verblijfsvergunning, en de gezinsherenigers die horen bij deze statushouders. Het derde deel van deze rapportage bestaat uit Oekraïners die sinds eind februari 2022 naar Nederland zijn gevlucht. Het gaat hierbij zowel om personen met de Oekraïense nationaliteit als om personen met een niet- Oekraïense nationaliteit die vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Figuur 1.1.1 geeft een schematisch overzicht van de populaties in hoofdstuk 2 en 3 en hun overlap door de tijd heen, terwijl figuur 1.1.2 een overzicht geeft van alle voorkomende populaties en hoe die zich juridisch verhouden.
In deze publicatie zijn aantallen kleiner dan tien onderdrukt in verband met geheimhouding. Alle overige cijfers zijn afgerond op vijftallen, waardoor de som van de afzonderlijke aantallen kan afwijken van het totaal. Percentages zijn berekend op basis van deze afgeronde cijfers. De cijfers over het jaar 2023 en de eerste helft van 2024 zijn voorlopig en kunnen nog wijzigen.
1.2Dashboard
Naast deze rapportage is er een interactief dashboard, met daarin nog meer cijfers over de opvang van asielzoekers, de integratie van statushouders en cijfers over Oekraïense vluchtelingen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. In dit dashboard kunt u verdere uitsplitsingen bekijken naar cohorten, nationaliteitennoot6, amv’s, hervestigers en waar relevant geslacht, leeftijd en verslagjaar. In deze rapportage kunnen maar beperkte cijfers worden opgenomen en daarom raden we aan het dashboard daarnaast te raadplegen. Het dashboard biedt interactieve visuele representaties van de cijfers en ook mogelijkheid tot het inzien van de onderliggende tabellen.
Toelichting van cijfers in het dashboard is te vinden bovenaan iedere pagina onder het knopje ‘Meer informatie’. Ook wordt er meer informatie gegeven op de pagina’s ‘Algemene toelichting’ en ‘Bronnen, begrippen & afkortingen’ in het dashboard.
1.3Methode en begrippen
Naast de omschrijving in 1.1 zijn meer details over de methode, begrippen en afkortingen te vinden in het dashboard Asiel en Integratie onder het kopje ‘Algemene toelichting’ en ‘Bronnen, begrippen & afkortingen’. Ook is op iedere pagina van het dashboard bovenaan onder de knop ‘Meer informatie’ een toelichting te vinden over de aanpak die gehanteerd wordt bij de onderwerpen die op die pagina te vinden zijn. De figuren in de rapportage sluiten hierbij aan.
1.4Dossier Asiel, migratie en integratie
Meer informatie over asiel, migratie en integratie kunt u vinden in het dossier. In dit dossier staan recente cijfers en verdiepende artikelen over migratie, asielzoekers en de integratie van mensen met een migratieachtergrond.
1.5Literatuur
Literatuur
Dagevos, J., Miltenburg, E., Mooij, M. de, Schans, D., Uiters, E. & Wijga, A. (2020). Syrische statushouders op weg in Nederland: de ontwikkeling van hun positie en leefsituatie. Sociaal en Cultureel Planbureau.
De Mooij, M., Dieleman, D., Hogendoorn, B., Van Houdt, K., & Van Klingeren, F. (2024). Integratie en Samenleven 2024. Centraal Bureau Voor de Statistiek.
Engbersen, G. B. M., Bovens, M. A. P., Bokhorst, A. M., & Jennissen, R. P. W. (2020). Samenleven in verscheidenheid. Beleid voor de migratiesamenleving. Wetenschappelijke Raad Voor het Regeringsbeleid. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.
Huijnk, W., Dagevos, J., Djundeva, M., Schans, D., Uiters, E., Ruijsbroek, A. & Mooij, M. de (2021) Met beleid van start. Over de rol van beleid voor ontwikkelingen in de positie en leefsituatie van Syrische statushouders. Sociaal en Cultureel Planbureau.
IND (19 juli 2022). Mensen met een tijdelijke Oekraïense verblijfsvergunning niet langer recht op gemeentelijke opvang.
Maliepaard, M., Witkamp, B. & Jennissen, R. (2017). Een kwestie van tijd? De integratie van asielmigranten: een cohortonderzoek (CAHIER, 2017-3). Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.
Meer, M. van der, Otten, K., Noyon, S. M., Hendriks, I. P. & Schans, J. M. D. (2024). Een passende plek voor statushouders; ervaringen met de woonomgeving en het huisvestingsbeleid van Syrische en Eritrese statushouders (CAHIER, 2024-3). Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum.
Noten
Meer details over de methode, begrippen en afkortingen zijn te vinden in het ‘Dashboard asiel en integratie’ onder het kopje ‘Algemene toelichting’.
Nationaliteit wordt afgeleid van geboorteland, land van herkomst of de oorspronkelijke nationaliteit indien de nationaliteit onbekend of inmiddels Nederlands is.
Zie ook tabel ‘Uitgenodigde vluchtelingen; nationaliteit, geslacht en leeftijd’ en de toelichting hiervan.
Nationaliteit wordt afgeleid van geboorteland, land van herkomst of de oorspronkelijke nationaliteit indien de nationaliteit onbekend of inmiddels Nederlands is.